Η Κρίση είναι πάντα ευκαιρία εξέλιξης, αναδρομολόγησης πορείας προς το βιώσιμο ή την πρόοδο, όπως κι αν ορίζονται αυτά. Το αποδεικνύουν η Εξελικτική Βιολογία και η Οικολογία, το αποδεικνύει η Ιστορία, στα φυσικά και κοινωνικά συστήματα, αντίστοιχα. Προϋπόθεση, αναπόφευκτη, είναι η δυναμική των γονιδίων στη μια περίπτωση, η ιστορική μνήμη στη δεύτερη. Και στις δύο περιπτώσεις είναι θέμα Παιδείας, με την έννοια της ικανότητας ανάγνωσης των πιέσεων που ασκεί το περιβάλλον επί των φορέων της εξέλιξης.
Στη μετα-Ευρώπη και τη μετα-Ελλάδα της Κρίσης προβάλλεται πειθαναγκαστικά η ανάγνωση της δημοσιονομικής και χρηματοπιστωτικής κρίσης ως ευκαιρία ανάκαμψης και αποστροφής από ένα φαύλο παρελθόν. Πιθανό να είναι έτσι. Ένα είναι βέβαιο: όσον η σχετική επιχειρηματολογία δε συνοδεύεται με βαθύ στοχασμό επί της αναγκαιότητας κατανόησης της Παιδείας ως οδηγού της Ιστορίας, η αποτυχία του όποιου εγχειρήματος θα είναι αυτοεπιβεβαιωμένη προφητεία.
Ό,τι ζούμε σήμερα στην Ελλάδα της Κρίσης είναι γνωστόν από την εποχή του Καποδίστρια. Ανοίξτε μιαν Ανθολογία της ελληνικής ποίησης και θα το βρείτε εκεί, από συγγραφείς και δοκιμιογράφους, ακόμα και του 19ου αιώνα! Απλώς, εμείς οι μετα-Έλληνες, με περισσή αλαζονεία, ανακαλύπτουμε εκ νέου τον τροχό των εγκληματικών αδυναμιών της Μεταπολίτευσης. Επειδή, δυστυχώς, σκοτώσαμε την Παιδεία και καταστήσαμε εργαλειακή τη συνεισφορά του Σχολείου!
Ανακαλύψαμε πρόσφατα στον κυρίαρχο δημόσιο Λόγο, δήθεν έκπληκτοι, το θανατογόνο πολιτικο-μεντιακό σύμπλεγμα, αυτό το οδυνηρό μείγμα πολιτικών και τηλεοπτικών πολιτικών αναλυτών… Όμως, μας τα ’χε πει ο Εμμανουήλ Ροΐδης, στο «Δημοσιογραφικόν Δελτίον» του «Ασμοδαίου», πριν από 135 χρόνια: «[…] Αι Αθήναι έχουσι πεντάκις μυρίους κατοίκους και εφημερίδας υπέρ τας εκατόν, οι Παρίσιοι κατοίκους διακοσιάκις μυρίους και πολιτικάς εφημερίδας είκοσι το πολύ. Αν εις εκατόν χιλιάδας Γάλλων αναλογή μία εφημερίς, εις χιλίους Αθηναίων αναλογούσι δύο. Εκ τούτων τρεις ή τέσσαρες συντηρούνται παρά των συνδρομητών, πέντε ίσως αποζώσιν εκ των κομμάτων, αι δε λοιπαί, αι γενόμεναι και θνήσκουσαι καθ’ εκάστην, ουδένα άλλον έχουσιν ωμολογημένον πόρον ζωής πλην της ύβρεως, της συκοφαντίας και του σκανδάλου […]» Σταματώ εδώ την ανθολόγηση, επειδή η ανάγνωση του υπολοίπου άρθρου του είναι έτι χειρότερη…
