«Το να ξεχάσουμε πώς να σκάβουμε τη γη

και πώς να καλλιεργούμε το χώμα

σημαίνει πως ξεχάσαμε τον εαυτό μας»

Γκάντι

«Τα τελευταία χρόνια και στο νησί μας πολλοί κάτοικοι -στις παραθαλάσσιες, κυρίως, περιοχές- επένδυσαν όλες τις ελπίδες τους για την οικογενειακή προκοπή τους στον τουρισμό.

Εγκαταλείποντας την καλλιέργεια της γης και κάθε άλλη ασχολία τους στον γεωργοκτηνοτροφικό τομέα, διέθεσαν τις οικονομίες τους ή συνήψαν δάνεια και αφιέρωσαν το χρόνο και τις δυνάμεις τους στη δημιουργία τουριστικών επιχειρήσεων, τουριστικών καταλυμάτων ή χώρων εστίασης.

Χωρίς καμιά καθοδήγηση από την πολιτεία, χωρίς βοήθεια από την Τοπική Αυτοδιοίκηση, χωρίς μελέτη, και χωρίς σχέδιο και το σημαντικότερο, χωρίς τα απαραίτητα έργα υποδομής, χτίστηκαν οι παραλίες του νησιού μας - σε όσες η πρόσβαση ήταν εύκολη.

Έτσι από τη μονοκαλλιέργεια της ελιάς περάσαμε στη μονοκαλλιέργεια του τουρισμού, στην… βιομηχανία των “rooms to let”.

Η αποξένωση -ιδιαίτερα των νέων- από τη γη είχε ως αποτέλεσμα να μετατραπούν σε… άγρια φύση όχι μόνο οι ορεινές ελαιόφυτες περιοχές αλλά και οι εύφορες και παραγωγικές πεδινές εκτάσεις, από τις οποίες τρέφονταν ολόκληρα χωριά σε παλιότερες εποχές.

Και φτάσαμε στο σημείο η συντήρηση του τουριστικού πληθυσμού κατά την τουριστική περίοδο να γίνεται, σχεδόν εξολοκλήρου με εισαγόμενα είδη (είναι γνωστά τα τυποποιημένα γεμιστά κολοκυθολούλουδα Τουρκίας (;) και οι ντομάτες… Ολλανδίας!)

Ακόμα και το ντόπιο ψάρι κατάντησε πλέον είδος… πολυτελείας κατά τους θερινούς μήνες, με την “παπαλίνα” του Κόλπου Καλλονής να πουλιέται στην τιμή του… μπαρμπουνιού!

Μπροστά στον άλογο και άναρχο αυτό μετασχηματισμό της οικονομίας των τουριστικών περιοχών και τους κινδύνους που αυτός εγκυμονούσε, η Πολιτεία παρέμεινε απαθής θεατής.

Μόνο κάποιες φωνές απλών ανθρώπων, που παρακολουθούσαν με πόνο και ανησυχία την εγκατάλειψη της γης αλλά και την επικείμενη υποβάθμιση του φυσικού και δομημένου περιβάλλοντος από την άναρχη ανάπτυξη ακούγονταν πότε-πότε.

Κάποιοι επισημαίναμε τους κινδύνους να μεταπέσουμε από τη μονοκαλλιέργεια της ελιάς στη μονοκαλλιέργεια του τουρισμού, πράγμα που θα σήμαινε την πλήρη εγκατάλειψη της Αγροτικής Οικονομίας, εξέλιξη που μπορεί, κάτω από ορισμένες συγκυρίες, να καταστήσει προβληματική την επιβίωση των κατοίκων, αφού ο τουρισμός βασίζεται σε ασταθές έδαφος που μπορεί να υποχωρήσει από τους κραδασμούς μιας εξωτερικής κρίσης.

Και τονίζαμε την ανάγκη να συμπορευτεί η ανάπτυξη της αγροτικής οικονομίας με την τουριστική, ώστε και το οικονομικό όφελος να πολλαπλασιαστεί από τη συντήρηση του τουριστικού πληθυσμού με ντόπια προϊόντα -κάτι που έχουν πετύχει οι Κρητικοί- αλλά και να διασφαλιστεί η επιβίωση των κατοίκων από πιθανή κρίση, που θα μπορούσε να πλήξει τον τουριστικό τομέα».

Τα γραφόμενα παραπάνω αποτελούν μέρος ενός άρθρου, που δημοσιεύτηκε στον ημερήσιο τύπο της Λέσβου, στις 4 Απριλίου του 2009, και περιλαμβάνεται στο βιβλίο μου «Για την ανάπτυξη της Βρίσας Λέσβου. Άρθρα 1995-2010».

