Μπορεί οι αρχαίοι Λάκωνες να ήταν ονομαστοί για την βραχυλογία τους, όμως το φαινόμενο δεν ήταν άγνωστο σε όλη την ελληνική επικράτεια. Οι σοφοί και οι διδάσκαλοι συνήθιζαν να συνθέτουν βραχυλογικά ηθικά και φιλοσοφικά παραγγέλματα, συνήθως σε τρεις λέξεις, και οι παίδες διδάσκονταν να μη μακρηγορούν. Η συνήθεια αυτή πιθανότατα είχε αρχίσει από τους χρησμούς των μαντείων. Οι πλείστοι των χρησμών από όλα τα μαντεία, που είναι καταγεγραμμένοι, είναι χρησμοί τριών λέξεων και, εάν η πρόταση είναι διαζευκτική, έξι λέξεων. Ας θυμηθούμε κάποιους από αυτούς:

Ο χρησμός που δόθηκε στον Σπαρτιάτη στρατηγό Λεωνίδα για το αν θα μπορούσε να καταλάβει την γειτονική Αρκαδία ήταν: «Αρκαδίην μ’αιτείς /μέγα μ’αιτείς / ου τοι δώσω»/ δηλαδή, πολλά μου ζητάς (μια υπερήφανη και απροσπέλαστη χώρα) και δεν θα τα επιτρέψω.

«Φεύγε το πέλαγος» ήταν ο χρησμός προς τον Επαμεινώνδα να αποφύγει θαλάσσιες επιχειρήσεις.

«Δέκομαι τον οιωνόν» απάντησε ο σπουδαίος Σπαρτιάτης στρατηγός και βασιλιάς Λεωτυχίδης στον απεσταλμένο Σάμιο Ηγησίστρατο που ζήτησε βοήθεια εναντίον των Περσών.

«Υετός υπό αίθραν» ήταν ο χρησμός προς τον Φάλανθο που κατάφερε να νικήσει και να ιδρύσει τον Τάραντα το 707 π.Χ. όταν συλλογιζόμενος στην αγκαλιά της γυναίκας του, που την έλεγαν …Αίθρα, βράχηκε από τα δάκρυά της!

Όταν ο μαθητής του Σωκράτη Χαιρεφών ρώτησε το μαντείο των Δελφών για το ποιος είναι ο σοφότερος Έλληνας, η απάντηση ήταν: «Σοφός μεν Σοφοκλής /σοφότερος δ’ Ευριπίδης / σοφότερος πάντων Σωκράτης»/

Πολύ συχνά οι χρησμοί αυτοί ήταν διλημματικοί και διφορούμενοι και το νόημά τους τεχνηέντως έπαιζε με τα σημεία της στίξης.

«Άρρεν ου θήλυ», χωρίς κόμμα, χρησμοδότησαν σε εύπορο μέλλοντα πατέρα της εποχής, και καταλαβαίνει κανείς το θόλωμά του μ’ αυτή την απάντηση.

Πασίγνωστος και ο διφορούμενος χρησμός «ήξεις αφίξεις ουκ /εν πολέμω θνήξεις»/, αλλά εκεί που έγινε το μεγάλο μπέρδεμα και η ανεπανόρθωτη ζημιά ήταν ο χρησμός που πήρε ο Κροίσος ενόψει της σύγκρουσής του με τον Κύρο:

«Κροίσος Άλυν διαβάς /μεγάλην αρχήν καταλύσει»/

Και διέβη πράγματι τον ποταμό Άλυ, καταστρέφοντας όμως όχι το μέγα κράτος των Μήδων, αλλά το λυδικό, το δικό του …

Όλα στην αρχαία εποχή και ιδίως στην αρχαία γλώσσα ήταν αιτιολογημένα και πολυσήμαντα.

Ιδρυτής και προϊστάμενος των μαντείων ήταν ο θεός Απόλλων που είχε και την προσωνυμία «Λοξίας».

Η λέξη παράγεται από το «λοξός» (πλάγιος, αμφίβολος, ύποπτος) και τη λέξη «ιά» (φωνή).

Λοξίας λοιπόν ήταν αυτός που έδινε ασαφείς απαντήσεις.

Κάποιοι λένε ότι ο θεός του ήλιου δικαιούται το προσωνύμιο λοξίας για την ελλειπτική τροχιά που διαγράφει στο στερέωμα, γεγονός που δείχνει το ιστορικό βάθος των αστρονομικών παρατηρήσεων του αρχαίου ανθρώπου.

Όπως και να’χει το πράγμα οι διφορούμενοι χρησμοί αποδείκνυαν δύο τινά:

το ένα είναι ότι δεν έπρεπε να διακυβεύεται το κύρος και η αυθεντία του μαντείου, και το δεύτερο, όπερ και σπουδαιότερο, είναι ότι το ιερατείο άφηνε πολύ σοφά την ευθύνη της τελικής κρίσης και της απόφασης στο αυτεξούσιον του κρινόμενου.

Όλο αυτό ήταν μια πρόκληση για αυτογνωσία, εξ ου και το ρητό «γνώθι σαυτόν» που δέσποζε στο υπέρθυρο της εισόδου στον «ομφαλό» της γης.

Με τρεις λέξεις πάλι έχουμε και τα ωραιότερα αποφθέγματα των αρχαίων.

«Ουδείς εκών κακός» δηλαδή κανένας δεν θέλει να είναι κακός, κατά τον Πλάτωνα.

«Ήθος ανθρώπω δαίμων» δηλαδή η τύχη του ανθρώπου «κρέμεται» από το ήθος του, είπε ο Ηράκλειτος, ο οποίος μας παρέδωσε και το «Πόλεμος πατήρ πάντων» καθώς και το «Τα πάντα ρει /και ουδέν μένει»/

«Οίνος κάτοπτρον νου» έλεγε ο Αισχύλος, και «αργία μήτηρ κακίας» ο Σόλων.

«Λόγισαι προ έργου» δηλαδή σχεδίασε την σκέψη σου προτού αρχίσεις να κάνεις κάτι, έλεγαν οι Πυθαγόρειοι.

«Αρχή άνδρα δείκνυσι» δηλαδή στην εξουσία αποκαλύπτεται και διαμορφώνεται ο άνθρωπος, κατά τον Πιττακό τον Μυτιληναίο.

«Οι πλείους κακοί», οι περισσότεροι άνθρωποι στον κόσμο είναι κακοί, έλεγε ο Βίας ο Πριηνεύς, ενώ ο Ισοκράτης (αντιγράφοντας πιθανόν τον Κλεόβουλο τον Ρόδιο) δίδασκε «φιλήκοον, μη φιλόλαλον».

Να αγαπάς να ακούς και όχι να μιλάς, ένα ρητό που μπορεί γραμματικά και νοηματικά να συμπτυχθεί σε μία και μόνη λέξη: το ρηματικό επίθετο «φιλήκοον»!

Πόσο χρήσιμο θα ήταν και σήμερα ένα μάθημα και μια άσκηση βραχυλογίας στα σχολεία μας με την επανειλημμένη περίληψη που θα φτάνει μέχρι και την τιτλοφορία ενός κειμένου ….