Ανακαλύψαμε πρόσφατα, δήθεν έκπληκτοι, τη διαφθορά των εντεταλμένων λειτουργών στο Δημόσιο Τομέα… Όμως, ο Αλέξανδρος Σούτσος, στο ποίημά του «Ο Επιστάτης των Εθνικών Οικοδομών επί Ι. Καποδίστρια» γράφει: «[…] Φοίνικες και ταλαράκια το πουγκί μου κουδουνίζει, / και το στόμα μου, σαμπάνιες και ρυζόγαλο μυρίζει, / χαιρετάτε με μέ σέβας, με βαθύν προσκυνισμόν / επιστάτης, κύριοί μου, έγινα οικοδομών / Τερερέμ, λαλά, λαλά / η δουλειά πάγει καλά. // … Κριματίζει όποιος λέγει πως εγώ μισώ τα φώτα / τα σχολεία, στην τιμή μου, τ’ αγαπώ απ’ όλα πρώτα, / και πολλές φορές λαχαίνει στ’ όνειρό μου να ιδώ / πως οικοδομώ Μουσεία, κι’ απ’ το στρώμα τραγουδώ: / Τερερέμ, λαλά, λαλά / η δουλειά πάγει καλά […]» Προφανώς, τα ανωτέρω ουδεμία σχέση έχουν με τις σημερινές αποκαλύψεις για πολεοδομίες, νοσοκομεία, γρηγορόσημα κ.ο.κ..
Ανακαλύψαμε πρόσφατα, δήθεν έκπληκτοι, τον πολιτισμό του life style και του φραπέ, επί του οποίου πολλά επενδύονται: απολιτίκ κουλτούρα, εύκολη κριτική, σαχλά πρότυπα… Όμως, ο Γεώργιος Σουρής, στο «Ρωμηό» του, τα ’χε αναλύσει όλα αυτά: «Στον καφενέ απ’ έξω σαν μπέης ξαπλωμένος, / του ήλιου τις ακτίνες αχόρταγα ρουφώ, / και στων εφημερίδων τα νέα βυθισμένος, / κανέναν δεν κοιτάζω, κανένα δεν ψηφώ. // […] Την φίλη μας Ευρώπη με πέντε φασκελώνω, / απάνω στο τραπέζι τον γρόθο μου κτυπώ… / Εχύθη ο καφές μου, τα ρούχα μου λερώνω, / κι’ όσες βλαστήμιες ξέρω αρχίζω να τις πω [...]»
Απέναντι σε όλα τούτα και, κυρίως, στην ευθύνη απέναντι στα νέα παιδιά μας, εμείς οι πενηντάρηδες της «Γενιάς της Ακρίδας», όπως έγραψα σε προηγούμενο σχόλιο, στεκόμαστε άφωνοι, αμήχανοι, εμφανώς δεν ξέρουμε τι να τους πούμε στην αναζήτηση στόχων κι ελπίδας. Παραδοθήκαμε και ξεχνάμε ό,τι μας έγραψε ο Κρίτων Αθανασούλης, στο «Ταξίδι» του: «Κοίταξε πάνω στο κατάστρωμα / τους αδελφούς μας που γέρασαν / σε μια νύχτα, / Μας είπαν πως δεν στοχάστηκαν την παρακμή. // … Όσοι δεν έχουν ελπίδες και στοχασμούς / πεθαίνουν από έκπληξη / γιατ’ είναι σκληρό το κακό που σε βρίσκει / απροετοίμαστο / και δυό φορές σκληρός είν’ ο θάνατος / που δε βρίσκει αντίσταση / ο ερχομός του.» Κι όσοι σεμνοί κι εσωστρεφείς αναπολούν τον Κώστα Καρυωτάκη, στην «Πρέβεζά» του: «[…] Περπατώντας αργά στην προκυμαία, / “Υπάρχω;” λες, κι ύστερα: “δεν υπάρχεις!” / Φτάνει το πλοίο. Υψωμένη σημαία. / Ίσως έρχεται ο κύριος Νομάρχης. // Αν τουλάχιστον, μέσα στους ανθρώπους / αυτούς, ένας επέθαινε από αηδία… / Σιωπηλοί, θλιμμένοι, με σεμνούς τρόπους, / θα διασκεδάζαμε όλοι στην κηδεία.»
