(Α΄ Μέρος)

Κόρος - Ύβρις - Νέμεσις - Τίσις

01/12/2017 - 12:07

Στις 22 Νοεμβρίου 2017 δημοσιεύθηκε στην τελευταία σελίδα του «Εμπρός» κείμενο του Γεωργίου Θ. Μιχαήλ με τίτλο «Η Ύβρις και η Νέμεσις». Ο συντάκτης του αναφέρεται στα καταστροφικά φαινόμενα που έπληξαν πρόσφατα τη Μάνδρα Αττικής και τη γύρω περιοχή. Αυτός περιγράφει τις συνέπειες των φαινομένων αυτών και λέει πως γι’ αυτές ευθύνεται «η απληστία για το υλικό κέρδος, η βλακεία και τα μικροπολιτικά και ολιγαρχικά συμφέροντα» και επαναλαμβάνει πιο κάτω πως το όλο κακό προκάλεσε η «αλαζονεία, η απληστία και η αμετροέπεια…». Ο κ. Μιχαήλ όμως δεν αναφέρει ούτε μια φορά στο κείμενό του τις λέξεις «Ύβρις» και «Νέμεσις» , για να δείξει πώς αυτές λειτουργούν και πώς σχετίζονται με τα φαινόμενα που εύστοχα περιγράφει. Στόχος μου, λοιπόν, είναι να συμπληρώσω εγώ τις σωστές, κατά την κρίση μου, αυτές σκέψεις αντλώντας στοιχεία από την πλούσια αρχαία ελληνική διανόηση.

Η «ύβρις» ήταν βασική αντίληψη της κοσμοθεωρίας των αρχαίων Ελλήνων. Αυτοί πίστευαν πως, όταν κάποιος υπερεκτιμώντας τις ικανότητες του, τη σωματική και κυρίως την πολιτική ή την οικονομική δύναμη, φερόταν με βίαιο, αλαζονικό και προσβλητικό τρόπο απέναντι στους άλλους, στους νόμους της πολιτείας και κυρίως απέναντι στον άγραφο θείο νόμο που επέβαλλε όρια στην ανθρώπινη δράση, θεωρούνταν ότι διέπραττε «ύβριν», δηλαδή εμφάνιζε συμπεριφορά που ξεπερνούσε τα ανθρώπινα όρια, τη θνητή φύση, και απειλούσε τη δύναμη των θεών. Η συμπεριφορά αυτή θεωρούνταν απόπειρα διασάλευσης της φυσικής και ηθικής τάξης και προσπάθεια ανατροπής της κρατούσας κοινωνικής ισορροπίας και γενικότερα της τάξης του κόσμου. Στην «ύβρη» οδηγούσε ο λεγόμενος «κόρος», ο χορτασμός, η πλήρωση, η αίσθηση της αυτεξουσιότητας και της αυτοδυναμίας, «η απληστία για το υλικό κέρδος, η βλακεία και τα μικροπολιτικά και ολιγαρχικά συμφέροντα». Αυτή την «ύβρη», που θα μπορούσε να εκδηλωθεί είτε με λόγια είτε με έργα είτε ακόμη και με σκέψεις, σύμφωνα και με το χριστιανικό «παν αμάρτημα πραχθέν λόγω, έργω ή διανοία», ο Θέογνης ονομάζει «πρώτον κακόν» (στ. 151), ενώ ο Αρχίλοχος την αποδίδει ακόμη και στα θηρία (αρχ. απ. 88: ω Ζευ, …σοι δε θηρίων ύβρις τε και δίκη μέλει). Οι αρχαίοι τη θεωρούσαν μάλιστα τόσο κακό που έκανε τον Ηράκλειτο να πει πως «πρέπει να σβήνουμε την ύβρη πιο πολύ και από μια πυρκαγιά» (απ. 43 δ ύβριν χρη σβεννύναι μάλλον ή πυρκαϊήν).

