Σίγουρα η Ρωμαϊκή Πέργαμος αφορά και την Ακρόπολη των Ατταλιδών και το Ασκληπιείο, αφού ο Άτταλος ο Γ΄ το 133 π.Χ. με διαθήκη έδωσε κληρονομιά το βασίλειό του στη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία! Αυτά βέβαια αφορούν τα μεταγενέστερα γραφόμενα! Εμάς μας αφορούν τώρα, μετά το Σεραπείο, τα μνημεία που σώζονται μέσα στη σημερινή πόλη, πάλαι ποτέ ρωμαϊκή επέκταση έξω από την Ακρόπολη. Έτσι, κάτω από το Ασκληπιείο, στη δυτική μεριά της, υπάρχουν τα δημόσια κτήρια του 2ου μ.Χ. αι. Ξεχωρίζει πανύψηλη, ανάμεσα στους μιναρέδες, μια «πύλη» κατασκευασμένη με τούβλο, γνωστή ως «Βιράν Καπί». Νότια από αυτή, χωρίς να έχει ανασκαφεί, βρίσκεται το Ρωμαϊκό Θέατρο, «μικρασιατικού τύπου», 24.000 θεατών, που θεωρείται έργο του Τραϊανού (98-117 μ.Χ). Βορειότερα, στην ανατολική πλαγιά του λόφου του Μουζάλα, έχει εντοπιστεί το Ρωμαϊκό Στάδιο της πόλης. Το πιο αξιόλογο όμως ήταν το Ρωμαϊκό Αμφιθέατρο. Βρίσκεται σε χαράδρα, πίσω από τον Λόφο του Μουζάλα, επάνω στον παραπόταμο του Σεληνούντα, τον Μιράκ Ντερέ! Αυτό σημαίνει «χαράδρα της θλίψεως»! Γιατί εδώ μαρτύρησαν αρκετοί Χριστιανοί, νεομάρτυρες όπως ο Κάρπος, ο Πάπυλος, η Αγαθονίκη και ο Αγαθόδωρος (250-251 μ.Χ.). Αυτό το κτίσμα, οβάλ σχήματος, είχε είσοδο και έξοδο των νερών του ποταμού, ώστε εκτός από τις θηριομαχίες, τις Μονομαχίες να γίνονται και «ναυμαχίες» με μικρά σκάφη! Υπήρχε ειδική σχολή Μονομάχων, στην οποία γιατρός διετέλεσε και ο περίφημος Γαληνός (129-200 μ.Χ.) που χαρακτήρισε τα αθλήματα αυτά «βαρβαρικά» και όσους τα διδάσκονταν «βαρβάρους και αγροίκους». Το αμφιθέατρο της Περγάμου, του οποίου διατηρούνται σε μεγάλο ύψος αναλημματικοί τοίχοι και οι δίοδοι του νερού, αντιπροσωπεύει έναν κτηριακό τύπο ασυνήθιστο στη Μικρά Ασία (Παράλια της Μικράς Ασίας, Άτλας; Σελ.101). Εδώ, κατά τον Τσολίσο, θανατώθηκαν και αρκετοί Περγαμηνοί κατά την τραγωδία του ’22.

Μέσα στη σύγχρονη πόλη, νότια, σώζονται και οι τύμβοι, λοφίσκοι ταφικοί, που η περιοχή μετρά 12 περίπου! Ο μεγαλύτερος, ο Yigma tepe, περιμέτρου 158 μ. (όπως και τύμβος της Αμφίπολης) φέρει περιμετρικό περίβολο με κλιμακωτά επίπεδα λαξευμένου ανδεσίτη και έχει ύψος 31 μ. Αν και δεν έχουν βρεθεί τάφοι (Dorpfeld 1905 και σύγχρονη έρευνα), οι γαιοδιασκοπήσεις δείχνουν πιθανούς ταφικούς θαλάμους και έτσι θεωρούνται ταφικά μνημεία της οικογένειας των Ατταλιδών. Ο δεύτερος, δίπλα στον δρόμο (Maltepe), μικρότερος, έχει θάλαμο που αποδίδεται σε τάφο της Αύγης, μητέρας του Τήλεφου (ανιστόρητο). Ο τρίτος, ο Travsantepe, είναι ο μικρότερος. Βορειοανατολικά σώζεται τμήμα Ρωμαϊκού υδραγωγείου που έφερνε νερό στην κάτω πόλη!

Η Βαράν Ζάπι…

…το Ρωμαϊκό Θέατρο και το Αμφιθέατρο…

…μες το ποτάμι ανάμεσά του…

…με κτήρια που στέκονται ακόμα…

…επιβλητικά…

…οι τρεις τύμβοι…

… ο μεγάλος τύμβος…

με περίβολο παρόμοιο του Καστά!

Το Ρωμαϊκό υδραγωγείο.