Στους χώρους αποθήκευσης ραδιενεργών αποβλήτων υπάρχουν σημάνσεις που προειδοποιούν για το θανάσιμο κίνδυνο από μια πιθανή επαφή με αυτά τα υλικά. Πώς όμως μπορούμε να εξασφαλίσουμε ότι, σε 10.000 χρόνια από τώρα, οι άνθρωποι θα αναγνωρίζουν αυτές τις προειδοποιήσεις; Στο πλαίσιο του προγράμματος Waste Isolation Pilot Project (WIPP), στην έρημο του Νέου Μεξικού, ερευνητές προσπαθούν να λύσουν αυτό το πρόβλημα.

Έτος 12008, στο Νέο Μεξικό των ΗΠΑ. Μια ομάδα αρχαιολόγων μελετά κάποια αντικείμενα, που εκ πρώτης όψεως μοιάζουν με κτερίσματα παλαιών τάφων. Ανακαλύπτουν 32 μονόλιθους ύψους οκτώ μέτρων, οι οποίοι είναι τοποθετημένοι περιμετρικά σε μια έκταση 6,5 χλμ. επί 6,5 χλμ.. Στο κέντρο αυτής της έκτασης υπάρχει ένας ακόμη παραλληλόγραμμος χώρος, 10 μέτρα επί 30 μέτρα, και μέσα σε αυτόν βρίσκονται άλλοι 16 μονόλιθοι. Όλα δείχνουν ότι τα ευρήματα ανήκουν σε κάποιον προϊστορικό πολιτισμό. Οι αρχαιολόγοι αισθάνονται, όμως, σα να απειλούνται από κάτι. Πάνω σε κάθε μονόλιθο υπάρχει ένα μήνυμα σε επτά διαφορετικές γλώσσες, καθώς και η εικόνα ενός προσώπου που κραυγάζει από πόνο - ένα μυστηριώδες σύμβολο -, αλλά και μια σειρά από σχέδια που παραπέμπουν σε θάνατο. Παρ’ όλο που τα περισσότερα από τα μεγάλα αρχαία νεκροταφεία βρίθουν από τέτοιου είδους απεικονίσεις, οι αρχαιολόγοι αναρωτιούνται για ποιο λόγο αυτό το νεκροταφείο βρίσκεται σε μια τόσο απόμακρη, ερημική περιοχή.

Η «Κραυγή» θα προκαλεί φόβο
Αυτό που οι αρχαιολόγοι θα ανακαλύψουν στο μέλλον κοντά στο Carlsbad του Νέου Μεξικού, δε θα είναι ανθρώπινες σοροί, αλλά δοχεία με ραδιενεργά απόβλητα της αμερικανικής πυρηνικής βιομηχανίας του 21ου αιώνα. Ο «ταφικός θάλαμος» είναι σήμερα γνωστός με την ονομασία Waste Isolation Pilot Project (WIPP) - πρόκειται για ένα πρόσφατο πρόγραμμα, στόχος του οποίου είναι να αποθηκευτούν ραδιενεργά απόβλητα με τέτοιο τρόπο, που δε θα συνιστούν απειλή για τις επερχόμενες γενιές. Οι αρχαιολόγοι έχουν επομένως κάθε λόγο να πάρουν στα σοβαρά τις προειδοποιήσεις και να μείνουν μακριά από τον «τάφο».
Οι επτά διαφορετικές γλώσσες στους μονόλιθους είναι αγγλικά, ισπανικά, ρωσικά, γαλλικά, κινεζικά, αραβικά, καθώς και η τοπική γλώσσα των Ινδιάνων Ναβάχο. Αν οι αρχαιολόγοι καταλαβαίνουν μία από αυτές τις γλώσσες, θα μάθουν ότι 650 μέτρα κάτω από το έδαφος είναι αποθηκευμένοι περίπου 77.000 τόνοι ραδιενεργών αποβλήτων, που θάφτηκαν εδώ στο πρώτο μισό του 21ου αιώνα. Καθώς δεν υπάρχουν εγγυήσεις ότι αυτές οι γλώσσες θα είναι κατανοητές στο μακρινό μέλλον, οι υπεύθυνοι του WIPP προσέθεσαν και κάποιες προειδοποιήσεις υπό μορφή εικόνων. Το πρόσωπο που σφαδάζει σε ένα από αυτά τα σχέδια είναι το πασίγνωστο πρόσωπο από τον πίνακα «Η κραυγή» του Edvard Munch.

