Μαρία Γρηγορά - Φανή Μαρωνίτη: «1919 - 1922: Οι εφημερίδες της Λέσβου αφηγούνται», Έκδοση της Δημόσιας Κεντρικής Βιβλιοθήκης Μυτιλήνης, Μυτιλήνη 2022, σελ. 182 ( σχέδιο εξωφύλλου:Solup,Επιμέλεια - Διορθώσεις: Τζάνος Στεφανέλλης) 

Η συμπλήρωση 100 χρόνων από 1922 μια ημερομηνία ορόσημο για τη σύγχρονη ιστορία της χώρας μας αλλά και το νησιού μας, τιμήθηκε στον τόπο μας με πολλές και αξιόλογες εκδηλώσεις, ημερίδες και συνέδρια, με εκθέσεις καθώς και με εκδόσεις. Σκοπός όλων των παραπάνω να φωτιστούν θεατές και αθέατες πτυχές των γεγονότων που προηγήθηκαν και ακολούθησαν την Μικρασιατική Καταστροφή: η Μικρασιατική εκστρατεία, ο διχασμός, η προσφυγιά, οι συνέπειες της καταστροφής και πολλά άλλα. Πάνω από όλα η γνώση και η μνήμη να γίνουν βίωμα και να μην επαναληφθούν τα λάθη του παρελθόντος. 

Η παρούσα έκδοση που σκέφτηκαν, σχεδίασαν και υλοποίησαν η Μαρία Γρηγορά, Διευθύντρια Δημόσιας Κεντρικής Βιβλιοθήκης Μυτιλήνης και η Φανή Μαρωνίτη, βιβλιοθηκονόμος είναι μια πολύ χρήσιμη δουλειά, μια σημαντική ψηφίδα στη σχετική βιβλιογραφία και μια ουσιαστική βοήθεια στο έργο των μελετητών αυτής της περιόδου. Αρχικά ερευνήθηκαν και αποδελτιώθηκαν το υλικό και οι συλλογές της Βιβλιοθήκης: οι τοπικές εφημερίδες «Ελεύθερος Λόγος» και «Σάλπιγξ» και το βιβλίο του Μιχαήλ Ροδά «Η Ελλάδα στη Μικρά Ασία: 1918 - 1922» (Ο Μιχαήλ Ροδάς, λόγω της θέσης που κατείχε ως Διευθυντής του Γραφείου Τύπου και της Λογοκρισίας της Αρμοστείας Σμύρνης, είχε σαφή εικόνα για τα πολιτικά, διπλωματικά και στρατιωτικά τεκταινόμενα και αποτελεί αξιόπιστη πηγή πληροφοριών). Οι καταγραφές που προέκυψαν συμπληρώθηκαν με υλικό από ξένες εφημερίδες της εποχής που απόκεινται στο ψηφιακό αποθετήριο της Βιβλιοθήκης του Κογκρέσου.  

Πρωτοσέλιδα, άρθρα, ρεπορτάζ, αποσπάσματα από το βιβλίο του Ροδά όλα με τον σχετικό κατατοπιστικό σχολιασμό ταξινομήθηκαν σε 27 ενότητες με τους παρακάτω τίτλους: Η ώρα της ελευθερίας, Οι Τούρκοι αντιδρούν, Αλλαγή πολιτικού σκηνικού, Μικρασιατική Άμυνα, Κατάρρευση του μετώπου, Αντιφατικές ειδήσεις και παραπληροφόρηση, Σμύρνη, τελευταίες μέρες πριν τον όλεθρο, Η ωραία Ιωνία σας στέλλει τον ύστατων χαιρετισμόν, Η Μυτιλήνη προ της καταστροφής, Έρχονται! Έρχονται οι Τούρκοι, Η Σμύρνη μας δεν υπάρχει πλέον, Η πόλις μετεβλήθη εις απέραντον πένθιμον ενδιαίτημα, Ζητούνται, Τραγικά σκίτσα, Ο στρατός μας δεν ηττήθη, Η ιδέα της Επανάστασης είχεν ωριμάσει, Πως διαλέγουν οι αιχμάλωτοι, Η άφιξη των πρώτων Λεσβίων αιχμαλώτων, Η Μυτιλήνη ας τους λυπηθεί, Στέγαση, Ιατροφαρμακευτική περίθαλψη, Σίτιση, Τι έδωκε η Μυτιλήνη, Αραίωση, Επαγγελματική αποκατάσταση, Εκπαίδευση, Ενσωμάτωση. 

Παραθέτω και ένα κατατοπιστικό απόσπασμα από τον πρόλογο: 

«Στο παρόν βιβλίο γίνεται προσπάθεια αποτύπωσης των γεγονότων, από την απόβαση του ελληνικού στρατού στη Σμύρνη, τη 2α Μαΐου 1919,εως τις πολιτικές αλλαγές στην Ελλάδα, την κατάρρευση του μετώπου, την εσπευσμένη εκκένωση της Μικράς Ασίας και την καταστροφή της Σμύρνης τον Αύγουστο του 1992. Οι τελευταίες δραματικές μέρες της καταστροφής και των φρικαλεοτήτων που επακολούθησαν, παρουσιάζονται μέσα από τις μαρτυρίες ανθρώπων που διασώθηκαν και κατέφθασαν ως πρόσφυγες στη Λέσβο και περιγράφουν τα όσα βίωσαν στις τοπικές εφημερίδες. Είδαν τους δικούς τους να σφάζονται και να αιχμαλωτίζονται ,οι ίδιοι ατιμάστηκαν, εξευτελίστηκαν ,κακοποιήθηκαν και ληστεύτηκαν. Έντρομοι και αλλόφρονες κατέφυγαν στην Ελλάδα ,προκειμένου να σωθούν, εγκαταλείποντας τα πάντα πίσω τους, ζωντανούς και νεκρούς». 
 
