Η δάνεια λέξη τουρίστας αναφέρεται στον επισκέπτη μιας περιοχής για λόγους αναψυχής και περιηγήσεως («Λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας», Γ. Μπαμπινιώτη). Οι τουρίστες στη χώρα μας, Έλληνες και αλλοδαποί, μπορούν να καταταγούν σε τρεις κατηγορίες:
- τους επισκέπτες με δικό τους πρόγραμμα περιηγήσεων και μέριμνα οργανώσεως του ταξιδίου (α΄ κατηγορία)
- τους επισκέπτες με πρόγραμμα οργανωμένο από ειδικευμένο ταξιδιωτικό γραφείο ή φορέα (π.χ. εκκλησιαστικό συμβούλιο), όσον αφορά τα μέσα μεταφοράς, το χώρο διαμονής τους και ενδεχομένως κάποια διατροφή (β΄ κατηγορία)
- τους επισκέπτες με πρόγραμμα οργανωμένο από ταξιδιωτικό γραφείο και καλύπτον τη μεταφορά, τη διαμονή και όλη τη διατροφή και πόση εντός ξενοδοχείου all-inclusive (γ΄ κατηγορία).
Στην α΄ κατηγορία εντάσσονται πολλοί Έλληνες κατά τις περιόδους εορτών και κυρίως τη θερινή περίοδο, αλλά και ξένοι καθ’ όλο το έτος, διαμένοντες συνήθως σε δικές τους ή συγγενικές κατοικίες ή σε μικρές μονάδες φιλοξενίας (ξενοδοχεία, δωμάτια, στούντιο). Στη β΄ κατηγορία ανήκουν Έλληνες περιηγούμενοι συνήθως εκτός θερινής σαιζόν (π.χ. το Πάσχα) και, κυρίως, αλλοδαποί από την άνοιξη έως το φθινόπωρο, διαμένοντες σε μεγαλύτερα ξενοδοχεία. Η γ΄ κατηγορία περιλαμβάνει αποκλειστικώς ξένους από την άνοιξη έως το φθινόπωρο, οι οποίοι καταλύουν συναγελαζόμενοι σε μεγάλες, οργανωμένες ξενοδοχειακές μονάδες.

Συμφώνως με το Σύνδεσμο Ελληνικών Τουριστικών Επιχειρήσεων (ΣΕΤΕ), το 2011 αναμένεται να επισκεφθούν τη χώρα μας περίπου 16.500.000 αλλοδαποί σημειώνοντας αύξηση 10 έως 15% σε σχέση με το 2010. Ο συνολικός αυτός αριθμός, ο οποίος σημειωτέον είχε σημειωθεί και προ τεσσάρων περίπου ετών, περιλαμβάνει τις αφίξεις τουριστών των τριών παραπάνω κατηγοριών αλλά και τις εισόδους στη χώρα των πολλών αλλοδαπών οι οποίοι διαμένουν, εργάζονται στην Ελλάδα και επισκέπτονται την πατρίδα τους (π.χ. Αλβανία) με διάφορες ευκαιρίες. Όμως, ενώ είναι σημαντική η φετινή ανάκαμψη του αριθμού αλλοδαπών τουριστών, ο συνολικός αριθμός παραμένει μικρός συγκρινόμενος με τις δυνατότητες της χώρας μας ή τα 30 έως 50 εκατομμύρια σε άλλες μεσογειακές χώρες.
Ο συνολικός αριθμός αλλοδαπών επισκεπτών σε μία χώρα δεν είναι το πιο ενδιαφέρον στοιχείο για την εθνική οικονομία, της οποίας το όφελος σχετίζεται με τα συνολικά έσοδά της από τη δραστηριότητα αυτή. Τα έσοδα προκύπτουν από το συνολικό αριθμό τουριστών και τη μέση κατά κεφαλήν δαπάνη τους στη χώρα, η οποία προσδιορίζεται από τις ημέρες παραμονής και τη μέση ημερήσια δαπάνη τους. Όλα τα στοιχεία για τη χώρα μας δείχνουν μείωση, κατά τα τελευταία έτη, του αριθμού ημερών παραμονής τους (π.χ. στην Κρήτη το 2010 ήταν κατά μέσο όρο οκτώ ημέρες, όταν προ πενταετίας ήταν 11, «Καθημερινή», 3/9/2011). Συμφώνως δε με το ΣΕΤΕ, η μέση κατά κεφαλήν δαπάνη τους κατά το 2010 ήταν 640 ευρώ, μειωμένη κατά περίπου 8% σε σχέση με το 2009, όταν στην Ισπανία είναι 930 ευρώ (και στην Τουρκία 540 δολλάρια). Τα συνολικά έσοδα της χώρας από ξένους τουρίστες αναμένεται να σημειώσουν μικρή αύξηση το 2011 και να υπερβούν τα 10 δισ. ευρώ, οφειλόμενη στην αύξηση του αριθμού των επισκεπτών και όχι της ημερήσιας δαπάνης τους.
 
