Η πολιτική για την αναπηρία, την ψυχική υγεία του παιδιού και του εφήβου είναι ένα οργανωμένο σύνολο αξιών, αρχών και στόχων, για τη μείωση της επιβάρυνσης που προκαλούν οι ψυχικές διαταραχές και οι αναπηρίες στον πληθυσμό. Για να επιτευχθεί ο συντονισμός των υπηρεσιών και των δράσεων στον τομέα ψυχικής υγείας και της αναπηρίας προαπαιτείται η ύπαρξη μιας πολιτικής και ενός σχεδίου δράσης. Χωρίς επαρκείς πολιτικές, οι ψυχικές διαταραχές είναι πιθανό να αντιμετωπίζονται με αποσπασματικό και μη αποδοτικό τρόπο. Σύμφωνα με το Εθνικό Σχέδιο Δράσης για την Κοινωνική Ενσωμάτωση (ΕΣΔΕΝ), τα άτομα με αναπηρία πληρούν όλα τα κριτήρια ώστε να θεωρούνται κοινωνικά αποκλεισμένα. Το Σύνταγμα προβλέπει για τις περιπτώσεις αυτές ότι «έχουν δικαίωμα να απολαμβάνουν τα μέτρα που εξασφαλίζουν την αυτονομία, την επαγγελματική ένταξη και τη συμμετοχή τους στην κοινωνική, οικονομική και πολιτική ζωή της χώρας» (Σύνταγμα, άρθρο 21, παρ. 6). Λαμβάνονται όλα τα αναγκαία μέτρα για την προστασία και διευκόλυνση των ΑμεΑ. Πρόσβαση στην Παιδεία - προσαρμοσμένη στις ατομικές εκπαιδευτικές ανάγκες, παροχή σε όσο το δυνατό λιγότερο περιοριστικό ή απομονωμένο περιβάλλον εκπαίδευσης (ΕΣΔΕΝ). Οι δράσεις και οι παρεμβάσεις για την ενίσχυση και την προστασία των ανθρώπων με αναπτυξιακές δυσκολίες εξειδικεύονται στους παρακάτω τομείς: Προκατάρτιση, Κατάρτιση, Υποστήριξη, Προώθηση της απασχόλησης. Οι κύριοι τομείς δράσης για την υποστήριξη των ατόμων με αναπηρία σύμφωνα με το Ευρωπαϊκό και Ελληνικό Σχέδιο Δράσης είναι:
- Κοινωνική στήριξη στο άτομο, στην οικογένεια, αλλά και στο ευρύτερο κοινωνικό περιβάλλον.
- Φροντίδα σε κοινωνικό και παιδαγωγικό επίπεδο.
- Παροχή συμβουλευτικής για την κοινωνική ένταξη ή επανένταξη.
- Οικονομική στήριξη για τυχόν στεγαστικά προβλήματα της οικογένειας.
- Λειτουργία ξενώνων για τους ανθρώπους που αντιμετωπίζουν κινητικά και αισθητηριακά ή νοητικά προβλήματα.
- Βοήθεια στη μετακίνηση στους τόπους προκατάρτισης, κατάρτισης, πρακτικής άσκησης και απασχόλησης.
- Κατάλληλη εργονομική προσαρμογή των χώρων προκατάρτισης, κατάρτισης, άσκησης και απασχόλησης.
- Δημιουργία δικτύων αλληλοστήριξης και αλληλοβοήθειας - Λειτουργία «Κέντρων Ημέρας».
- Ενίσχυση της αποϊδρυματοποίησης των ατόμων που ανήκουν στην ομάδα στόχου.
- Ενίσχυση των ικανοτήτων των ατόμων αυτών στους τομείς της αυτόνομης διαβίωσης, της αυτοσυντήρησης και της τήρησης των κανόνων υγιεινής - Εκμάθηση των βασικών κανόνων κοινωνικής συμπεριφοράς.
- Ευαισθητοποίηση και σωστή ενημέρωση των αντιπροσωπευτικών εθελοντικών οργανώσεων για τα άτομα με αναπηρία.
- Ευαισθητοποίηση του κοινού και των εργοδοτών, καταπολέμηση του κοινωνικού αποκλεισμού και στιγματισμού και άρση των προκαταλήψεων και των εμποδίων.
- Ευαισθητοποίηση των επιχειρήσεων ή των οργανισμών που προωθούν ευκαιρίες πρακτικής άσκησης για μόνιμη απασχόληση των ατόμων με αναπηρία που καταρτίζονται επαγγελματικά.
- Ίδρυση και λειτουργία τράπεζας πληροφοριών.
- Δημιουργία δικτύων ανταλλαγής πληροφοριών και εμπειριών σε εθνικό και διακρατικό επίπεδο.
- Σύσταση Μητρώου για τα άτομα με κινητικές δυσκολίες και αισθητηριακά προβλήματα.

Η ένταξη και η προσαρμογή των ατόμων με αναπηρία στην αγορά εργασίας
Η δημιουργία μιας αγοράς εργασίας χωρίς περιορισμούς και αποκλεισμούς, όπου τα άτομα με αναπηρία θα απολαμβάνουν ίση συμμετοχή στην απασχόληση και την εργασία. Η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει προβεί στην υλοποίηση ειδικών πολιτικών για την πρόσβαση στην αγορά εργασίας με κύριους άξονες τη διά βίου μάθηση, τη χρήση των νέων τεχνολογιών και τη δυνατότητα πρόσβασης στο δομημένο περιβάλλον.
Η στρατηγική που ακολούθησε η Ευρωπαϊκή Ένωση από την αρχή της δημιουργίας της μέχρι και σήμερα βασίζεται:
(1) στη νομοθεσία και τα μέτρα κατά των διακρίσεων, που παρέχουν πρόσβαση σε ατομικά δικαιώματα·
(2) στην εξάλειψη των εμποδίων στο περιβάλλον, τα οποία εμποδίζουν τα άτομα με αναπηρία να ασκήσουν τις ικανότητές τους και
(3) στην ενσωμάτωση των θεμάτων που αφορούν τα άτομα με αναπηρία στο ευρύ φάσμα των κοινοτικών πολιτικών για τη διευκόλυνση της ενεργητικής συμμετοχής των ατόμων με αναπηρία.

* Ο Ευστράτιος Παπάνης είναι επίκουρος καθηγητής Κοινωνιολογίας Πανεπιστημίου Αιγαίου.
** Η Φλώρα Τσάπαλα είναι φοιτήτρια Κοινωνιολογίας Πανεπιστημίου Αιγαίου.