«Ο ΑΓΙΟC ΒΑCΙΛΕΙΟC Ο ΜΕΓΑC» σε πέντε εικόνες σε ξύλο, στο Εκκλησιαστικό Βυζαντινό Μουσείο Μυτιλήνης, στον αυλόγυρο του Ιερού Ναού Αγίου Θεράποντα, και σε έξι μεταβυζαντινές τοιχογραφίες σε μνημεία στη Λέσβο, είναι ζωγραφισμένος ο οικουμενικός δάσκαλος και ιεράρχης.

Στην εικόνα «Η Παναγία Κυρία των Αγγέλων», στο 18ο αιώνα, στο αριστερό κάθετο διάχωρο, ο Μέγας Βασίλειος εικονίζεται στηθαίος, ως τη μέση μετωπικά με κόκκινο αρχιερατικό σάκο (κοντός χιτώνας με κοντά μανίκια και κουδουνάκια ή ταινίες στις ραφές), χρυσοκεντημένο. Στο αριστερό χέρι βαστά διακοσμημένο μεγάλο βιβλίο σταχωμένο με βιβλιοδεσιά βυζαντινή, και με το δεξί ως το στήθος, ευλογεί. Προπλασμός, πρώτο χρώμα στη σάρκα, στο πρόσωπο, ανοιχτόχρωμος, με μαύρη μακριά γενειάδα, μαύρα κοντά μαλλιά και χρυσό φωτοστέφανο γύρω στο κεφάλι (στοιχείο αγιότητας, συμβολίζει τον «αμαράντινον της δόξης στέφανον», Επιστολή Α΄ Πέτρου, ε,4). Δωρεά Βασιλείας Γεωργάκη.
Στην εικόνα «Τα εισόδια της Θεοτόκου» και «Υπαπαντή», στο 18ο αιώνα, στην κάτω σειρά με ιεράρχες, ο Μέγας Βασίλειος εικονίζεται όρθιος, ολόσωμος, μετωπικός με αρχιερατικά άμφια κι αρχιερατική μίτρα, διακοσμημένο στέμμα με μικρό σταυρό στην κορυφή. Το χρυσό φωτοστέφανο, κεντημένο στο περίγραμμα. Στο αριστερό χέρι βαστά χοντρό βιβλίο και με το δεξί ως τον ώμο, ευλογεί. Φορά διακοσμημένο πρασινωπό σάκο και σταυροφόρο άσπρο ωμοφόρι - μαφόρι (φαρδιά ταινία να κρέμεται από τους ώμους, θυμίζει το χαμένο πρόβατο που ζήτησε κι έφερε πάνω στην πλάτη του ο Κύριος, σαν καλός ποιμένας· το ίδιο να κάνουνε κι οι αρχιερείς, να αναζητούνε τους αμαρτωλούς και να τους φέρνουνε στη λογική ποίμνη, στην Εκκλησία). Από τη ζώνη, πάνω από το δεξί πόδι, κρέμεται επιγονάτιο, ρομβοειδές κεντημένο ύφασμα με φούντες στις τρεις άκρες. Προέρχεται από τον Ιερό Ναό Αγίου Αντωνίου Τρίγωνα.
Σε ξυλόγλυπτο βημόθυρο, στο 17ο αιώνα, με επιγραφή «Ο ΑΓΙΟC ΒΑΣΙΛΕΙΟC», εικονίζεται ολόσωμος, όρθιος, μετωπικός σε αψίδωμα, μαζί με το Γρηγόριο Θεολόγο, σε πράσινο πεδίο - πάτημα και χρυσό κάμπο - βάθος. Φορά βυσσινί φελόνι (μακρύ χιτώνα, κοντό μπροστά), σταυροφόρο μαφόρι και κεντημένο επιτραχήλι. Επίσης επιγονάτιο. Προέρχεται από τον παλιό Ιερό Ναό Αγίου Θεράποντα Μυτιλήνης.
Στο άλλο βημόθυρο, στο 18ο αιώνα, μέσα σε στρογγυλό δίσκο, ο Βασίλειος εικονίζεται από το γόνατο και πάνω μετωπικός, σε πράσινο πάτημα και χρυσό βάθος. Προέρχεται από τον Ιερό Ναό Αγίων Αναργύρων Ακλειδιού Μυτιλήνης.
