Όλοι οι γονείς που ζουν μόνοι με τα παιδιά τους καλούνται να αντιμετωπίσουν αλλαγές, τόσο στον τρόπο ζωής τους, όσο και στη συναισθηματική τους κατάσταση. Αυτές οι αλλαγές δημιουργούν μερικές φορές απογοήτευση και θυμό, η σωστή διαχείριση των οποίων είναι απαραίτητη προϋπόθεση για μια υγιή οικογενειακή ζωή. Μερικές από τις πιο συχνές αιτίες απογοήτευσης των μόνων γονέων είναι οι εξής: 1. Αλλαγή, 2. Φόβος, 3. Άγχος, 4. Απώλεια, 5. Έλλειψη βοήθειας, 6. Μοναξιά.

Τι γίνεται όμως με τα παιδιά;
Υπάρχουν δύο αντικρουόμενες απόψεις: σύμφωνα με την πρώτη, η μονογονεϊκή οικογένεια έχει αρνητικές συνέπειες για τα παιδιά και τα παιδιά που προέρχονται από τέτοιες οικογένειες είναι κακοί μαθητές και συχνά έχουν αντικοινωνική συμπεριφορά, ενώ, σύμφωνα με τη δεύτερη, τα παιδιά μονογονεϊκών οικογενειών δεν έχουν χειρότερη εξέλιξη από τα παιδιά που μεγαλώνουν με τους δύο γονείς τους. Η τελευταία άποψη υποστηρίζει επίσης ότι τα παιδιά επηρεάζονται αρνητικά από τις κοινωνικές, οικονομικές και ψυχολογικές συνθήκες που πιθανόν θα προκύψουν λόγω κατακερματισμού της οικογένειας, και όχι από την ίδια τη μονογονεϊκότητα.
Είναι ευρέως γνωστό ότι τα παιδιά που ζουν σε μονογονεϊκές οικογένειες έχουν πολύ μεγαλύτερες πιθανότητες να διαβιούν κάτω από το όριο της φτώχειας, από εκείνα των οικογενειών με δύο γονείς. Στην Ελλάδα, το ποσοστό των παιδιών που ζουν κάτω από το όριο της φτώχειας είναι διπλάσιο στις μονογονεϊκές οικογένειες, φθάνοντας το 24,9% (με ποσοστό παιδιών σε μονογονεϊκές οικογένειες το 3,7%). Καλύτερη χώρα είναι η Σουηδία με 6,7% και χειρότερη οι ΗΠΑ με 55,4% των παιδιών μονογονεϊκών οικογενειών να ζουν στη φτώχεια.
Βέβαια, θα πρέπει να τονίσουμε ότι, αν οι ανάγκες του παιδιού για αγάπη, φροντίδα, σεβασμό, ενθάρρυνση, προσοχή, εμπιστοσύνη, παροχή ερεθισμάτων, ασφάλεια, υποστήριξη και καθοδήγηση ικανοποιούνται, θα μεγαλώσει χωρίς ιδιαίτερα προβλήματα. Άλλωστε, κανείς γονιός δεν είναι τέλειος και όλοι αντιμετωπίζουν δυσκολίες. Είναι πολύ σημαντικό να ακούει το παιδί του και να συζητάει μαζί του, εξηγώντας του και όχι διατάζοντάς το, καθώς αυτό ενισχύει την αυτοπεποίθησή του. Τα παιδιά που παραμελούνται γίνονται συχνά εσωστρεφή ή «δύσκολα». Η αποτελεσματική επικοινωνία και η σχέση που αναπτύσσεται μεταξύ του παιδιού και του γονέα μέσα από τη συζήτηση βοηθά στην υγιή συναισθηματική και ψυχική ανάπτυξη του παιδιού και αυξάνει τις πιθανότητες να μοιραστεί το παιδί με το γονιό του ένα ενδεχόμενο πρόβλημα που αντιμετωπίζει.

