Πάνος Γεραμάνης & «Λαϊκοί Βάρδοι». Στιγμές από τη ζωή τους (Εισαγωγή, κείμενα, σημειώσεις, επιμέλεια: Ναυσικά Γεραμάνη και Μαριάννα Τζιαντζή), Εκδόσεις Τόπος, Αθήνα 2025, σελ. 350

«Το βιβλίο αυτό δεν είναι για τον Πάνο Γεραμάνη αλλά για τους ανθρώπους που δημιούργησαν και υπηρέτησαν το λαϊκό τραγούδι, τόσο τους διάσημους όσο και τους αφανείς. Δεν είναι μια παρουσίαση και ανάλυση των «Λαϊκών Βάρδων», μιας ιστορικής ραδιοφωνικής εκπομπής, αλλά μια ανθολόγηση, μια επιλογή από τα λόγια των εκατοντάδων ανθρώπων που πέρασαν από το στούντιο του ραδιοφώνου και μίλησαν για τη ζωή τους, για το τραγούδι, για το έργο τους. Αυτοί μιλούν εδώ, αυτοί είναι οι συγγραφείς του βιβλίου, αυτοί το υπαγόρευσαν. Εδώ παρατίθενται κάποιες από τις δικές τους στιγμές, αναμνήσεις και σκέψεις».

Τα παραπάνω είναι από τη εισαγωγή του παρόντος βιβλίου, που επιμελήθηκαν η Ναυσικά Γεραμάνη και η Μαριάννα Τζιαντζή

Παραθέτουμε ένα απόσπασμα από συνομιλία του Πάνου Γεραμάνη με τον Λέσβιο ηθοποιό και τραγουδιστή Νίκο Ξανθόπουλο, με αναφορές στον επίσης Μυτιληνιό Γιώργο Μουφλουζέλλη.

«Κι έπαιρνα την κατσίκα και την πήγαινα στο αλσύλλιο στη Νέα Φιλαδέφεια και την έβοσκα εκεί και μου δάνειζε βιβλία εκείνος ο άνθρωπος και διάβαζα κάθε βράδυ και κάθε μέρα που έβοσκα την κατσίκα, ένα τόμο από το “Πόλεμος και Ειρήνη”, έναν τόμο από τους “Αθλίους”, έναν τόμο από τους” Καραμαζόφ”, διάφορα τέτοια. Κι n καnμένn n κατσίκα γύρναγε, γύρναγε και έφτανε ο λαιμός τnς να πνιγεί εκεί στο παλούκι που τnν είχα δεμένn, κι εγώ απορροφnμένος δεν έπαιρνα χαμπάρι και μετά το απόγευμα τnν πήγαινα στο σπίτι.
Διάβαζα έναν τόμο τnν nμέρα. Από κει ξεκίνnσε n αγάnn μου για τα βιβλία.
Χρόνια τώρα. Τα πρώτα μου λεφτά τα 'δινα στα βιβλία.
[ ... ] Θυμάμαι το Γιώργο το Μουφλουζέλn, τον κουμπάρο μου, που είχε έρθει μια φορά στn Νέα Ιωνία κι είδε πάνω στnν ντουλάπα τα βιβλία μου. Το πρώτο μου βιβλίο το 'χα πάρει το '45, μου το 'χε πάρει ο πατέρας μου, ήτανε ένα βιβλίο του Άγγελου του Τερζάκn, «ο Απρίλnς». Μετά του 'χα ζητήσει ένα βιβλίο, το «Η ζωή εν τάφω» του Μυριβήλn και ο πατέρας μου νόμιζε ότι είναι εκκλnσιαστικό, μου λέει «Δε θέλω τέτοια πράγματα». "'
- Από τον τίτλο.
Ναι. «Εγώ σε θέλω ζωντανό και ζωnρό», μου έλεγε. Λοιπόν είχε έρθει ο Μουφλουζέλnς στο σπίτι πριν γίνει ακόμα, πριν τον μάθουνε ο κόσμος. Και βλέπει τα βιβλία και λέει «Δικά σου είναι αυτά τα βιβλία;». Λέω «Ναι». «Και τα 'χεις διαβάσει όλα αυτά;» Και τότε δεν ήτανε [πολλά], που να 'βλεnε τώρα που είναι πάνω από 20.000 τόμοι βιβλία! Και λέω «Ναι, τα περισσότερα». Και μου λέει «Να μου δώσεις ένα βιβλίο, θέλω να διαβάσω ένα βιβλίο». Και του λέω «Γιατί θέλεις να τα διαβάσεις;». Είχα διαλέξει να του δώσω ένα βιβλίο του Παπαδιαμάντη, έριξε μια ματιά, λέει «Θέλω να 'ναι καθαρεύουσα». Λέω «Γιατί;». Μου λέει «Φαντάζεσαι να πάω στο Πέραμα», τότε στο Πέραμα βγάζανε ακόμn θαλασσινά, λέει, «εκεί που γυρίζω στα κουτουκάκια, να πούμε, να πω δυο-τρεις λέξεις καθαρεύουσα; Θα δώσουνε τα ρέστα τους να πούμε, γιατί άμα το διαβάσω καμιά δεκαριά φορές, δε θα μάθω nέντ' έξι λέξεις απόξω;».

