Μάλλον για να ξεφύγουμε επ’ ολίγον από το συλλογικό ζόφο και το ατομικό άλγος των καιρών, πιάσαμε προ ημερών, με μερικούς φίλους, τη συζήτηση για τις διεξαγόμενες εξετάσεις εισαγωγής στα ΑΕΙ και ΤΕΙ. Θέμα τετριμμένο, θέμα αδιέξοδο στο πλαίσιο των άρρητων παγιωμένων κοινωνικών επιδιώξεων και, ατυχώς, των ρητών πολιτικών αντιλήψεων. Εκ των υστέρων, το όποιο ενδιαφέρον της ήταν το πώς εξελίχθηκε η δυναμική της συζήτησης αυτής.
Ξεκίνησε ως αναπόφευκτη τυπική «καφενόβια» ανταλλαγή νεο-ελληνικών στερεοτύπων, ενίοτε δε και αερολογιών: το άγχος των εφήβων - κυρίως των γονέων τους - εν όψει της τυπικής αξιολόγησης, η κατάρρευση του Λυκείου, η μετάλλαξη των λειτουργών της Παιδείας σε υπαλλήλους της εκπαίδευσης, η μετάπτωση του Δασκάλου σε δάσκαλο, τα άθλια και ιδεοληπτικά βιβλία και η ιστορική ευθύνη του καταγέλαστου Παιδαγωγικού Ινστιτούτου, κ.ο.κ.. Ως αεί γηράσκοντες θυμηθήκαμε εποχές ηρωικές των Εισαγωγικών, τότε που «έμπαινε» ο ένας στους εννιά εγγραμμάτους υποψηφίους, με τους τόμους του Κανέλλου, του Περιστεράκη, του Μάζη, του Μπελεζίνη… Προφανώς, ήταν μια πολυλόγος πλην άκαιρη «σπονδή» στα νιάτα μας…
Συνεχίστηκε η συζήτηση, σε σοβαρότερο επίπεδο, με την αναζήτηση απαντήσεων στα χαίνοντα διλήμματα των πολιτικών παιδείας κατά τη Μεταπολίτευση. Στο θέμα αυτό διαπιστώσαμε την ουσιώδη ανυπαρξία διαχρονικής στρατηγικής για το εθνικό - δήθεν - ζήτημα της Παιδείας: «πλίνθοι και κέραμοι ατάκτως ερριμένα» στο όνομα ατελών σχημάτων περί μαζικής πρόσβασης στη «γνώση», περί μοντέλων πανεπιστημιακής οργάνωσης, περί περιφερειακότητας, περί αναπτυξιακής παρεμβολής στην κοινωνία, την οικονομία και την αγορά εργασίας. Μετά από τόσες χρηματοβόρες «μεταρρυθμίσεις» όσες και οι υπουργοί που μα-θήτευσαν στο θώκο του «Παιδείας», από το 1975 μέχρι και σήμερα, παρατηρούμε άλαλοι την εθνική μας αδυναμία να ξεχωρίσουμε το κουβάρι της μαζικοποίησης των σπουδών έναντι της ακαδημαϊκής αριστείας, της κοινωνικής πολιτικής έναντι της ακαδημαϊκής πολιτικής και της περιφερειακής ανάπτυξης έναντι της ακαδημαϊκής ανάπτυξης. Σ’ αυτόν τον πολιτικό, ιδεολογικό και επιχειρησιακό «χυλό», καθένας μετέχων - εκπαιδευτικός, μαθητής, γονέας - αντιδρά συχνότατα με το θυμικό και τις ατομικές επιδιώξεις του, τις αντοχές και ανοχές του στα μηνύματα του πολιτικο-μεντιακού συμπλέγματος. Επικράτησε μια αμήχανη σιωπή, με μια σκελίδα θυμού…
Ως τεστ για τα ανωτέρω, αναρωτηθήκαμε, στη συνέχεια, για το εάν θα μπορούσαμε να φαντασθούμε ένα σύστημα παιδείας των νέων μας που θα τους επέτρεπε να διαγωνισθούν σε θέματα Έκθεσης, ανάλογα με αυτά που καλούνται να αντιμετωπίσουν οι συνομήλικοί τους σε άλλες χώρες: π.χ. εάν τα θέματα ήταν του τύπου «Η φύση της Φύσης» ή «Ένα έργο τέχνης μπορεί να είναι άσκημο;» ή «Τσε Γκεβάρα: εμπορευματοποίηση ή εμπορική εκμετάλλευση ενός ειδώλου», αυτά που ετέθησαν στα Γαλλάκια για το απολυτήριό τους, τι θα γινόταν άραγε; Μάλλον καταστροφή, από πλευράς επίδοσης αλλά κι από πλευράς «πανεθνικής» κριτικής επί του θέματος… Κάναμε κι ένα δεύτερο τεστ: να «προβλέψουμε» το θέμα της επερχομένης Έκθεσης. Έμπειροι, τρομάρα μας, εκ ζωής και επαγγέλματος, είπαμε ότι αυτό θα περιστρέφεται κάπου γύρω από το κυρίαρχο «μπλα-μπλα»: την πράσινη ανάπτυξη ή την κρίση και τις στάσεις των πολιτών ή τη σημασία του δημοκρατικού πολιτεύματος, του Κράτους Δικαίου και την αντιμετώπιση της κοινωνικής παραβατικότητας. Κάπως έτσι τέλειωσε η συζήτηση, η οποία πασιδήλως απέτυχε στον αρχικό σκοπό της, δηλαδή να μας βγάλει από το ζόφο των καιρών επειδή τσαλάκωσε περαιτέρω τα πιεσμένα νεύρα μας.