Στο τρίτο βημόθυρο, με επιγραφή «Ο ΑΓΙΟC ΒΑΣΙΛΕΙΟC», σε ανοιχτό πράσινο βάθος και σε χρυσό πάτημα μέσα σε ξυλόγλυπτο αψίδωμα - αψίδα, τοξοειδή καμάρα, μνημείο σε σχήμα πύλης, εικονίζεται με γαλάζιο στιχάρι (χιτώνα εσωτερικό ως τα πόδια), επιτραχήλι κι επιγονάτιο χρυσοκεντημένα, φελόνι κόκκινο και σταυροφόρο ανοιχτόχρωμο μαφόρι. Γύρω στο κεφάλι, χρυσό φωτοστέφανο. Προέρχεται από το ξωκκλήσι Ταξιάρχες Κάτω Τρίτους, στο 18ο αιώνα.
Σ’ όλες τις εικόνες, ο Βασίλειος ζωγραφίζεται να βαστά κλειστό βιβλίο στο αριστερό χέρι, ίσως τη Θεία Λειτουργία που έγραψε, σκεπασμένο με το φελόνι και το μαφόρι, σ’ ένδειξη ξεχωριστού σεβασμού, και με το δεξί ευλογεί. Η Λειτουργία από το Μεγάλο Βασίλειο ψάλλεται δέκα φορές το χρόνο. Την Πρωτοχρονιά, που γιορτάζουμε τη μνήμη του, τις πέντε πρώτες Κυριακές στη Σαρακοστή, τη Μεγάλη Πέμπτη, το Μεγάλο Σάββατο, την παραμονή Θεοφανείων και Χριστουγέννων.
Φορά πολυσταύρια ωμοφόρια, διάλιθα, στολισμένα με πολύτιμους λίθους, επιμάνικα, χρυσοκέντητα επιγονάτια κι επιτραχήλια.
Στα βημόθυρα ζωγραφίζονται μικρογραφίες, μικροσκοπικά πρόσωπα, προσωπογραφούνται μικροσκοπικές μορφές, με τέλεια εκτέλεση και θαύμα υπομονής.
Ο Άγιος Βασίλειος, φυσιογνωμικά, τα χαρακτηριστικά του είναι: «Μιξαιπόλιος, μακράν έχων την γενειάδα, οφρύδια καμαρωτά», λέγει το χαρτί που βαστά: «Ουδείς άξιος των συνδεδεμένων ταις σαρκικαίς επιθυμίαις και ηδοναίς προσέρχεσθαι ή προσεγγίζειν ή λειτουργείν σοι, βασιλεύς της δόξης». Επίσης, νέος, οξυγένης, μακρογένης, μακρύς, ξηρός, πολιός (με υπόλευκα μαλλιά), μεσαίος.
Σε τουρλαία εκκλησία εικονίζεται στην πέμπτη τάξη, στον ιερό κύκλο στην αγιατράπεζα, ανάμεσα στους άγιους ιεράρχες. Στην τράπεζα (όπου τρώνε), στη δεύτερη τάξη, κάτω από το Μυστικό Δείπνο, με οσιακή στολή κι επίγραμμα οσιακό, σύμφωνο με το θεϊκό νόμο, τον ιερό, και το χαρτί του λέγει: «Ψυχής το κάλλος ασφαλώς φρουρητέον τούτο ζητήσει Θεός εκ βροτών γένους». Στο γύρο με τους αρχιερείς, ο Άγιος Βασίλειος λέγει σε χαρτί: «Ο Θεός ο θεός ημών, στον ουράνιον άρτον, την τροφήν του παντός κόσμου, τον κύριον ημών και Θεόν Ιησούν Χριστόν εξαποστείλας». (Διονυσίου του εκ Φουρνά «Ερμηνεία της Ζωγραφικής Τέχνης», Πετρούπολη 1909).

Στις τοιχογραφίες
Σε μεταβυζαντινές τοιχογραφίες στη Λέσβο, στο κοιμητηριακό παρεκκλήσι, στη Μονή Λειμώνος, αφιερωμένο στη Γέννηση της Θεοτόκου, στον κόγχη δίπλα στο παράθυρο, ο Άγιος Βασίλειος με σταυροφόρο ανοιχτόχρωμο σάκο κι ωμοφόρι. Βαστά ανοιχτό άσπρο ειλητάρι - περγαμηνή (κυλινδρικό πάπυρο) απόσπασμα από τη Θεία Λειτουργία με μαύρα βυζαντινά μεγαλογράμματα: «ΟΥΔΟΙC ΑΞΙΟC ΤΩΝ CΥΝΔΕΔΕΜΕΝΟΝ ΤΑC CΑΡΚΙΚ… (ΑC ΕΙΙΙΘΥΜΙΑC)», μακριά μαύρη μυτερή γενειάδα και φωτοστέφανο με άσπρο και μαύρο περίγραμμα. Προπλασμός στη σάρκα, στο πρόσωπο, ανοιχτόχρωμος. Ιστορήθηκε το 1577, ίσως από το Μεθόδιο, γιο του Αγίου Ιγνατίου.