 

Η Βρίσα και το ΄22, Επετειακή έκδοση, (Επιμέλεια έκδοσης: Στρατής Νικέλλης), Βιβλιοθήκη Βρίσας Λέσβου «Κ. Τσέλεκα - Α. Νικέλλη», Βρίσα 2022, σελ. 138  

Ο Στρατής Νικέλλης, συνταξιούχος εκπαιδευτικός και παθιασμένος Βρισαγώτης αποτελεί την κινητήρια δύναμη της Βιβλιοθήκης που λειτουργεί στη Βρίσα, προσπαθώντας να κρατήσει την πνευματική κίνηση ζωντανή. 

Πριν λίγο καιρό ο Στρατής Νικέλλης σχεδίασε και υλοποίησε μια επετειακή έκδοση με σκοπό να αναδείξει τη σχέση της Βρίσας με το 1922: τόσο τη συμμετοχή Βρισαγωτών στην Μικρασιατική εκστρατεία όσο και την παρουσία, εγκατάσταση και διαμονή προσφύγων στη Βρίσα. 

Διαβάζουμε σχετικά στον πρόλογο: «Η βιβλιοθήκη της Βρίσας αποφάσισε να συμμετάσχει σ’ αυτόν τον εκατονταετή εορτασμό φέρνοντας εδώ μπροστά μας ,στο σήμερα, κάποια ψήγματα από όσα επηρέασαν τον μικρό τόπο μας τότε. Θέλοντας έτσι να τιμήσει τους ήρωες που έπεσαν στα τότε ελληνικά, μα σήμερα ξένα, χώματα αλλά και όσους ήταν πιο τυχεροί αφήνοντας εκεί μονάχα το αίμα ή τον ιδρώτα τους και γυρίζοντας με το κορμί και τη ψυχή τους κουρελιασμένα και με μοναδικά εφόδια για την επανεκκίνηση της ζωής τους, την αγκαλιά των δικών τους, το δάκρυ της χαράς στα πονεμένα από τα δάκρυα της στενοχώριας, που είχαν προηγηθεί, μάτια και την ανακούφιση του γλιτωμού. Παράλληλα να αναδείξει τις προσφυγικές οικογένειες που ενσωματώθηκαν με την τοπική κοινωνία προσφέροντας την δική τους συνεισφορά στο δρόμο της ανάπτυξης και της προκοπής των ατόμων και του τόπου αυτού γενικότερα.  

Το όλο έργο αναφέρεται αποκλειστικά στη συμμετοχή της Βρίσας στα ιστορικά αυτά γεγονότα, δεν περιέχει γενική ιστορία, και χωρίζεται σε τέσσερα μέρη.  

Στο πρώτο περιγράφεται η σχέση του χωριού μας με τα απέναντι παράλια πριν την μικρασιατική καταστροφή.  

Στο δεύτερο γίνεται αναφορά στη συμμετοχή και τον φόρο αίματος του μικρού αυτού χωριού στην αρχικά ένδοξη πορεία που μετατράπηκε σε τραγική καταστροφή. Αναφερόμαστε σ’ αυτούς που ξεκίνησαν με ενθουσιασμό για την μεγάλη ιδέα και γύρισαν- όσοι γύρισαν- με καταρρακωμένο ηθικό, άδεια ψυχή και άθλιο σώμα.  

Στο τρίτο μέρος δίνουμε κατά βάση το λόγο στους απόγονους των πρώτων προσφύγων που ρίζωσαν στη Βρίσα για να μας κάνουν κοινωνούς των αναμνήσεων τους.  

Τέλος στο τέταρτο μέρος παραθέτουμε ανεξάρτητες μεταξύ τους ιστορίες ή περιγραφές που έχουν σχέση με πρόσωπα ή γεγονότα της εκστρατείας και της προσφυγιάς, τα οποία έχουν άμεση σχέση με το χωριό μας». 

ΝΕΕΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ 

- Στρατούλα - Σοφία Μουτζουρέλλη - Κωμαϊτου: Θα νικήσω τον εχθρό (Εικονογράφηση: Μαρία Φιλιππακοπούλου), Μυτιλήνη 2022, σελ. 15 

- Αθανασία Δαφιώτη: Οικογενειακό άλμπουμ αγάπης (Εικονογράφηση: Βιβή Μαρκάτου), Εκδόσεις Συμμετρία, Αθήνα 2022 

- Ανδρέας Μπάλλας: «Σαν ξυπνήσαν τα μουλάρια και πετάξαν τα σαμάρια». Το αντιστασιακό κίνημα στη Λέσβο ( 1941 -1945), Πρόλογος: Προκόπης Παπαστράτης, Εκδόσεις ΚΨΜ, Αθήνα 2022, σελ. 200 

- Τασούλα Καραγεωργίου (Πρόλογος - Μετάφραση -Σημειώσεις): Σαπφώ. Τα ποιήματα, Εκδόσεις Κέδρος, Αθήνα 2022, σελ. 198 

- Γκαττελούζι Αυθέντες της Λέσβου 1355 - 1462, Έκδοση Πολιτιστικού Συλλόγου Μυτιλήνης «Η Επάνω Σκάλα», Μυτιλήνη 2022, σελ. 61