Η Νόσος του Χάνσεν, ή λέπρα κατά παλιότερη ονομασία, είναι νόσος λοιμώδης, την ύπαρξη της οποίας γνωρίζουμε και από τους αρχαίους συγγραφείς και σύμφωνα με επιστημονικά τεκμηριωμένα συμπεράσματα του τελευταίου αιώνα η μεταδοτικότητά της είναι πολύ περιορισμένη. Πιθανότατα η λέπρα έφθασε στην Ευρώπη από τα στρατεύματα του Μεγάλου Αλεξάνδρου τον 4ο αιώνα προ Χριστού, όταν επέτρεψαν από τη μεγάλη τους εκστρατεία στην Ανατολή, για να εξαφανιστεί τελικά από την ήπειρο αυτή εντελώς τον 20ό αιώνα.

Όταν από τα μέσα του 20ού αιώνα ξεκίνησε η εφαρμογή θεραπείας με ειδικά φάρμακα, η εξαφάνιση της ασθένειας αυτής ήταν θέμα χρόνου και αποτέλεσμα πολλών παραγόντων: Της επιστημονικής εργασίας του ερευνητή Χάνσεν, της αυστηρής πολιτικής της ελεγχόμενης και «ανθρώπινης» απομόνωσης των αρρώστων από τους υγιείς και φυσικά από τη μεγάλη βελτίωση του επιπέδου των ευρωπαϊκών λαών.
Ωστόσο, το ορόσημο στην εξαφάνιση της νόσου αυτής ήταν ουσιαστικά ο θρίαμβος της ιατρικής και της δημόσιας πολιτειακής, αλλά και η απαλοιφή των κοινωνικών προκαταλήψεων με την αποτελεσματική ενημέρωση της κοινής γνώμης.

Τα νοσηλευτήρια
Ειδικά νοσηλευτήρια για την αντιμετώπιση της νόσου στην Ελλάδα υπήρχαν τέσσερα: Της Χίου (που είναι και το παλαιότερο, από το 1300), της Σάμου, το γνωστό της Κρήτης (στο νησί Σπιναλόγκα), και ο «Αντιλεπρικός Σταθμός Αθηνών», που ιδρύθηκε το 1929 στο τότε «Δημόσιο Νοσοκομείο Λοιμωδών Νόσων Αθηνών».
Η ονομασία Λωβοκομείο προέρχεται από τη λέξη λωβός, που είναι στα χιώτικα ο λεπρός. Το Λωβοκομείο κτίστηκε το 1378 από τους Γενουάτες - η επιλογή της τοποθεσίας έγινε επειδή η περιοχή ήταν πευκόφυτη και απομονωμένη - και έκλεισε το ’59 με τη μεταφορά των τελευταίων ασθενών στην Αθήνα, συμπληρώνοντας 600 χρόνια λειτουργίας. Με το κλείσιμο του Λωβοκομείου ένα μεγάλο κομμάτι του αρχείου μεταφέρθηκε στο Νοσοκομείο και σήμερα βρίσκεται στα Γενικά Αρχεία του Κράτους, χωρίς όμως να σώζονται αρχεία ασθενών, μόνο λογιστικές και διοικητικές πληροφορίες.
Το 1909 - 1910 πραγματοποιήθηκε ανακαίνιση του ιδρύματος με έξοδα των Χιωτών της Αγγλίας και της Γαλλίας. Κατασκευάστηκαν 16 περίπτερα, τα δωμάτια δηλαδή στα οποία έμεναν οι λεπροί ανά ένας ή μερικές φορές ανά δυο. Τα περίπτερα είχαν ανά δυο κοινό μαγειρείο και κουζίνα.
Τα υλικά που χρησιμοποιήθηκαν για την κατασκευή του Λωβοκομείου ήταν όλα φερμένα από το εξωτερικό: τα κολωνάκια που στήριζαν την οροφή ήταν χυτευμένα στο Λονδίνο, τα κεραμίδια είχαν έρθει από τη Μασσαλία, ενώ τα τούβλα από την απέναντι από τη Χίο Μικρασία. Επιπλέον, η αρχιτεκτονική του ιδρύματος ήτανε τέτοια ώστε να αντέχει στους σεισμούς. Μάλιστα, η παλιά πύλη του Λωβοκομείου υπάρχει ακόμα, αν και με την επέκταση κτίστηκε μια νέα. Τέλος, το Λωβοκομείο ήταν στολισμένο με διάφορα διακοσμητικά, τα οποία δυστυχώς έχουν είτε κλαπεί είτε καταστραφεί.
Στο χώρο του Λωβοκομείου υπήρχε ακόμη κοινό εστιατόριο, το οποίο διέθετε καμπανάκι για να ειδοποιούνταν οι λεπροί (μάλιστα είχε σκαλιστή επιγραφή που έγραφε Λωβοκομείο Χίου), που όμως εκλάπη.
Εκεί βρίσκεται και μια παλιά, γκρεμισμένη πλέον, εκκλησία της Παναγιάς Υπακοής. Μάλιστα, λέγεται ότι σε ένα γειτονικό στην εκκλησία γεφυράκι κρύφτηκαν το 1822 τέσσερις λεπροί μαζί με τον παπά και σώθηκαν. Παρ’ ότι η εκκλησία είναι κατεστραμμένη, πραγματοποιείται σ’ αυτή κάθε χρόνο λειτουργία για το Γενέθλιο της Θεοτόκου. Την εκκλησία κοσμούσαν τοιχογραφίες του Χριστού να ευλογεί και του προστάτη των λεπρών Αγίου Ζωτικού, ο οποίος γιορτάζει 31 Δεκεμβρίου και εικόνα του οποίου μπορεί να δει κανείς στην εκκλησία του Αγίου Λαζάρου, που επίσης βρίσκεται στο χώρο του Λωβοκομείου και συντηρείται και λειτουργείται κανονικά.


