Πρωτοπρ. Γρηγόριος Δουμούζης
Έκδοση Συλλόγου Τενεδίων «Ο Τέννης»
Αθήνα 2009, σελ. 176

Εννέα βιβλία μάς έχει δώσει μέχρι σήμερα ο συστηματικός ερευνητής και καλός συγγραφέας της εκκλησιαστικής μας ιστορίας πρωτοπρεσβύτερος Γρηγόριος Δουμούζης, γενικός αρχιερατικός επίτροπος Ι. Μητροπόλεως Μυτιλήνης. Ειδικότερα για την Τένεδο, είχε ασχοληθεί και παλαιότερα στο βιβλίο του «Τένεδος χθες και σήμερα» (Μυτιλήνη 2008). Στη νέα του μελέτη παρουσιάζει τα πρακτικά της Τενέδου την περίοδο 1861 - 1916. Πρόκειται για την ιστορία του ελληνικού χριστιανικού πληθυσμού που γράφεται και ιστορείται στις Πράξεις της Δημογεροντίας του νησιού αυτού και είναι καταχωρημένη, μεταξύ άλλων εκκλησιαστικών εγγράφων, λογαριασμών, ομολόγων και άλλων Πράξεων ιδιωτικών και κοινών υποθέσεων, στους τέσσερις Κώδικες της εκκλησίας Παναγίας Τενέδου.
Όπως σημειώνει ο συγγραφέας στην εισαγωγή του: «Στις Πράξεις αυτές βλέπει κανείς την καθημερινή ζωή των Τενεδίων κατά τα έτη αυτά, βλέπει το σημαντικό ρόλο που παίζει η Δημογεροντία σε διάφορα θέματα αυτοδιοικήσεως, τα οποία υπηρετεί και φροντίζει με τέτοιο τρόπο ώστε ελάχιστες περιπτώσεις επιλύονται από τα Διοικητικά όργανα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Φροντίζει για θέματα φορολογικά της Κοινότητος, τους Βασιλικούς Φόρους, της Πατριαρχικής και Αρχιερατικής επιχορηγήσεως, τον διορισμό των Αζάδων, των Μουχτούριδων, των Ταξιτλάριδων, των Εισπρακτόρων, των Αγροφυλάκων, των Νυκτοφυλάκων, των Νερουλάδων, του Νεκροθάπτου, των Επιτρόπων της Εκκλησίας, των Ψαλτών, των Εφόρων των Σχολείων, της Συντάξεως Καταλόγου των Χριστιανικών οικογενειών, την περιφρούρηση της ηθικής, την ανοικοδόμηση και συντήρηση των Εκπαιδευτικών Ιδρυμάτων, την επικύρωση Αποφάσεων Σωματείων, όπως Παντοπωλών, Κρεοπωλών, Καφεπωλών, Βουτσάδων, Βουτυχτάδων κ.ά.. Προστατεύει και ενδιαφέρεται για το χριστιανικό πληθυσμό της Κοινότητος με διαβήματα και έγγραφα προς τις Οθωμανικές Αρχές, από μεγάλες φορολογίες και καταπιέσεις κρατικών Αρχών και αποφυλακίσεις αδίκως φυλακισθέντων. Συμβιβάζει διαφορές του χριστιανικού πληθυσμού, επικυρώνει, και συντάσσει πράξεις, υιοθεσιών, πωλήσεων, διαθηκών, και πολλών άλλων κοινωνικών υποθέσεων, όπως Προικοσυμφώνων, Αρραβώνων, Διαλύσεων Αρραβώνων, Γάμων, Διαζυγίων. Διορίζει εξελεγκτικάς Επιτροπάς και ελέγχει τα Συμβούλια του Ναού και την Εφορία των Σχολείων, τους Εισπράκτορας, και διαφόρους Λογαριασμούς. Τέλος συντάσσει το χαρμόσυνο άγγελμα της Απελευθερώσεως της Τενέδου και εκλέγει το πρώτο Διοικητικό Συμβούλιο της ελεύθερης Περιφερείας των νήσων Ίμβρου και Τενέδου.»
Το βιβλίο χωρίζεται στα παρακάτω κεφάλαια: Σύστασις, Καθήκοντα και Προνόμια της Δημογεροντίας Τενέδου, Πρακτικά Δημογεροντίας 1-163, Εγκύκλιοι, Κανονισμοί και Έγγραφα Κυριάρχου Μητροπολίτου, Περί Σχολείων 1-28, Ακίνητος Κτηματική Περιουσία της Χριστιανικής Κοινότητας Τενέδου, Κινητή Κτηματική Περιουσία της Χριστιανικής Κοινότητας Τενέδου, Σχολείων - Εκκλησίας, Κτηματική κατάστασις Εκκλησίας, Δημογέροντες Τενέδου 1861 - 1913, Έφοροι Σχολείων, Ονόματα Τενεδίων που περιέχονται στα Πρακτικά, Τοπωνύμια Τενέδου, Γλωσσάριο Τενέδου.