Κι όμως, η Ελπίδα για τους νέους μας είναι πάντα παρούσα, πάντα ενεργή, μόνον και μόνον από τη δύναμη της βιολογικής αντικατάστασης των γενεών, τη δύναμη της αναζήτησης του διαφορετικού σ’ αντίθεση με το παλιό πρότυπο, τη δύναμη της νεανικής απορριπτικής απολυτότητας έναντι της φθαρμένης καθημερινότητας των παλαιοτέρων. Κάποιοι εξ ημών των παλαιοτέρων, μιας και τούτο παραγνωρίζεται από το Σχολείο, μέσα σε ένα παιδαγωγικό χυλό αποδόμησης και μεταμοντέρνου σχετικισμού, οφείλουμε να θυμηθούμε ώστε να θυμίσουμε κάποια θεμελιώδη εν όψει αυτής της αναζήτησής τους.
Οφείλουμε να θυμίσουμε ότι ο «Ύμνος εις την Ελευθερία» του Διονύσιου Σολωμού δεν έχει δύο μόνο στροφές, προς χουλιγκανική χρήση και συγκίνηση στα γήπεδα της Υφηλίου, αλλά 158, κι ότι εκεί, προς το τέλος, γράφει ότι «[…] αν μισούνται ανάμεσό τους / δε τους πρέπει λευτεριά […]». Ή ότι ο Αριστοτέλης Βαλαωρίτης, στο συγκλονιστικό διάλογο του «Βράχου και του Κύματος», άφησε, ευχή και κατάρα, το αιώνιο «[…] Μέριασε βράχε να διαβώ, επέρασε η γαλήνη, / καταποτήρας είμ’ εγώ, ο άσπονδος εχθρός σου / Γίγαντας στέκω μπρος σου! […]»
Αν θέλουμε η Κρίση να ’ναι ευκαιρία, οφείλουμε να περιγράψουμε με ακρίβεια το ποιος είναι ο Βράχος και ποιο το Κύμα. Κι ας διαφωνήσουμε! Γιατί το σημαίνον είναι η στάση και η σαφώς διατυπωμένη σύγκρουση.
Και μιας και η Παιδεία είναι το υπέρτατο ζητούμενο, ας πούμε, με οδύνη, ότι το Σχολείο της «αυτομόρφωσης», δηλαδή το Σχολείο της μεταφοράς της ευθύνης της Παιδείας από τη συντεταγμένη Πολιτεία στους ασθενείς ώμους του νεαρού ατόμου, αδυνατεί ή λησμονά ηθελημένα να πει στους ζαλισμένους, από τα κατορθώματα ημών των παλαιοτέρων, νέους μας ότι ο καθημερινός βομβαρδισμός τους από τα αρνητικότερα των μηνυμάτων έχει βάθος χρόνου μέγα. Οι ρίζες του τωρινού κακού ανευρίσκονται στο Καποδιστριακό Κράτος και το νεώτερο έγκλημα της Μεταπολίτευσης και της νόθας «Αλλαγής» έγκειται στο ότι ουδέν εν τέλει άλλαξε. Αντίθετα, επέτεινε την κοινωνική και ψυχολογική κληρονομία της εποχής της δουλείας και της συστηματικής εξάρτησης εκ των έξωθεν Κέντρων. Με πρόθυμα ανδρείκελα και ανερυθρίαστους δημαγωγούς.
Πού κάνω λάθος, υπουργέ της Παιδείας και του «Νέου» Σχολείου του ίντερνετ; Η ελπίδα είναι ότι τα παιδιά, μέσω ίντερνετ, θα βρίσκουν, εφόσον το αντιλαμβάνονται ως αναγκαίο, κείμενα ως τα ανωτέρω, που έχουν αποκλεισθεί από τα δωρεάν(;) «βιβλία» που διανέμετε!

*Ο καθηγητής Ανδρέας Ι. Τρούμπης είναι πρύτανης του Πανεπιστημίου Αιγαίου.