Δημήτρης Παπαχρήστος: Ο συγγραφέας του «Γιουχανάν» μιλάει στο «Ε»

Δύο εβδομάδες περίπου μετά την παρουσίαση του νέου του βιβλίου με τίτλο «Γιουχανάν», στο καφενείο «Δίαυλος», ο Δημήτρης Παπαχρήστος, συγγραφέας, παραγωγός και παρουσιαστής ραδιοφωνικών εκπομπών - γνωστός ως βασικός εκφωνητής στο ραδιοφωνικό σταθμό του Πολυτεχνείου το ’73 -, μιλάει σήμερα στο «Ε». Μέσα σε οικονομικές, κοινωνικές και πολιτικές συγκυρίες που μοιάζουν να «βράζουν» χωρίς κανείς να μπορεί να προμηνύσει το μέλλον, όπου μαζί με όλα τα άλλα περνάει κρίση και ο πολιτισμός, ο Δημήτρης Παπαχρήστος αναζητά μαζί μας την «Ουτοπία», καλώντας μας ταυτόχρονα να αγωνιστούμε ενάντια σε όσα μας καταπιέζουν, δημιουργώντας παράλληλα έναν κόσμο όπως τον θέλουμε. Μια συνέντευξη μέσα στο κλίμα των ημερών…

Συνέντευξη στη ΒΑΓΓΕΛΙΩ ΧΡΗΣΤΙΔΟΥ
Κύριε Παπαχρήστο, έχετε ξαναέρθει στη Μυτιλήνη για παρουσιάσεις βιβλίων σας. Τι σας φέρνει εδώ κάθε φορά;
«Έχω έρθει και για παρουσιάσεις βιβλίων, αλλά και για ένα θεατρικό, το “Νηρέας Δάρας”, που το 1997 είχε παιχτεί στο Κάστρο της Μυτιλήνης. Έχω αρκετούς φίλους και γνωστούς στην πόλη σας, με σχέση που κρατάει από τα φοιτητικά μας χρόνια ακόμη. Υπήρχε, φυσικά και το κίνητρο της ονομαστής, πλέον, Λέσβου, αφού το νησί κουβαλάει έναν πολιτισμό, δεν είναι “παίξε - γέλασε”. Με αφορμή την παρουσίαση βιβλίων, δόθηκε και η ευκαιρία για το “Γιουχανάν”. Είναι ευχάριστο και το ότι ο “Δίαυλος” λειτουργεί ουσιαστικά σαν πολιτιστικό κέντρο.»

Το όνομα της Ουτοπίας
«Γιουχανάν»: πολλές συνηχήσεις εμπεριέχονται σε μια μόνο λέξη. Εσείς τι είχατε στο μυαλό σας όταν καταλήξατε σε αυτό το όνομα για την Ουτοπία σας;
«Το όνομα προέκυψε τυχαία, από κάτι που άκουσα παρακολουθώντας ένα ντοκυμαντέρ στην τηλεόραση. Υπήρχε σε αυτό μια ηρεμία ανάμεσα σε ανθρώπους και πουλιά που ζούσαν μαζί κι έτσι έφτιαξα μια λέξη με τη λογική του “γιούχου”, που χρησιμοποιούμε για να περιγράψουμε τη λέξη “χαρά”, του “γιουνάν”, όπως μας αποκαλούν στην Ανατολή, και της “Χαν(α)άν”, της Γης της Επαγγελίας. Είναι τρεις έννοιες που πλέον εκφράζουν και το βιβλίο, γι’ αυτό δέχτηκα και να ονομαστεί έτσι. Το ταξίδι στην ουτοπία γίνεται μέσα από την πραγματικότητα, που συχνά, όσο σκληρή κι αν είναι, τελικά είναι απρόβλεπτη και μας ξεπερνάει. Ξεπερνάει ακόμη και τη φαντασία.»