Στη μονόχωρη εκκλησιά του Αγίου Νικολάου, στη Τζίθρα, κοντά στην Άντισσα, στο τεταρτοσφαίριο, συλλειτουργεί και ο ιεράρχης Μέγας Βασίλειος. Είναι μεσήλικας, μεσόκοπος, με μακρύ σταχτί γένι, κοντά μαύρα μαλλιά, μακριά μύτη, πλατιά ρουθούνια, καμαρωτά φρύδια κι αμυγδαλωτά μάτια. Βαστά ειλητάρι με την επιγραφή: «Ο ΘΕΟC Ο ΘΕΟC ΗΜΩΝ Ο ΤΟΝ ΟΥΡΑΝΙΟΝ ΑΡΤΟΝ ΤΗΝ ΤΡΟΦΗΝ ΤΟΥ ΠΑΝΤΟC ΚΟCΜΟΥ ΤΟΝ ΚΥΡΙΟΝ ΚΑΙ Θ(ΕΟ)Ν ΙΗCΟΥΝ ΧΡΙCΤΟΝ ΕΞΑΠΟCΤΕΙΛΑC». Φορά μεγάλο σταυροφόρο μαφόρι. Τοιχογραφήθηκε από άγνωστο ζωγράφο στα 1544.
Στο μονόχωρο τρουλωτό ιερό ναό, στο καθολικό στη Μονή Ταξιαρχών Κάτω Τρίτους, στο μισοκύλινδρο, μόλις και φαίνονται ξεθωριασμένα κομμάτια από το Μέγα Βασίλειο. Τοιχογραφήθηκε από άγνωστο αγιογράφο το 17ο αιώνα.
Στο καθολικό, στη Μονή Εισόδια Θεοτόκου Περιβολής, κοντά στην Άντισσα, στην κόγχη συλλειτουργεί ο Μέγας Βασίλειος. Τοιχογραφήθηκε από άγνωστο αγιογράφο το 1550.
Στο μονόχωρο ξυλόστεγο με νάρθηκα, Ιερό Ναό Μεταμόρφωσης του Σωτήρα, στα Παπιανά Καλλονής, στο τεταρτοσφαίριο, στη μικρή κόγχη, στο μισοκύλινδρο, ο ιεράρχης Μέγας Βασίλειος, ξεφλουδισμένος, βαστά ειλητάρι, αλλά δεν διαβάζεται τίποτα. Τοιχογραφήθηκε στα 1600 από τον αγιογράφο ιερομόναχο Νικόλαο. Κτήτορας του ναού στα Παπιανά, είναι ο Μητροπολίτης Μυτιλήνης Παΐσιος (1590-1603).
Στο μονόχωρο ξυλόστεγο μικρό Ιερό Ναό Αγίου Γεωργίου Ανεμώτιας, στο ιερό βήμα, στο τεταρτοσφαίριο, στην κόγχη, με τον Ιωάννη Χρυσόστομο (που έγραψε την άλλη Θεία Λειτουργία), εικονίζεται και ο Μέγας Βασίλειος δεξιά, με την επιγραφή «ΑΓΙΟC ΒΑCΙΛΕΙΟC», ολόσωμος, μετωπικός με αρχιερατική στολή και φωτοστέφανο. Τοιχογραφήθηκε από Ιωάννη ιεροδιάκονο από Χί(ου) Χωματζά, στα 1702.
Στο νεκροταφείο, στο παρεκκλήσι Άγιοι Πάντες στη Μονή Υψηλού, στην Αγία Τράπεζα, ανάμεσα στους ιεράρχες, επίσης σε τοιχογραφία, και ο Βασίλειος, βαστά ειλητάρι με λειτουργικό επίγραμμα. Το εκκλησάκι αυτό είναι ολόκληρο τοιχογραφημένο στα 1684 από το ζωγράφο Αντώνιο, από την Κρήτη. Λειτουργιέται κάθε Σάββατο και την Κυριακή των Αγίων Πάντων. Μπροστά του, πέντε τάφοι χτιστοί, σκεπασμένοι ο καθένας με τρεις μεγάλες πλάκες, όπου ταφιάζονται μόνο καλόγεροι.