Ο «Θεόφιλος» με τον Θοδωρή Προκοπίου στον Βόλο

Την Δευτέρα 6 Οκτωβρίου οι μαθητές/τριες του 2ου Πρότυπου Γυμνασίου Βόλου παρακολούθησαν μία σπουδαία παράσταση με τον ταλαντούχο ηθοποιό Θοδωρή Προκοπίου να ενσαρκώνει τον «Θεόφιλο» στον αντίστοιχο μονόλογο του Θανάση Σκρουμπέλου σε σκηνοθεσία του Νίκου Βερλέκη. Η παράσταση ανέδειξε με μοναδικό τρόπο τη ζωή και το έργο του διάσημου λαϊκού ζωγράφου, μέσα από έναν προσωπικό και συγκινητικό αφηγηματικό λόγο. Οι μαθητές είχαν την ευκαιρία να γνωρίσουν τις δυσκολίες που αντιμετώπισε ο Θεόφιλος, τις πηγές έμπνευσής του και την αφοσίωσή του στη ζωγραφική, ενώ παράλληλα μεταφέρθηκαν στην εποχή και την κοινωνία που τον διαμόρφωσαν. Μέσα από την ματιά ενός γνήσιου και αυθεντικού ανθρώπου που τον συνάρπαζε η ανδρεία, η γενναιότητα, η αξιοπρέπεια, η ελευθερία και ο αντικομφορμισμός πέρασε μπροστά από τα μάτια των έφηβων θεατών η ιστορία της Ελλάδας. ¨Ζωγραφιές¨ από την Επανάσταση και τους ήρωές της που εκείνος θαύμαζε, τα ιστορικά γεγονότα που ο ίδιος έζησε, την ταπεινωτική ήττα στον πόλεμο του 1897 από την Οθωμανική Αυτοκρατορία, την καταστροφή της Σμύρνης, τον ρόλο των Μεγάλων Δυνάμεων και τις ελληνικές κυβερνήσεις που τον απογοήτευσαν.
«Εγώ δεν γνωρίζω την ιστορία, όπως διδάσκεται από τα βιβλία αλλά τη γνωρίζω όπως μου την έχει πει ο τόπος και τα τραγούδια του. Η ιστορία είναι ο αέρας που αναπνέεις, έτσι τη καταλαβαίνω εγώ» έλεγε ο Θεόφιλος Χατζημιχαήλ (1868-1871).
Η σκηνική παρουσία του ηθοποιού ήταν καθηλωτική. Με εκφραστικότητα και ζωντάνια, κατάφερε να ενσαρκώσει τον χαρακτήρα του καλλιτέχνη, αναδεικνύοντας τα συναισθήματα και τον εσωτερικό κόσμο του. Η έντονη παρουσίαση του πάθους και της αγάπης του λαϊκού δημιουργού για την τέχνη βοήθησε τους μαθητές να κατανοήσουν τη σημασία της δημιουργικότητας και να εκτιμήσουν την αξία του προσωπικού μόχθου και της αφοσίωσης σε ένα όραμα. Η παράσταση αυτή δεν ήταν απλώς μια καλλιτεχνική εκδήλωση. Μας απέδειξε ότι η τέχνη έχει τη δύναμη να ενώσει, να συγκινήσει και να διδάξει αφήνοντας βαθιά ίχνη στην καρδιά και στη σκέψη των μαθητών. Τους έδωσε έμπνευση ενισχύοντας ταυτόχρονα την πολιτιστική ζωή του σχολείου μας και ανοίγοντας δρόμους για μελλοντικές δημιουργικές εκδηλώσεις.
Στο τέλος καθεμιάς εκ των δύο θεατρικών παραστάσεων που έλαβαν χώρα, προκειμένου όλοι οι μαθητές που επιθυμούσαν να απολαύσουν εξίσου το θεατρικό μονόλογο, τόσο ο ηθοποιός όσο και ο σκηνοθέτης συνομίλησαν με το μαθητικό κοινό και παρότρυναν τα παιδιά να μοιραστούν τα συναισθήματα, τις σκέψεις και τις εντυπώσεις τους με τους ίδιους, αλλά και τους/τις συμμαθητές/τριές τους.

Σημ: Δημοσιεύτηκε στην ηλεκτρονική εφημερίδα «e-thessalia.gr», στις 6 Οκτωβρίου 2025.