Έχει αλλάξει ο τρόπος που ορίζετε την Ουτοπία σε σχέση με παλιότερα; Είναι το πώς τη φαντάζεται κανείς ή η έννοια η ίδια που της προσδίδει αξία;
«Αν αντικαλούμαι και επανέρχομαι στην Ουτοπία, το όνειρο που μας ξεπερνάει, είναι γιατί η έννοια αυτή έχει εξοριστεί από το λεξιλόγιό μας και από την ανάγκη μας να την επιδιώκουμε. Ωστόσο πάντα υπάρχει, ειδικά για τους νέους. Αλίμονο αν μεγάλωναν οι νέοι χωρίς όνειρα, χωρίς το στοιχείο της ανατροπής και της αντίστασης σε κάτι που δεν τους αρέσει, γκρεμίζοντάς το με την προϋπόθεση να φτιάξουν τη δική τους αλήθεια - και δε δίνω έμφαση στο “γκρέμισμα”, αλλά στη δημιουργία. Ως έννοια, πιστεύω πως τροφοδοτεί την ποιότητα της ανθρώπινης ζωής και δίνει νόημα στον ανθρώπινο βίο. Η Ουτοπία δεν είναι κάτι άπιαστο, υπάρχει, αρκεί να την πιστέψουμε και να αγωνιστούμε γι’ αυτή. Έτσι θα τη βρούμε.»

Αναζητώντας το «Γιουχανάν»
Ποιο είναι το δικό σας και το γενικότερο πλαίσιο ιστορικών και άλλων συγκυριών, μέσα στο οποίο γράφτηκε το «Γιουχανάν»;
«Το “Γιουχανάν” είναι περισσότερο ένα μυθιστόρημα του δρόμου, του ταξιδιού, της κατάστασης που ζούμε τώρα - παρ’ όλο που ποτέ μια κατάσταση που ζούμε τώρα δεν μπορεί να αποκλείσει παρελθόν και μέλλον. Με την έννοια αυτή, το ταξίδι του Ίκαρου (σ.σ. ενός από τους δύο βασικούς ήρωες) δεν είναι τυχαίο, είναι το συμβολικό παράδειγμα του Ίκαρου της μυθολογίας που αποφασίζει να κάψει τα φτερά του και να φτάσει τον ήλιο, σε συνδυασμό με το Ικάριο Πέλαγος, που έχει δύναμη να σε βγάλει στον αφρό ή να σε πνίξει. Ο δικός μας Ίκαρος έλκει μεν την καταγωγή του από την Κεφαλονιά, αλλά ο πατέρας του είναι εξόριστος στην Ικαρία, μια προσωπικότητα συμβολική ενός αγωνιστή. Ένα τετράδιο του πατέρα του που βρίσκει ο Ίκαρος, γίνεται η αφορμή να φύγει από την Ικαρία - κατακαμένη με νεκρούς - και με πλώρη και πανί τον έρωτα που συναντάει στο πρόσωπο της Πανωραίας, αρχίζει μια άλλη ζωή, περνώντας πλέον στην Ανατολή. Αυτό σημαίνει το Γιουχανάν: ταξίδι στο όνειρο και την ουτοπία. Συνδέονται με ανθρώπους, με ιστορικά και τωρινά γεγονότα, έξω από τα χωρικά ύδατα της πατρίδας τους, κάτι που δεν έχει σημασία, αφού όλες οι χώρες είναι οι πατρίδες του καθενός. Το Γιουχανάν είναι ο τόπος που θέλουν να φτάσουν για να ζήσουν ελεύθερα, αφού θεωρούν πως ο τρόπος ζωής στις πόλεις είναι μια εικονική πραγματικότητα: η πολιτική είναι απογυμνωμένη και έχει γίνει επάγγελμα για όσους διαχειρίζονται την εξουσία. Στον πόλεμο βρίσκουν τη δική τους εσωτερική εξέγερση, πιστεύοντας πως στο τέλος υπάρχει πάντα η στροφή...»

Τι εννοείτε με αυτό;
«Ο δρόμος είναι απελευθέρωση, πολιτισμός, κάτι που μας δείχνει ακριβώς ότι δεν μπορούμε να αρκούμαστε εκεί που μένουμε. Είναι, όμως, λάθος να πιστεύουμε ότι είναι μια ευθεία γραμμή. Αν αξίζει κάτι, είναι οι στροφές ή η στροφή του δρόμου. Έτσι προκύπτει η φυγόκεντρος δύναμη, η σύγκρουση, το “άλλο” που θα δούμε, αφού στη στροφή αποκαλύπτονται τυχαία πράγματα, ενώ στην ευθεία θα τα βλέπαμε όλα. Αυτό θα πρέπει να το δούμε μεταφορικά και στη ζωή μας. Η Ελλάδα, άλλωστε, αν είναι όμορφη είναι για την ποικιλία και τις εναλλαγές της και δεν κινδυνεύουμε να πλήξουμε από μονοτονία.»