Σε πολλές εκκλησιές στη Λέσβο, υπάρχουν αξιόλογες φορητές εικόνες με το Μέγα Βασίλειο, αλλά και διάφορα καλλιτεχνικά έργα:
Στο Ιερό Προσκύνημα της Υπεραγίας Θεοτόκου Αγιάσου, που χτίστηκε το 12ο αιώνα με αφορμή την περίφημη βυζαντινή εικόνα της Παναγιάς, που έφερε στη Λέσβο από τα Γεροσόλυμα, ο ευλαβής ιερομόναχος Αγάθων ο Εφέσιος για να τη σώσει, στα χρόνια της Εικονομαχίας, υπάρχει χρυσοκέντητο επιτραχήλι, με κέντημα στην κορυφή, τη Θεοτόκο και πλάι τον Άγιο Βασίλειο.
Στον Ιερό Ναό Αγίας Τριάδας Αγιάσου (χτίστηκε το 1870), εικόνα σε ξύλο Τρεις Ιεράρχες, με την επιγραφή: «Τριάς αχώριστος Χριστού Σάλπιξ της αλήθειας (δι)δάσκαλοι υπέρμαχοι της ακραιφνούς θρησκείας. Δέησις των δούλων του Θεού Αγγελή, Αριστείας και των τέκνων, Παναγιώτου, Λεμονιάς και των τέκνων, εν έτει 1873 Μαΐου 23, έργον Γεωργίου Χριστόφα». Στην ίδια εκκλησιά, εικόνα ο Άγιος Βασίλειος ρωσικής τεχνοτροπίας.
Στον Ιερό Ναό Ταξιάρχες Μιχαήλ και Γαβριήλ (ανακαινίστηκε το 1793), εικόνα Τρεις Ιεράρχες.
Στον Ιερό Ναό Κοίμησης της Θεοτόκου Αφάλωνα, (χτίστηκε το 1914 σ’ αντικατάσταση παλιού), εικόνα ο Μέγας Βασίλειος, με την επιγραφή «Δαπάνη Μάρκου Προσκυνητού 1745».
Στον Ιερό Ναό Ζωοδόχου Πηγής Βρίσας («ΑΡΧΗ ΘΕΜΕΛΙΩΝ 5 ΑΥΓΟΥΣΤΟΥ 1803), εικόνα Τρεις Ιεράρχες, με την επιγραφή «Δέησις του δούλου του Θεού Γεωργίου συμβίας και των τέκνων αυτών. 1813». Στην ίδια εκκλησιά, εικόνα ο Άγιος Βασίλειος από το Αγιονόρος.
Στον Ιερό Ναό Εισόδια της Θεοτόκου Θερμής (χτίστηκε το 1843), εικόνα Τρεις Ιεράρχες, όπου στο κάτω μέρος εικονίζονται έξι παραστάσεις από το βίο τους.
Στον Ιερό Ναό Τιμίου Προδρόμου Κουρνέλλας (χτίστηκε το 1868), εικόνα Τρεις Ιεράρχες, στα μέσα, στο 19ο αιώνα.
Στον Ιερό Ναό Αγίου Γεωργίου Τροπαιφόρου, στα Λουτρά (χτίστηκε το 1815), εικόνα Τρεις Ιεράρχες, αρχές στο 19ο αιώνα.
Στον Ιερό Ναό Μεταμόρφωσης του Σωτήρα, στο Μεγαλοχώρι (χτίστηκε το 1767), εικόνα Τρεις Ιεράρχες, στο τέμπλο.
Στον Ιερό Ναό Αγίου Ιωάννου του Θεολόγου, στο Μεγαλοχώρι (χτίστηκε το 1726),ολόσωμοι οι Τρεις Ιεράρχες, εικόνα χωρίς επιγραφή και χρονολογία.
Στον Ιερό Ναό Ζωοδόχου Πηγής, στο Μεσαγρό (παλιά εκκλησιά στα 1792), εικόνα Τρεις Ιεράρχες, στο 18ο αιώνα από τέμπλο του παλιού ναού.