Στα εστιατόρια του Λεπροκομείου (πάνω). Και στα ερείπια της εκκλησίας, με το γιατρό Α. Μιχαηλίδη, που έχει κάνει διδακτορικό για το Λεπροκομείο (αριστερά). Στο νεκροταφείο του Λεπροκομείου (δεξιά)


Περίθαλψη
Σημαντικό χαρακτηριστικό του Λωβοκομείου της Χίου είναι το ότι υπήρχε πραγματικά περίθαλψη των λεπρών, σε αντίθεση με άλλους πυρήνες που είχαν δημιουργηθεί για την αντιμετώπιση της ασθένεια της λέπρας, όπως λ.χ. η Σπιναλόγκα της Κρήτης, όπου οι λεπροί μεταφέρονταν και εγκαταλείπονταν. Αυτό φαίνεται από το γεγονός ότι υπήρχαν τακτικές επισκέψεις δυο γιατρών που έρχονταν για να φροντίσουν και να εξετάσουν τους ασθενείς. Αξίζει να αναφερθεί ακόμα ότι τα στρώματα των λεπρών ήταν ειδικά φτιαγμένα στο Λονδίνο από κοκκοφοίνικα για να αναπνέουν οι πληγές και ότι για το μπάνιο των λεπρών, εκτός από σχεδιασμένο χώρο με μαρμάρινες μπανιέρες, υπήρχε ένα καζάνι που επέτρεπε τη συνεχή παροχή ζεστού νερού.
Μια ακόμα διαφορά του Λωβοκομείου της Χίου από άλλα παρόμοια ιδρύματα ήταν το ότι ήταν ανοικτό στους Χιώτες της πόλης, οι οποίοι κάθε Κυριακή έρχονταν και αγόραζαν λουλούδια ή προϊόντα από τα χωράφια που καλλιεργούσαν οι λεπροί. Αυτό είχε ως στόχο να υπάρχει εισόδημα για τους λεπρούς, ενώ παράλληλα τους έκανε να νιώθουν λιγότερο απομονωμένοι από την κοινωνία.
Οι εξαιρετικά ανθρώπινες συνθήκες διαβίωσης έκαναν το Λωβοκομείο γνωστό προσελκύοντας έτσι ασθενείς από όλη την Ελλάδα. Υπήρξαν μάλιστα και ασθενείς από τη Μυτιλήνη, οι οποίοι γίνονταν δεκτοί με την προϋπόθεση κενής θέσης, καθώς προτεραιότητα είχαν οι Χιώτες ασθενείς.
Στους τάφους του Λωβοκομείου δε γράφονταν ονόματα, μια πολιτική που είχε υιοθετηθεί από το συγκεκριμένο ίδρυμα. Η ανωνυμία των τάφων προστάτευε τις οικογένειες των λεπρών από τον κοινωνικό στιγματισμό ακόμα και μετά το θάνατο του ασθενή. Ακόμα και στα αρχεία του Λωβοκομείου δεν υπάρχει ανάλογο αρχείο με ονόματα, ενώ ούτε καν οι συγγενείς δε γνώριζαν πού ήταν θαμμένος ο λεπρός, καθώς οι τάφοι ήταν εννιά, πανομοιότυποι, χτιστοί και απλώς αριθμημένοι.


Εντυπωσιακοί οι χώροι του παλιότερου λεπροκομείου της Ελλάδας (αριστερά). Τα κρεβάτια των λεπρών, 60 σχεδόν χρόνια μετά το κλείσιμο του Λεπροκομείου (δεξιά)

Δυσκολίες
Σήμερα η διαχείριση του Λωβοκομείου είναι δύσκολη. Ουσιαστικά ανήκει στον «Οίκο Αγάπης», σε ένα διοικητικό συμβούλιο του οποίου υπεύθυνος είναι ο δεσπότης. Η αξιοποίηση του χώρου είναι ένα θέμα, πρέπει όμως να διατηρηθεί ο κοινωνικός και προνοιακός χαρακτήρας του. Υπήρξαν κάποιες προτάσεις για τη μετατροπή του χώρου σε ξενώνα με νέα οικήματα ή για τη φιλοξενία ανθρώπων που αντιμετωπίζουν πρόβλημα εξάρτησης από τα ναρκωτικά ή για την περίθαλψη ασθενών που πάσχουν από άλλα νοσήματα. Δυστυχώς, όμως, το όλο θέμα αντιμετωπίζεται με αδιαφορία.

* Η Μυρσίνη Σβώρου είναι μαθήτρια της Β λυκείου, Ανιχνεύτρια στο 2ο Σύστημα Προσκόπων Μυτιλήνης. Η παρουσίαση γίνεται με αφορμή επίσκεψη της Κοινότητας Ανιχνευτών τον περασμένο Δεκέμβριο στη Χίο και σχετικής έρευνας για το Λωβοκομείο.