Αυτό εννοούσατε λέγοντας ότι για εσάς «δεν υπάρχει η Ιθάκη»;
«Η Ιθάκη δεν υπάρχει για μένα. Παρ’ όλο που ο Καβάφης μάς προσγειώνει, ο Όμηρος δεν το έκανε, αφού δείχνει τον Οδυσσέα να συνεχίζει το ταξίδι του βάζοντας τα κουπιά στον ώμο. Το λιμάνι είναι μια αγκαλιά αγάπης, αλλά και ένας τόπος που είσαι εκεί για να φύγεις. Αυτό για το οποίο αξίζει το ταξίδι και ο αγώνας για να πετύχουμε, μέσα από συλλογικότητες και αφύπνιση των ανθρώπων, να δούμε πως ο άνθρωπος δεν μπορεί να καθορίζεται μόνο από τις καθημερινές ανάγκες.»

Γιατί προτρέπετε τους αναγνώστες να βάλουν στη ζωή τους περισσότερο κίνδυνο;
«Δεν τους προτρέπω, ωστόσο η Πανωραία πραγματικά μπαίνει σε κίνδυνο. Αφήνει τη σχέση που έχει και δεν κοιτάει πια πίσω, μόνο μπροστά. Ο έρωτας δε λογαριάζει τίποτα. Το να νιώθεις ασφαλής σημαίνει ότι προλαβαίνεις, βάζοντας κίνδυνο στη ζωή σου, το χειρότερο. Η σχέση με τον κίνδυνο είναι και ηδονή: σε τρέφει, είναι σα βενζίνη, δίνει ώθηση προς τα εμπρός.»

Πολιτισμός και πολιτική
Πόσο σημαντικό ρόλο έχει παίξει στη ζωή σας η συγγραφή;
«Αν δεν έγραφα από μικρό παιδί, τώρα θα αισθανόμουν μεγάλο κενό και πολύ μεγαλύτερη οργή, αφού έχω θυμώσει από παλιά. Από τη στιγμή που κάποιοι άνθρωποι αποδέχονται την κατάσταση και δε θέλουν να αλλάξουν, δε σημαίνει ότι πρέπει να παρασύρουν και τους υπόλοιπους. Ο συγγραφέας θέλει αυτό τον πολτό να τον διαλύσει, να τον σπάσει, για να χυθεί και να υπάρχει ως τόπος και δημιουργία για τους ανθρώπους. Η πολυπολιτισμικότητα που υπάρχει, είναι η ομορφιά του κόσμου. Έχουμε ανάγκη στην κοινωνία να πάμε κόντρα στη βαρβαρότητα και αυτό μπορεί να γίνει με τον εξανθρωπισμό. Η τέχνη αυτό θέλει να κάνει, να αφυπνίσει, να φτιάξει έναν άλλο κόσμο, που είναι και ο επιθυμητός.»

Εκτός από την οικονομική κρίση, υπάρχει και κρίση πολιτισμού;
«Υπάρχει κρίση πολιτισμού και αξιών και βαθύτατη κοινωνική κρίση, γιατί μετά την 11η Σεπτεμβρίου 2001 έχουμε μπει σε μια “στροφή”: Οι πλανητάρχες προσπαθούν να χρησιμοποιήσουν τη δημοκρατία ως όπλο και μέσο να επιβάλλουν τις αποφάσεις τους - πάντα ενάντια στους λαούς. Ο πολιτισμός που παράγει αυτό το παγκόσμιο σύστημα, είναι κι αυτός ιμπεριαλιστικός και αλωνίζει κράτη, μνήμες, λαούς και παραδόσεις. Η πολυπολιτισμικότητα έχει χαθεί. Τρανταχτό παράδειγμα το ότι από τις τόσες χιλιάδες γλώσσες μιλάμε κυρίως την αγγλική. Κι όμως, η γλώσσα μας είναι η ύπαρξή μας και η τέχνη έχει ως όπλο τη γλώσσα.»