Σύμφωνα με την αρχαία βιοθεωρία, ο θεός εξοργιζόταν από την ύβρη των ανθρώπων και έστελνε τη λεγόμενη «άτην», το θόλωμα, την τύφλωση του νου, «τη βλακεία», που με τη σειρά της οδηγούσε τον υβριστή σε νέες ύβρεις, ώσπου να διαπράξει μια μεγάλη ανοησία, να υποπέσει σε ένα πολύ σοβαρό σφάλμα. Άτη ονομάζεται η τρέλα που στέλνει η θεά Αθηνά στον Αίαντα στην ομώνυμη τραγωδία του Σοφοκλή (στ. 363, 976) και ο Αισχίνης μιλά για «θεοβλάβειαν και αφροσύνην» που οι άνθρωποι απέκτησαν «ουκ ανθρωπίνως, αλλά διαμονίως» (Κατά Κτησ. 133).

Ο Δίας, λοιπόν, σύμφωνα με την αντίληψη των αρχαίων Ελλήνων , τιμωρεί το μυαλό που τραβά ψηλά -Ζευς τοι κολαστής των υπερκόμπων άγαν φρονημάτων έπεστιν (Πέρσ. 827) - αλλ’, «όταν σπεύδη τις αυτός, χω θεός συνάπτεται» (Πέρσ. 742). Ο άνθρωπος ξεκινώντας για την αμαρτία βρίσκει πρόθυμο βοηθό τον Θεό, γιατί, όταν κάποιος είναι γεμάτος από τυφλή σπουδή, και ο θεός βοηθά για να οδηγηθεί στην πτώση. Το λέει πολύ καθαρά αυτό ο Σοφοκλής στην Αντιγόνη του με το στόμα του Χορού: αυτόν που ο θεός «άγει προς άταν» τον «μωραίνει». Τον κάνει να μη μπορεί να διακρίνει ποιο είναι το καλό και ποιο είναι το κακό, με συνέπεια λίγο χρόνο να ζει αυτός χωρίς βάσανα και συμφορές (στ. 622-625). Όλα αυτά προκαλούν την οργή και εκδικητική διάθεση των θεών, προκαλούν τη λεγόμενη «νέμεσιν» που κατέληγε στην «τίσιν», την πληρωμή, την τιμωρία, τη συντριβή και την καταστροφή του υβριστή.

Με λίγα λόγια, με την «ύβριν», την αμαρτία της βίας και της απάτης, που αντιστρατεύεται το δίκαιο, ο άνθρωπος ξεπερνά τα όρια και τα σύνορα που του ορίστηκαν, τον βρίσκει τότε η Δίκη, η θεϊκή δύναμη της δικαιοσύνης και αυτή επιβάλλει βαριές τιμωρίες μέσω της Άτης, εκείνης της τύφλωσης που χτυπά τους ανθρώπους από την πλευρά των θεών, αλλά όμως ξεκινά από το δικό τους ένοχο εσωτερικό. Και «Το δικαστήριο του Δία», όπως λέει ο Σόλων σε μια ελεγεία του (1 D), «ορμά στα έργα της ύβρης, όπως ο ανοιξιάτικος άνεμος που ξεσηκώνει τη θάλασσα, ερημώνει τις πεδιάδες, ξεκαθαρίζει όμως τον ουρανό από τα σύννεφα, και ο ήλιος φωτίζει ξανά τη γη από τον αστραφτερό και γαλάζιο ουρανό». Η τιμωρία του Δία κατά τον Σόλωνα, που συνηθίζει να διαφωτίζει τα φαινόμενα του ηθικού και πολιτικού βίου με φυσικά παραδείγματα, εισβάλλει με τη βεβαιότητα και τη δύναμη ενός φυσικού φαινομένου, πράγμα που υποδηλώνει πως αυτή είναι βέβαια και αναπότρεπτη.

 

Γενική Ροή Ειδήσεων

PROUDLY POWERED BY CJ web | Copyright © 2017 {emprosnet.gr}
Made with love and a lot of coffee by CJ web, Creative web Journey