Ένας τόπος που διασώζει σημαντικά κατάλοιπα από την αρχαία ιστορία του κάμπου, είναι όπως είπαμε ο ελαιόφυτος λόφος του Πασπαλά, που κλείνει το δυτικό, άνω τμήμα του κάμπου! Εκεί που βρέθηκε η Ρωμαϊκή μεγάλη μαρμάρινη σαρκοφάγος και στα πλατώματα της σώζονται θεμέλια και κεραμική, που μεταφέρει την εποχή των Ρωμαϊκών χρόνων στην Πρώτο- και Μέσο-βυζαντινή εποχή! Το μεγαλύτερο μνημείο που παλιά ήταν ένα εικονοστάσι της Αγίας Αικατερίνης, κάτω από πρίνους και τώρα νεόχτιστο εκκλησάκι, φιλοξενεί το ιερό και το ισόδομο χτίσιμο της ΝΔ γωνίας, ενός μεγάλου Ιερού! Διασώζονται τμήματα αρράβδωτων κιόνων, ένα ορθογώνιο μέλος με αύλακα περιμετρική στην άνω επίπεδη επιφάνεια και διακόσμηση από ομφαλωτές προβολές στα πλάγια, που θα μπορούσε να είναι η Αγία Τράπεζα, ίσως κατάλοιπο αρχαίου βωμού! Επίσης κομμάτι από θωράκιο (τούτο από ανοιχτόχρωμο πώρο) καθώς και ογκώδη μαρμάρινα μέλη με κυμάτια, ίσως τα επιστύλια του μεγάλου ιερού! Ο μαρμάρινος ληνός δείχνει και εδώ την ύπαρξη ελαιόμυλου σε προσκτίσματα του ναού, ενώ γύρω υπάρχουν κίονες, μαρμάρινες πλάκες και θεμέλια, με άφθονη κεραμική! Μερικά μέλη υπάρχουν και σε δύο άλλα εξωκλήσια της πλάγιάς, μάλλον φερμένα από το μεγάλο ιερό. Κάτω από δύο τεράστιες δρύες, η άλλη Αγία Αικατερίνη, φιλοξενεί θεμέλιο και λιθόπλινθους κτίσματος της πλαγιάς ενώ χαμηλότερα βρίσκεται η Αγία Τριάδα! Εδώ παρατηρούνται μέλη με οδόντες, επιστυλίου, αρράβδωτοι κίονες και δόμοι, ενώ περιμετρικά βρίσκονται κεραμίδια και όστρακα από εφυαλωμένα αγγεία!

Πίσω από αυτόν τον λόφο, στο παραπόταμο του Ευεργέτουλα, υπάρχει το ωραίο τμήμα του Ρωμαϊκού υδραγωγείου και η αύλακα που ερχόταν στην πλαγιά, πριν περάσει από τις πηγές των Ταξιαρχών! Αυτή η περιοχή, σε δυναμική συνύπαρξη με το πευκόδασος και ανοιχτή στον κάμπου, χωρίζεται από το ποτάμι στα νότια, με τα υψώματα που φιλοξενούν τις ενδιαφέρουσες περιοχές των πηγών της Καρίνης (Ένθρονο κ.α.)!

Σίγουρα ο διαχρονικός οικισμός που κατείχε το ύψωμα, αντικατέστησε τη λατρεία των Ρωμαϊκών χρόνων με τα παλαιοχριστιανικά ιερά και υπήρχε εκεί ο απαραίτητος ελαιόμυλος! Ό,τι και να βρεθεί θα μας δίνει πάντα την διάσπαρτη «ιστορική» προσέγγιση, της συνεχούς ροής του χρόνου, με το μόνο σίγουρο την ίδια, μέσα στις χιλιετίες, παρουσία του ανθρώπου, με τα προβλήματα επιβίωσής του! Ένα μαρμάρινο κομμάτι έχει επάνω του το χέρι του τεχνίτη και μια άγνωστη, για πάντα, μικρο-ιστορία ενός συνόλου άγνωστων ανθρώπων! Εμείς μαγεμένοι από αυτό που ψηλαφάμε, από αυτό που βλέπουμε, κάνουμε τις υποθέσεις της ψευδαίσθησης κάποιας αντικειμενικής πραγματικότητας! Μόνο αυτοί ήξεραν τότε!

με το παλιό θεμέλιο

με τα μαρμάρινα μέλη

το θωράκιο

και τον ληνό του λιόμυλου

μέλη στην άλλη Αγία Αικατερίνη

και στην Αγία Τριάδα

με το επιστύλιο, ανήκουν στον οικισμό του λόφου!