Και «πριν αλέκτορα φωνήσαι», επιβεβαιώθηκαν οι φόβοι μας ότι ο τουρισμός εδράζεται σε …σεισμογενές έδαφος και υπόκειται, ανά πάσα στιγμή, στον κίνδυνο να καταρρεύσει, εξαιτίας κάποιας οικονομικής κρίσης, φυσικής καταστροφής, θεομηνίας, σεισμού ή επιδημίας. Και πράγματι, ακολούθησαν όλα τα κακά και οι… «εφτά πληγές του Φαραώ»!

Η οικονομική κρίση που ξέσπασε στην Αμερική επεκτάθηκε σε όλον τον κόσμο. Η χώρα μας χρεοκόπησε και εισήλθε στην δίνη της δεκαετούς μνημονιακής περιόδου. Μια πετρελαιοκηλίδα απείλησε με ρύπανση την ακτή των Βατερών, οποία -ευτυχώς- αντιμετωπίστηκε έγκαιρα, χωρίς να προκαλέσει ανεπανόρθωτη βλάβη. Ακολούθησε ο καταστροφικός σεισμός του 2017 που κατεδάφισε τον παραδοσιακό οικισμό της Βρίσας, χωρίς -ευτυχώς και πάλι- να θίξει τις κτιριακές υποδομές των Βατερών!

Και φτάσαμε, με την αγωνία «τι τέξεται η επιούσα», στην μεταμνημονιακή περίοδο. Και άρχισαν από το 2019 να ξεφυτρώνουν και να θάλλουν οι ελπίδες για την οικονομική ανάπτυξη και την αναγέννηση της χώρας!

Αλλά, φευ! Ενέσκηψε η πανδημία του κορονοϊού, που επέβαλε την καραντίνα σε ολόκληρο τον κόσμο και οδήγησε σε κατάρρευση, ακόμα και τις ισχυρότερες οικονομίες.

Και το πλήγμα για την ελληνική οικονομία είναι βαθύτερο και δυσθεράπευτο, καθόσον το 50% του εθνικού εισοδήματος προέρχεται από τον τουρισμό!

Και τώρα πώς θα επιβιώσουν οι κάτοικοι των περιοχών που ανήγαγαν τον τουρισμό ως τη μοναδική πηγή εσόδων;

Τι θα απογίνουν οι νέοι που είχαν παραμείνει στο χωριό απασχολούμενοι στις τουριστικές υπηρεσίες;

Εάν είχαμε εκσυγχρονίσει την αγροτική μας οικονομία, εάν δεν είχαμε διαλύσει τους Αγροτικούς Συνεταιρισμούς και τους είχαμε χρησιμοποιήσει ως ατμομηχανή για την ανάπτυξη της Αγροτικής Οικονομίας, εάν είχαμε προωθήσει την ιδέα του Συνεταιρισμού και στην αξιοποίηση της φυσικής ομορφιάς και του θαλάσσιου πλούτου των δυο κόλπων του νησιού μας, της Καλλονής και της Γέρας (σύμφωνα, βέβαια με τους ορισμούς της επιστήμης και με σεβασμό στο υπάρχον οικοσύστημα).

Εάν η πολιτεία ήταν παρούσα, δίπλα στον αγρότη-παραγωγό, με συνεχή επιστημονική βοήθεια και καθοδήγηση, εάν έστω και σήμερα, μέσα στην oικονομική κρίση, που ξέσπασε και δεν ξέρουμε πού θα μας οδηγήσει, η κυβέρνηση διέθετε μέρος από το ευρωπαϊκό «πακέτο ανάκαμψης» σε προγράμματα και δράσεις που στοχεύουν στον εκσυγχρονισμό του πρωτογενούς τομέα της οικονομίας και στο ξαναζωντάνεμα της υπαίθρου, εάν χρηματοδοτούσε σε κάθε περιοχή τα έργα υποδομής εκείνα, με τα οποία επιτυγχάνεται η ισόρροπη περιφερειακή ανάπτυξη, όπως είναι τα λιμάνια, τα αεροδρόμια, τα φράγματα και οι λιμνοδεξαμενές, εάν άνοιγε τους δρόμους -χερσαίους και θαλάσσιους- και παρείχε τα μέσα για την ταχεία και φθηνή διακίνηση ανθρώπων και προϊόντων, τότε πιθανώς η κρίση να σήμαινε μια καινούρια αρχή για μια υγιή και ουσιαστική ανάπτυξη, που θα εξασφαλίζει, σταθερά, τον άρτον τον επιούσιον, τόσο σε εποχές παχιών, όσο και ισχνών αγελάδων.

Διότι τελικά «δεν έχει τόση σημασία να στέκεσαι ψηλά, όσο να στέκεσαι στέρεα»!