Στον Ιερό Ναό Εισόδια της Θεοτόκου, στο Μεσότοπο (χτίστηκε το 1756), ωραία εικόνα Αγίου Βασιλείου, στις αρχές, στο 19ο αιώνα.
Στον Ιερό Ναό Κοίμησης της Θεοτόκου, στα Μιστεγνά (χτίστηκε το 1839), εικόνα ο Άγιος Βασίλειος ολόσωμος, με το δεξί χέρι ευλογεί, με τον παλιό τύπο, και με το άλλο βαστά ανοιχτό ευαγγέλιο (εξαίρεση, συνήθως είναι κλειστό). Στο κάτω μέρος αριστερά η επιγραφή «αψμα΄ (1745) δέησις του δούλου του Θεού Κωνσταντίνου Τζιτίκου Καίτης Συμβίου».
Ιερός Ναός Αγίου Βασιλείου, στη Μόρια, με επιγραφή «ΝΙΚΟΛΗ ΜC ΤΟΥ ΧΑΤΖΙΣΑΡΑΝΤΗ ΑΨΞΘ» (1769). Εικόνα του Αγίου Βασιλείου, ολόσωμος κάθεται σε θρόνο με αρχιερατική στολή. Η εικόνα είναι σκεπασμένη με ασημένια ανάγλυφη πλάκα («πουκάμισο») με την επιγραφή: «Επιστάται Δημητράκης Κωκώνη Γιαννάκης Μαλιάκα Γιαννάκης Μπουτουρμανώλη Κοσταντή προσκην αψπς΄ Δεκεμβρίου κ΄» (1786). Στην ίδια εκκλησιά εξαφτέρυγα με σταυρό, ασημένια παλιά. Στη μια όψη εικονίζεται ο Άγιος Βασίλειος, καθισμένος σε θρόνο, κι από την άλλη από ένα χερουβείμ μέσα σε κυκλικό πλαίσιο, στολισμένο με ωραίες ανάγλυφες ανθικές παραστάσεις. Επίσης «κατσίον», καθιστό θυμιατήρι ασημένιο, με ανάγλυφη την παράσταση του Αγίου Βασιλείου. Ο συχωρεμένος αξέχαστος, αγαπητός και σεβαστός φίλος, πατέρας Βασίλειος Μπάμιας, εφημέριος από το 1936 ως το 1971, σπουδαίος λαϊκός καλλιτέχνης, «Θεόφιλος» στη γλυπτική, έχει σκαλίσει σε πέτρα και σε ξύλο το Μέγα Βασίλειο (ένα σκαλιστό εικονισματάκι έκανε και για μένα∙ θα τον παρουσιάσω σε κάποιο γραφτό μου, όπως του αξίζει).
Στο Μητροπολιτικό Ιερό Ναό του Αγίου Αθανασίου (χτίστηκε στο τέλος 16ου ή αρχές 17ου αιώνα), στο ιερό βήμα, ωραιότατη εικόνα του Αγίου Βασιλείου, βυζαντινής τεχνοτροπίας, με την επιγραφή: «Δέησις του δούλου του θεού Θεοδώρου του Δημητρίου αψνγ΄ (1753)».
Στον Ιερό Ναό των Αγίων Θεοδώρων Μυτιλήνης (χτίστηκε το 1795), στο τέμπλο ο Μέγας Βασίλειος σε θρόνο με αρχιερατική στολή. Γύρω υπάρχουνε παραστάσεις από τη ζωή και τη δράση του αγίου, με την επιγραφή: «Δέησις του δούλου του Θεού Βασιλίου προσκυνητού 1800, χειρ Φωτίου».
Στον Ιερό Ναό του Αγίου Συμεών του Στυλίτου, στη Μυτιλήνη (χτίστηκε το 1885, ο παλιός υπήρχε από τον 16ο αιώνα), εικόνα του Αγίου Βασιλείου, καθισμένος σε θρόνο με αρχιερατική στολή. Είναι παλιά, στο 18ο αιώνα. (Ιακώβου Γ. Κλεομβρότου, Μητροπολίτου Μυτιλήνης «MYTILENA SACRA», τόμοι, 1ος, 1970, 2ος, 1974, 3ος, 1976).
