Από τον Σκόπελο, στην τελική ευθεία προς τον Μεσαγρό, υπήρχε η Τουρκική Αστυνομία (Καρακόλι, για να ’ναι ανάμεσα στα δύο χωριά), ένας Σουσαμόμυλος (του «Χαλβατζή») και το Τουρκικό Παρθεναγωγείο! Στο υπέροχο Πρόβασμα λοιπόν, με το Ηρώο του Σκοπέλου, υπήρχε το ξύλινο Κοινοτικό καφενείο, που το νοίκιαζαν οι Στρατής Σαμαράς και Γιάννης Γιαννατσής. Το 1956 έχτισε το σημερινό καφενείο ο Μιλτιάδης Παρακοίλας και το 1997, το είχε ο γιος του Γιώργος! Ένα μικρό κομμάτι της μικροιστορίας! Όπως και το ότι είναι πια κλειστό και το ότι το Παρθεναγωγείο, δουλεύει σαν ξενώνας και κέντρο (έγινε και αστυνομία).

Από τους αρχαίους οικισμούς το Χωρίον Μέσου Αγρού, αναφέρεται το 300 μ.Χ. Όμως το 1548, ο Mesagra, του Καζά της Γέρας, είχε 78 χριστιανικά σπίτια και τους περισσότερους Οθωμανούς (10 σπίτια)! Το 1581 έχουμε 80 και 35, το 1671, 224 και 233 (Αϊ-Γιάννη και Σαπούνι) και το 1709 αντιστρέφονται οι πληθυσμοί, με 210 Χριστιανούς και 249 Οθωμανούς! Το 1894, υπάρχουν 300 χριστιανικά σπίτια και 100 Τουρκικά(!) (Αρχοντόπυλος).Το χωριό πληρώνει φόρο 5990 Α, κύρια για το σιτάρι (968 Α) και για τρεις νερόμυλους (60-45-30 Α), ελιές (558), μούστο (414), λινάρι (410), σύκα (276), κριθάρι, κουκούλια, κυψέλες, βαμβάκι, αμύγδαλα, καρύδια, σουσάμι, ρεβίθια, βίκο, βρώμη, μαυρομάτικα φασόλια. Υπάρχει και το κτήμα Nice (Νίτσα, για το οποίο μιλήσαμε στο Παλιόκαστρο) και νέμονται τους φόρους 6 άνδρες του κάστρου Μυτιλήνης (4 πυροβολητές)! Έτσι έχουν τα πράγματα και το 1671 οι 233 Οθωμανοί έχουν 11.054 λιόδεντρα και οι 397 Χριστιανοί, 8.569! Το λάδι βγαίνει από τους χειροκίνητους ελαιόμυλους! Πρέπει πρώτα να πούμε για τον Χριστιανικό ναό, την σημερινή Ζωοδόχο Πηγή βυζαντινού ρυθμού, που έχει ένα υπέροχο πρόπυλο, με κίονες, κιονόκρανα και θυρώματα από το μπλε-γκρίζο και γκρίζο ανοιχτόχρωμο, μάρμαρο! «ΟΙΚΟΝ ΘΕΟΥ ΤΟΝΔΕ ΝΑΟΝ ΩΚΟΔΟΜΗΣΑΝ ΕΤΕΙ 1792 ΕΥΣΕΒΕΙΣ ΠΡΟΓΟΝΟΙ ΠΑΤΡΟΖΩΝΤΕΣ Δ’ΑΝΑΚΑΙΝΙΣΑΝ ΑΥΤΟΝ ΕΤΕΙ 1907 ΕΦΑΜΙΛΛΟΙ ΑΠΟΓΟΝΟΙ», γράφει στο μνημειακό υπέρθυρο, του ναού του 1907. Όμως στον πρώτο, του 1792, ανήκει το τέμπλο (μισό μάρμαρο, μισό ξύλο, όπως της Αγιάσου) που γράφει: «1796, Αυγούστου14 ΜΑΣΤΟΡΑ ΣΤΑΥΡΟΥ» Ίσως πρόκειται για τον πασίγνωστο Χιώτη ξυλογλύπτη Σταύρο Χιώτη! Παλιά υπήρχε νεκροταφείο (στην θέση του νάρθηκα) και ναΐσκος των Αγίων Αποστόλων, με πυργοειδές κωδωνοστάσιο! Εκεί υπήρχε σαν αγίασμα και μεγάλη πηγή, η Ζωοδόχος Πηγή. Μέσα στο ιερό υπάρχει στο δάπεδο σπασμένο θωράκιο, ενώ στον περίγυρο βρίσκονται αρκετά αρχιτεκτονικά μέλη, από παλιό ναό και από τον χώρο της Μάννας!

Βιβλιογραφία:

Στα Χνάρια τα Παλιά, Μάκη Αξιώτη, σελ.47-48

Λέσβος τον 16ο αιώνα, Κ. Καμπουρίδη, σελ. 463

Μυτιλήνης Αστυγραφία, Δ.Ν. Καρύδη-Kiel, σελ. 120, 139

Υπέροχο κονάκι προς το Πρόβασμα (1974)

Παλιός Λιόμυλος στα «Τούρκικα»

…χειροκίνητος όπως αυτόν!

Η Ζωοδόχος Πηγή

…του 1907 με το τέμπλο του 1796

…με τα υπέροχα «Τασλικίσια» μάρμαρα

…και τα παλιά μέλη στον χώρο της!