Όλοι οι παράγοντες του τουρισμού στη χώρα μας συμφωνούν ότι το μεγαλύτερο οικονομικό όφελος στις τοπικές κοινωνίες προέρχεται από τους τουρίστες της α΄ κατηγορίας και κυρίως τους Έλληνες, ακολουθούμενους από άλλους Μεσογειακούς τουρίστες με την ίδια νοοτροπία ταξιδιού. Όμως το 2011 παρατηρήθηκε σε επίπεδο χώρας μείωση, αφενός στον αριθμό των Ελλήνων τουριστών, ειδικώς στις νήσους, και αφετέρου στη μέση κατά κεφαλήν δαπάνη τους. Αμφότερες οι μειώσεις σχετίζονται με την οικονομική κρίση στη χώρα, η οποία - όπως όλοι, δυστυχώς, συμφωνούν - θα διαρκέσει.
Η Λέσβος προσελκύει τουρίστες κυρίως της α΄ κατηγορίας και ολίγους της β΄. Στην α΄ κατηγορία ανήκουν οι πολλοί Λέσβιοι της διασποράς, Έλληνες με ειδικά ενδιαφέροντα, όπως π.χ. ο θρησκευτικός τουρισμός, η πολιτισμική Λέσβος, η πανίδα, το γεωπάρκο κ.ά., και κάποιοι αλλοδαποί, ορισμένοι των οποίων έχουν αποκτήσει και λεσβιακές κατοικίες. Από τη β΄ κατηγορία η Λέσβος προσελκύει αρκετούς Έλληνες κυρίως κοινωνικού και θρησκευτικού τουρισμού και ολίγους αλλοδαπούς, των οποίων όμως ο αριθμός εμφανίζει κατά τα τελευταία έτη κάμψη: τον Αύγουστο 2010 αφίχθηκαν αεροπορικώς 10% ολιγότεροι ξένοι από τον Αύγουστο 2009 και το φετινό Αύγουστο, συμφώνως με προκαταρκτικές εκτιμήσεις, ήταν ολιγότεροι κατά περίπου 0,3% σε σχέση με το 2010 («Εμπρός», 6/4/2011), όταν στην Κρήτη, την Κω και τη Ρόδο η αύξηση είναι από 10 έως 25%. Κατά το 2009 είχαν αφιχθεί με πτήσεις τσάρτερ συνολικώς 71.464 ξένοι τουρίστες, οι οποίοι μειώθηκαν το 2010 κατά 15% σε 62.197. Η μείωση των ακτοπλοϊκών τουριστών μας κατά το θέρος 2011 ήταν κατά περίπου 1,4% σε σχέση με πέρσι. Πιθανόν η κάμψη να είναι πρόσκαιρη και σε επόμενα έτη να εμφανισθεί κάποια αύξηση, κυρίως λόγω των γειτόνων Τούρκων. Η καταγραφόμενη αύξηση του αριθμού τουριστών κρουαζιεροπλοίων δεν έχει αντίστοιχο οικονομικό όφελος, επειδή αποφεύγουν τις αγορές.

Είναι δεδομένο και από όλους παραδεκτό ότι η Λέσβος έχει πολλά ποιοτικά στοιχεία (πλην οδικού δικτύου!) για να προσελκύει τουρίστες σχετικώς υψηλής στάθμης. Δε νομίζουμε ότι μπορεί να αναμένει μαζικό τουρισμό της β΄ κατηγορίας, στην προσέλκυση του οποίου μέχρι σήμερα δε φάνηκε να επιτυγχάνει αξιόλογα αποτελέσματα, παρά τις συνεχείς συμμετοχές φορέων της σε διεθνείς εκθέσεις. Η προβαλλόμενη δικαιολογία της ελλείψεως μεγάλων ξενοδοχείων μάλλον δεν ευσταθεί. Δεν κατασκευάζονται, διότι δεν υπάρχει ζήτηση για τέτοιες μονάδες. Την γ΄ κατηγορία τουριστών καλύτερα να τη λησμονήσουμε! Η Λέσβος αξίζει κάτι καλύτερο.
Εν κατακλείδι: Πιστεύουμε ότι η Λέσβος θα πρέπει να επικεντρώσει τις προσπάθειές της στον τουρισμό τον ατομικό και των μικρών ομάδων και στον ειδικό θεματικό (θρησκευτικό, περιπατητικό, ιαματικό, θερμαλιστικό, μικροσυνεδριακό, περιβαλλοντικό, γαστρονομικό, πολιτισμικό κ.ά.), ο οποίος σαφώς προτιμά τις μικρομεσαίου μεγέθους μονάδες διαμονής, όπως οι υπάρχουσες στη Λέσβο. Τα οικονομικά οφέλη θα είναι σημαντικώς μεγαλύτερα και η είσπραξή τους άμεση, χωρίς να βιάζεται το φυσικό και ανθρωπογενές περιβάλλον της. Ιδιαίτερη έμφαση θα πρέπει να δοθεί στις αναδυόμενες αγορές της Ρωσίας, ορισμένων ανατολικών χωρών και, κυρίως, της γείτονος Τουρκίας. Σημειώνεται εδώ ότι η Λέσβος εμφανίζεται μέχρι σήμερα ανέτοιμη να υποδεχθεί και εξυπηρετήσει τους αυξανόμενους αριθμούς Τούρκων επισκεπτών (περίπου 3.500 στην περίοδο 26/8 - 4/9/2011, «Ο συνήγορος του Βορείου Αιγαίου», 9/9/2011), πρόβλημα το οποίο θα πρέπει να επιλυθεί αμέσως.

* Ο καθηγητής Κ.Ι. Μουτζούρης είναι πρώην πρύτανης ΕΜΠ.