Στην Ιερή Μητρόπολη Μυτιλήνης, Ερεσού και Πλωμαρίου, στον Άγιο Βασίλειο είναι αφιερωμένα: Παρεκκλήσια στο Πλωμάρι και στο Δαμάνδρι. Ξωκλήσια: Παναγιά, Κριονέρι και Πρινοβούνι Αγιάσου, Αμπελικό, Κορδάκια Αγίας Μαρίνας, Νυχτάντα Ασώματου, Βρύση Αφάλωνα, Πόρτες Ερεσού, Μλέλια Ιππείου, Πολιχνίτο, Νησί Τσίλια Σκοπέλου, Σταυρό, Κάμπο Θερμής.
Στην Ιερή Μητρόπολη Μηθύμνης, ενοριακός ναός στο Μανταμάδο και ξωκλήσια στην Άντισσα και στη Νάπη.



Το Συναξάρι
Σύμφωνα με το συναξάρι του (βιογραφία), ο Μέγας Βασίλειος γεννήθηκε στην Καισαρεία της Καππαδοκίας γύρω στο 330 μ.Χ. Ο πατέρας του λεγότανε κι αυτός Βασίλειος κι έκανε το συνήγορο. Η μητέρα του Εμμέλεια, ήτανε πολύ ευσεβής, τού έδωσε χριστιανική ανατροφή κι αναδείχτηκε υπέροχος ιεράρχης, άφταστος εκκλησιαστικός συγγραφέας και μεγάλη χριστιανική φυσιογνωμία. Τα πρώτα γράμματα τα ‘μαθε από τον πατέρα του και κατόπιν σπούδασε στα σχολεία της πατρίδας του και στην Κωνσταντινούπολη. Μετά τα είκοσι χρόνια, για να συμπληρώσει τις σπουδές του, ήρθε στην Αθήνα και σπούδασε τέσσερα χρόνια ελληνική φιλολογία, ρητορική, φιλοσοφία, γεωμετρία, ιατρική, αστρονομία. Συνδέθηκε στενά με το Γρηγόριο Ναζιανζινό. Στην πατρίδα του γύρισε το 356. Για λίγο άσκησε το ρήτορα. Κι αφού βαφτίστηκε, πήγε στην Αίγυπτο, τη Συρία, την Παλαιστίνη, τη Μεσοποταμία, όπου γνώρισε τους περίφημους ασκητές της εποχής του. Μοίρασε όλη την περιουσία του στους φτωχούς κι αποσύρθηκε στον Πόντο, κι ασκήτεψε. Εκεί, με το φίλο του Γρηγόριο, γράφουνε τους μοναχικούς «Κανόνας» και τη «Φιλοκαλίαν». Στην έρημο έζησε πέντε χρόνια, κι όταν γύρισε στην πατρίδα του, χειροτονήθηκε διάκος, από τον επίσκοπο, που διαδέχτηκε όταν πέθανε. Με τα συγγράμματα του, καταπολέμησε την αίρεση του Αρείου και το μισόχριστο βασιλιά Ουάλεντα, που με βία εξανάγκαζε τους επισκόπους ν’ ασπαστούνε το αρειανό δόγμα. Όταν ο ύπατος Μόδεστος με εντολή του αυτοκράτορα, ήρθε στο Βασίλειο και του ζήτησε να υποταχθεί στα αυτοκρατορικά διατάγματα, βρήκε κατηγορηματική άρνηση. Τον απειλούσε με δήμευση της περιουσίας του, με βασανιστήρια και με θάνατο. Ο Βασίλειος απάντησε με θάρρος: «Τίποτα δεν φοβάμαι. Για τη δήμευση της περιουσίας, δεν έχω τίποτα, εκτός από λίγα ρούχα και βιβλία. Την εξορία δεν τη φοβάμαι, γιατί η γη που κατοικώ, δεν μου ανήκει και στον κόσμο αυτό είμαι περαστικός. Τα βασανιστήρια δεν τα φοβάμαι, γιατί το ασθενικό μου σώμα δεν θ’ αντέξει και γρήγορα θα υποκύψω. Το θάνατο τον θεωρώ ευεργέτη, γιατί μ’ αυτόν θα έλθω κοντά στο Θεό γρηγορότερα».