Μιλήστε μας για το περιοδικό «Πολίτες» (πόλις, πολίτης, πολιτική, πολιτισμός), του οποίου είστε διευθυντής.
«Είναι ένα περιοδικό που ξεκίνησε να εκδίδεται πριν από ένα χρόνο, ξεκινώντας από ένα κίνημα, τους “Ενεργούς Πολίτες”, που έχει σκοπό να σμίξει τις έννοιες “πόλις”, “πολίτης”, “πολιτική”, “πολιτισμός”, που έχουν την ίδια ρίζα.»

Πώς μπορεί ο πολιτισμός να βοηθήσει την πολιτική και το αντίστροφο; Πώς μπορούν να συνυπάρξουν αυτά τα δύο;
«Είναι έννοιες ταυτόσημες και ομόρριζες και δεν μπορείς να τις διαχωρίζεις, αφού αλλιώς η πολιτική καταντάει μια απλή διεκπεραίωση, ενώ θα έπρεπε να είναι ελευθερία και δημιουργία, παράλληλα με την επίλυση επιμέρους και συνολικών προβλημάτων. Σήμερα, δυστυχώς, η πολιτική δεν το κάνει αυτό, οι παρεμβάσεις γίνονται “μπαλωματικά”, διορθωτικά. Οι εμπλεκόμενοι νομίζουν ότι διορθώνει το σύστημα, αλλά η τελική ρήξη είναι αναμενόμενη, αφού συσσωρεύονται τα προβλήματα και η δυναμική των ανθρώπων, που από ανάγκη θα βγουν στο δρόμο.»

Για όσους αντιστέκονται
Σας φαίνεται άτοπη η ερώτηση αν «θα μπορούσε να υπάρξει άλλο Πολυτεχνείο» - που, φαντάζομαι, σας γίνεται συχνά, όπως σας έγινε και στο «Δίαυλο»;
«Στη ζωή τίποτα δεν επαναλαμβάνεται και εάν επαναληφτεί θα είναι κάτι άλλο, σε άλλη διάσταση και με άλλο τρόπο. Ωστόσο, αυτή η ενεργειακή κατάσταση με την έννοια του στόχου, του σκοπού και της πίστης “συγκρουόμαστε ή τώρα ή ποτέ”, δεν έχει υπάρξει έκτοτε. Δε μένω σε αναμνήσεις, γιατί σου φέρνουν μελαγχολία, αλλά περισσότερο στην ίδια τη μνήμη που είναι η ύπαρξή μας, που αντιστέκεται στη φθορά του χρόνου και σε κάθε μορφή εξουσίας.»

Αισθάνεστε απογοητευμένος από τη γενιά σας;
«Η απογοήτευση για μένα είναι έννοια που έχω διώξει από πάνω μου, αφού πιστεύω πως “όποιος αγωνίζεται δεν έχει καιρό να απογοητευτεί”. Άλλωστε και στις εκπομπές μου στο ραδιόφωνο έχω ως σύνθημα πως “καλύτερα να αγωνίζεται κανείς μάταια, παρά να ζει μάταια”. Πρέπει να πάμε κόντρα σε όσους μας επιβάλλονται. Η αισιοδοξία και η ελπίδα πηγάζουν μέσα από τη μεγαλύτερη απογοήτευση.»

Από τους σημερινούς νέους;
«Παρ’ όλο που τους κατηγορούν, οι νέοι έχουν και μυαλό και σκέψη, αλλά βρίσκονται σε ένα δρόμο που ούτε με φώτα θυέλλης δεν μπορείς να τον διασχίσεις. Η διαχωριστική γραμμή έχει χαθεί και φέρνει συγκρούσεις, που θα έπρεπε όμως να είναι δημιουργικές, όχι εκτονωτικές. Από τη μια έχουν βρεθεί σε έναν κόσμο που αρνούνται, από την άλλη θα πρέπει να τα βάλουν με τους πατεράδες τους, που τον συντηρούν. Γι’ αυτό η εξέγερση του Δεκέμβρη του ’08 διαπέρασε όλον τον κόσμο. Το σύνθημα που βγήκε από αυτή: “καμμία μάχη δεν είναι χαμένη, παρά μόνο αυτή που δεν αρχίσαμε…”.»