Η Συκούς, τα Μακριανά, ο Ηρακλής, βρέθηκαν χαραγμένα στο κτηματολόγιο του 300 μ.Χ. Αυτό όμως δεν σημαίνει πως αυτές οι θέσεις δεν πηγαίνουν σε βάθος χρόνου, ίσως και στα κλασσικά χρόνια, ενώ σίγουρα τα ευρήματα στον κάμπο, τοποθετούν αρχαίους οικισμούς σε τρεις, τουλάχιστον ακόμα περιοχές! Ο πρώτος βρίσκεται γύρω από τα εκκλησάκια της Παναγιάς και των δύο Αϊ Γιάννηδων, στη θέση Μητρόπολη, που όπως θα δούμε συνεχίστηκε η κατοίκηση και το 1548. Εκτεταμένη η περιοχή όπου παρατηρούνται τα όστρακα των αγγείων, τα θεμέλια αλλά και ο μεγάλος ραβδωτός κίονας στην Παναγιά (ιερό) και ο τιμητικός στέφανος σε μάρμαρο, στον βορινό τοίχο! Στον δεύτερο Αϊ Γιάννη η επιτύμβια ελληνορωμαϊκή στήλη, με την τριγωνική απόληξη και την αψιδωτή εσοχή φέρει επιγραφή της οποίας στο πρώτο μέρος (4 στίχοι) διακρίνονται μερικά: …ΤΡΟΣ…/ΣΩΤΗΡΙΧΟΥ/ΧΡΗΣΤΕΧΑΙ(ΡΕ)/…ΧΑ. Οι κατώτεροι 5 στίχοι δεν διαβάζονται! Εκεί υπήρχε και ένα Δωρικό κιονόκρανο κτιρίου*. Όπως θα δούμε η θέση φέρει άφθονα παλαιοχριστιανικά μέλη!** Ανάλογο τιμητικό στέφανο, της ίδιας περιόδου, φέρει και το ωραίο μαρμάρινο επιστόμιο σε πηγάδι των Κεραμειών, που φέρει δεξιά του επιγραφή σε τρεις στίχους: ΑΡΤΕΜΩΝ ΧΑΙΡΕ /ΑΤΩΙΤΕΙ ΙΣΕΙΑΤΕΩ(;)/ΧΑΙΡΕ

Ένας άλλος αρχαίος οικισμός εντοπίστηκε δίπλα στο ποτάμι, μεταξύ Κεραμειών και Λάμπου Μύλων, σε μια θέση γνωστή σαν Σεντούκια! Μια περιοχή γύρω από ένα εκκλησάκι, τον Ταξιάρχη, γεμάτη θεμέλια, τούβλα και κεραμίδια, καθώς και λαξευμένα, μαρμάρινα δομικά μέλη κτιρίων! Αναφέρεται η ανεύρεση τάφων εδώ, που έδωσε και το τοπωνύμιο! Η Λάπη, στην οποία θα αναφερθούμε σε άλλο άρθρο, με τα σημαντικά ευρήματα στα υψώματα, πίσω από τους Λάμπου Μύλους, είναι μια ενδιαφέρουσα περιοχή!

Πάντως σε όλη την έκταση του κάμπου παρατηρούνται μεικτά ευρήματα που δείχνουν την πυκνή του κατοίκηση από τα προϊστορικά χρόνια, μέχρι σήμερα! Μαζί με τον κάμπο κατοικήθηκαν και καλλιεργήθηκαν τα γύρω υψώματα, που κλιμακώνονται κάτω από την οροσειρά του Ολύμπου, από τις ρεματιές του οποίου γεννιέται και το ποτάμι, ο Ευεργέτουλας, κύριος ζωοδότης παράγοντας αυτού του πλούτου! Αυτά τα νερά έδωσαν ζωή και στο ρωμαϊκό υδραγωγείο, που εξασφάλισε το νερό στην πρωτεύουσα, αλλά και κίνησε πολλούς νερόμυλους, απαραίτητους για την παραγωγή των σιτηρών του κάμπου και των λόφων! Η ελιά, σίγουρα ήταν πάντα εκεί και θα είναι ενδιαφέρον να δούμε τα σκόρπια κατάλοιπα των ελαιόμυλων, εκτός από αυτούς που έβγαλε στην επιφάνεια η αρχαιολογική σκαπάνη!

* Για τα «δωρικά κιονόκρανα» στο νησί έχουν γραφεί αρκετά πράγματα, ως προς την χρονολόγηση τους

** Στα Χνάρια τα Παλιά, σελ. 101-107

Ο κίονας

και ο στέφανος στην Παναγιά

η επιτύμβια στήλη

και το κιονόκρανο στον Αϊ Γιάννη, του αρχαίου οικισμού στη Μητρόπολη

Στον Ταξιάρχη με τον αείμνηστο παπά-Σινάνη (1984)

στον αρχαίο οικισμό, στα Σεντούκια