Πρωτοφανής υπήρξε η φιλανθρωπία του Βασιλείου μετά το 366 όταν έπεσε φοβερή πείνα στην Καισάρεια. Τότε έχτισε το μεγάλο φτωχοκομείο, που αργότερα προς τιμήν του ονομάστηκε «Βασιλειάδα». Ο Μέγας Βασίλειος αναδείχτηκε από τους πιο σπουδαίους εκκλησιαστικούς συγγραφείς. Η ασκητική ζωή, οι συνεχείς φροντίδες του για τις ανάγκες του ποιμνίου του και για τη διδασκαλία του Χριστού, κλονίσανε την υγεία του, κι αφού αρρώστησε σοβαρά από τα νεφρά του, πέθανε την πρώτη Γενάρη του 379 σε ηλικία πενήντα χρόνων. Οι τελευταίες του λέξεις ήτανε: «Πάτερ εις χείρας σου παραθήσομαι το πνεύμα μου». Ο Άγιος Βασίλειος υπήρξε πραγματικά μια μεγάλη μορφή, που δίκαια η Ιστορία τού έδωσε τον τίτλο του Μεγάλου, τίτλο που ελάχιστοι αξιωθήκανε να πάρουν ανάμεσα στους αιώνες. Δεν υπήρξε κλάδος της επιστήμης που να μην τον σπούδασε και γνώση που να μην την απόχτησε. Αναδείχτηκε σοφός δάσκαλος, ατρόμητος αγωνιστής και υπερασπιστής της Πίστης, έξοχος κοινωνικός εργάτης κι εξαίρετος οργανωτής του μοναχικού βίου. Γι’ αυτό δίκαια, κλήρος και λαός, με κάθε τρόπο εκδηλώνουνε σ’ αυτόν, την εμπιστοσύνη κι εκτίμηση τους, ενώ ο Άγιος παρέμεινε ως το τέλος ταπεινός κι υπηρετούσε προσωπικά τους άρρωστους, τους γέροντες, τους φτωχούς κι όσους υποφέρανε. Ο Μέγας Βασίλειος είναι ένας από τους τρεις μεγάλους ιεράρχες και φωστήρες της Εκκλησίας μαζί με το Γρηγόριο Ναζιανζηνό και τον Ιωάννη Χρυσόστομο, που τη μνήμη τους γιορτάζουμε από τον 11ο αιώνα, στις 30 Γενάρη, γιορτή για την παιδεία με τους Τρεις Ιεράρχες.

Για τον Αγιοβασίλη, στη Λέσβο, έχουμε ξεχωριστά κάλαντα:
«Αρχιμηνιά κι αρχιχρονιά
κι αρχή καλός μας χρόνος,
κι αρχή κατέβει ν ο Χρηστός
τη γης να χαιρετήσει.
Κι ο πρώτος ο χαιρετισμός
ήταν τ’ Αγιού Βασίλη.
- Βασίλη μ’ πούθι έρχεσε
και πούθι κατεβαίνεις;
- Από τη μάνα μ’ έρχομαι
και στο σκολειό παγαίνω.
- Βασίλη μ’ ξέρεις γράμματα,
να πεις κανέ τραγούδι;
- Στου δάσκαλο που πάγαινα
τραγούδια δε μαθαίνω,
την άλφα-βήτα έμαθα,
την άλφα-βήτα λέγω.
ΙΙα στο ραβδί τ’ ακούμπησε
να πει την άλφα-βήτα,
κι του ραβδί τ’ ήνταν ξηρό,
χλουρά βλαστάρια πέτα,
κι απά στα χλωροβλάσταρα
περδίκια κελαηδούσαν.
Κι όχι περδίκια μοναχά
αμά κι αηδόνια αντάμα,
και κάτω στη ριζίτσα του
μια κρουσταλλένια βρύση,
να κατεβαίνουν τα πουλιά,
να βρέχουν τα φτερά τους,
να ραίνουν τον αφέντη μας
τον πολυχρονεμένο.
- Αφέντη, αφέντη, άφεντε,
χίλιες φορές αφέντη,
αν έχεις γρόσα δος μας τα,
φλουριά μην τα λυπάσαι,
κι αν έχεις και γλυκό κρασί,
κέρνα τα παλικάρια,
να πιούνε να μεθύσουνε,
να πουν κι άλλα τραγούδια».

Ξεχωριστά τιμάμε και γιορτάζουμε τη μνήμη του Αγίου Βασιλείου την Πρωτοχρονιά, μέρα που κοιμήθηκε. Κι επειδή ήτανε φιλάνθρωπος και γενναιόδωρος, ο λαός μας τον λογαριάζει σαν άγιο, που φέρνει σ’ όλο τον κόσμο δώρα.
Και εις έτη πολλά,
φέρε μια χεροβολιά.