Δύο ημέρες μετά, η ανακοίνωση του θέματος της Έκθεσης περί της «σημασίας της αυτομόρφωσης» ήταν σημειολογικά αποκαλυπτική και επεξηγηματική πάμπολλων εκ των ζητημάτων της συζήτησής μας. Κατά τα ειωθότα, η κριτική επί του θέματος περιορίσθηκε στη «βατότητά» του, στο εάν υπήρχαν οι απαραίτητες πληροφορίες στο συνημμένο κείμενο, στο εάν υπήρχε η απαραίτητη προετοιμασία των υποψηφίων κ.ο.κ.. Αποδεκτή στα όρια της δικαιολογημένης αγωνίας των υποψηφίων - και των γονέων τους.
Όμως, ειδικά αυτό το θέμα είναι άξιο μιας κριτικής και σε ένα δεύτερο επίπεδο: αυτό της αντίληψης των εξεταστικών μηχανισμών περί των ορίων του ρόλου τους. Μπορεί να κάνω λάθος, αλλά δεν έχω καμμία ανάμνηση παρελθούσης απόπειρας να αναδειχθεί ως ζήτημα ικανό διαφορικής διάγνωσης των ικανοτήτων των υποψηφίων η κεντρική ιδεολογία και στρατηγική του υπουργείου Παιδείας! Ανοίγουν έτσι δύο, τουλάχιστον, μείζονα ερωτήματα ως προς την επιλογή του θέματος:
1. Η μετατροπή του τέως ΥΠΕΠΘ σε «Παιδείας, διά Βίου Μάθησης και Θρησκευμάτων» είναι μια σαφής επιλογή της κυβέρνησης, προς μια ρεαλιστική κατεύθυνση εν όψει των δραματικών αλλαγών στην κοινωνία της τεχνολογίας και της γνώσης με τις συνέπειές τους στην εργασιακή προοπτική των νέων. Δύο υποσημειώσεις όμως: (1) η Παιδεία είναι καταστατική Αρχή της κοινωνίας, ενώ η διά Βίου Μάθηση είναι μηχανισμός προσέγγισης της γνώσης και (2) επειδή διάγουμε μεταβατική φάση του καταμερισμού εργασίας και της κοινωνικής και οικονομικής οργάνωσης προς μια «νέα κοινωνία» χωρίς δεδομένη τελική κατάσταση ισορροπίας, όλα τα σχήματα εκπαιδευτικής πολιτικής, μεταξύ των οποίων και η «αυτομόρφωση» είναι, εκ των πραγμάτων, ατελή ή και αμφισβητήσιμα ως προς το στόχο και τις μεθόδους τους. Κατά συνέπεια, με δεδομένη την προς το παρόν έλλειψη ολοκληρωμένης στρατηγικής του υπουργείου και την απουσία τετελεσμένου παραδείγματος πρόσκτησης γνώσης, το θέμα της Έκθεσης υπηρετεί είτε μιαν «ηθικολογία» περί του καλού του να μαθαίνουμε νέα πράγματα, κατ’ ιδίαν, εκτός της τυπικής διαδικασίας, είτε την ανάγκη να αναδειχθεί εμμέσως η ορθότητα των επιλογών της ηγεσίας του υπουργείου Παιδείας. Στην μια περίπτωση, μπορώ να φαντασθώ πολλά πολύ καλύτερα και εμβριθέστερα σχετικά θέματα, στη δεύτερη, ανησυχώ για την απροκάλυπτη ανάδυση ενός επιστημονικά ασθενούς παιδαγωγισμού ως επιβαλλόμενης πρωτεύουσας πολιτικής επιλογής.
2. Η διατύπωση του θέματος οδηγεί τον υποψήφιο στο να σκαρφισθεί σειρά επιχειρημάτων υπέρ της στρατηγικής της «αυτομόρφωσης». Επειδή μπορώ να υποστηρίξω και μιαν πλειάδα επιχειρημάτων εναντίον της στρατηγικής αυτής - αφήστε το περιεχόμενο του συνημμένου επεξηγηματικού κειμένου, θεωρώ ατόπημα το θέμα αυτό έναντι των υποψηφίων. Το να ζητάς από 100.000 νέους να «λιβανίσουν» μιαν άποψη είτε μιας παιδαγωγικής Σχολής είτε του υπουργείου, ώστε να επιτύχουν ικανοποιητική βαθμολογία στις εξετάσεις, είναι από πάσης πλευράς μεμπτό.
Δεν πιστεύω ότι η επιλογή του θέματος επηρεάστηκε από την ηγεσία του υπουργείου. Το πώς όμως η Επιτροπή κατέληξε σ’ αυτήν την απόφαση με τρομάζει ως εκπαιδευτικό για τη φιλοσοφία της και με εξοργίζει ως πολίτη για τη συγκρότησή της. Ο ναρκισσισμός στην εξουσία…