Ποιοι είναι όμως οι παράγοντες που μπορούν να συμβάλουν στην υγιή εξέλιξη του παιδιού;
Καθοριστικοί παράγοντες για την υγιή εξέλιξη του παιδιού είναι:
1. Ψυχική υγεία και ισορροπία του γονιού και ικανότητα να καλύψει τις συναισθηματικές ανάγκες του παιδιού (σε περίπτωση διαζυγίου, απουσία συγκρούσεων και εχθρότητας μεταξύ των γονιών, τόσο πριν όσο και μετά το διαζύγιο).
2. Ικανότητα γονιού για διαπαιδαγώγηση και επίβλεψη του παιδιού (σε περίπτωση διαζυγίου, κοινή στάση των γονιών ως προς την ανατροφή του παιδιού).
3. Συζήτηση, ποιοτική επικοινωνία, σταθερά όρια και προσδοκίες, συνεπής έλεγχος και επίβλεψη, εκδήλωση αγάπης και τρυφερότητας (σε περίπτωση διαζυγίου, συχνότητα και συνέπεια στην επικοινωνία και επαφή με το γονιό που δε ζει με το παιδί).
4. Κλίμα που επιτρέπει την ανοικτή συζήτηση και την έκφραση ενδεχόμενων αποριών και ανησυχιών του παιδιού.
5. Σταθερή οικονομική κατάσταση της οικογένειας.
6. Στήριξη των μελών της μονογονεϊκής οικογένειας από φιλικά και συγγενικά πρόσωπα και συμμετοχή σε κοινές δραστηριότητες.
Συμπερασματικά, μπορούμε να πούμε ότι ο γονιός που μεγαλώνει μόνος του τα παιδιά του, είτε από ανάγκη είτε από επιλογή, και που στο μεγαλύτερο ποσοστό είναι η γυναίκα, αντιμετωπίζει μόνος του όλες τις δυσκολίες που συνήθως μοιράζονται οι γονείς όσον αφορά την ανατροφή των παιδιών τους (αρρώστιες, ευθύνη των επιλογών όπως για θέματα σχολείου, φιλικού περιβάλλοντος των παιδιών κ.ά.).

Γενικά, ό,τι διαφέρει από το σύνολο προκαλεί ανασφάλεια, ειδικά για τα παιδιά ως προς την αποδοχή τους από τους άλλους. Όμως, με την πάροδο του χρόνου, ανακαλύπτουν ότι αυτό που έχει σημασία είναι η ποιότητα των σχέσεων που δημιουργούν με τους άλλους και όχι η ταμπέλα τού εάν είσαι «παιδί χωρισμένων ή ανύπαντρων γονιών».
Δυσκολίες υπάρχουν παντού, όπως και στις παραδοσιακές πυρηνικές οικογένειες. Το θέμα είναι το πώς τις αντιμετωπίζουμε, και εκεί θα πρέπει να εστιάζουμε την προσοχή μας όταν μιλάμε για οικογένειες και ανθρώπινες σχέσεις, πέρα από θεσμοθετημένες τακτικές αντιμετώπισης του όλου θέματος, που πολλές φορές «εξαντλείται» σε πέντε - δέκα γραμμές ενός νόμου ή ενός νομοσχεδίου του λεγόμενου Κράτους Πρόνοιας.
Το Κράτος Πρόνοιας είναι και θα πρέπει να είναι παρόν, αλλά και εσύ που ζεις δίπλα σε μια μονογονεϊκή οικογένεια δεν παύεις να έχεις την ανθρώπινη υποχρέωση να της σταθείς ανάλογα, μέσα απ’ τον τρόπο που την κοιτάς, της μιλάς, της στέκεσαι. Άλλωστε, αν το σκεφτεί κανείς, όλες οι οικογένειες είναι εν δυνάμει μονογονεϊκές.
Κλείνοντας θα ήθελα να τονίσω ότι η μονογονεϊκή οικογένεια είναι μία νέα κοινωνική πραγματικότητα που θα γίνεται ολοένα και πιο κυρίαρχη. Η απάντηση δε θα πρέπει να δίνεται στο ερώτημα κατά πόσο η νέα αυτή μορφή είναι θετική ή όχι για τα μέλη της, αλλά στο πώς θα βιωθεί η διαφορετικότητά της ώστε να έχει τα καλύτερα δυνατά οφέλη σε όσους ανήκουν σε αυτήν, καθώς και στον τρόπο που αυτή θα ενσωματωθεί στη σύγχρονη κοινωνία.
Είμαι κι εγώ μέλος και κομμάτι μιας μονογονεϊκής οικογένειας για την οποία νιώθω πολύ περήφανος. Μπορείς και εσύ να νιώθεις έτσι αν ανήκεις σε μια τέτοιας μορφής οικογένειας ή να δεις με την καρδιά και τη λογική σου μια ανάλογη έξω από τη δική σου. Ξεκίνα από σήμερα… το οφείλεις στον ίδιο σου τον εαυτό και στην ιδιότητα του κοινωνού που φέρεις θέλοντας και μη!

* Ο Αναστάσιος Γ. Ρούσσης είναι κοινωνιολόγος-εγκληματολόγος, Μ.Α. Εγκληματολογίας, Μ.Α. Διεθνών Σχέσεων, Διδάκτορας Εγκληματολογίας Παντείου Πανεπιστημίου Κοινωνικών & Πολιτικών Επιστημών.