Τα πρώτα απόβλητα έχουν ήδη αποθηκευτεί
Το πρόγραμμα WIPP εκπονήθηκε από το αμερικανικό Υπουργείο Ενέργειας το 1979. Την ίδια χρονιά, το Κογκρέσο ενέκρινε δαπάνες περίπου εννέα δισεκατομμυρίων δολλαρίων για την κατασκευή των εγκαταστάσεων. Στόχος είναι το ντεπό να δέχεται κάθε είδους επικίνδυνα απόβλητα, από χρησιμοποιημένα πυρηνικά καύσιμα μέχρι και χώμα μολυσμένο από πλουτώνιο.
Τα ραδιενεργά απόβλητα διακρίνονται σε δύο κατηγορίες: Η πρώτη περιλαμβάνει απόβλητα χαμηλής επικινδυνότητας, με τα οποία μπορεί κανείς να έλθει σε επαφή και να τα μεταφέρει, αρκεί φυσικά να φοράει κατάλληλη στολή. Η δεύτερη κατηγορία, τα απόβλητα υψηλής επικινδυνότητας, απαιτούν χειρισμό από απόσταση και μπορούν να μεταφερθούν και να αποθηκευτούν μόνο με τη βοήθεια ειδικών μηχανημάτων. Το όριο ανάμεσα στις δύο αυτές κατηγορίες αποβλήτων έχει οριστεί στα δύο millisievert την ώρα. Ένα millisievert αντιστοιχεί στη δόση ακτινοβολίας που δέχεται σε ένα χρόνο ένας μέσος άνθρωπος στις ΗΠΑ από την κοσμική ακτινοβολία υποβάθρου.
Η άποψη που επικράτησε ήταν να αναλάβει το WIPP και τις δύο κατηγορίες ραδιενεργών αποβλήτων. Τα άκρως επικίνδυνα απόβλητα, ωστόσο, δεν αποτελούν παρά μόλις το 4% του συνόλου. Το έτος 2000, οι εγκαταστάσεις ήταν έτοιμες να δεχτούν το πρώτα φορτία αποβλήτων. Ο στόχος είναι το WIPP να δέχεται απόβλητα για τα επόμενα 30 χρόνια.

Ο αποθηκευτικός χώρος είναι στεγνός και σταθερός
Η τοποθεσία στην οποία θα τοποθετούνταν τα απόβλητα απετέλεσε αντικείμενο εξονυχιστικής έρευνας, και η άνυδρη, αλμυρή έρημος θεωρήθηκε ιδανική επιλογή. Αφενός, είναι γεωλογικά πολύ σταθερή και ο κίνδυνος ενός σεισμού ή μιας ηφαιστειακής έκρηξης, που θα φέρει τα απόβλητα στην επιφάνεια - και, στη χειρότερη περίπτωση, θα τα απελευθερώσει στην ατμόσφαιρα -, είναι πολύ περιορισμένος. Αφετέρου, αποφεύγεται το ενδεχόμενο να έλθουν τα απόβλητα σε επαφή με νερό κι έτσι να υπάρξει διασπορά τους, έστω και μικρή.
Τα περισσότερα απόβλητα εκπέμπουν ακτινοβολία τύπου άλφα. Αυτού του είδους η ακτινοβολία μπορεί να αναχαιτιστεί από ένα φύλλο χαρτιού και λίγα εκατοστά αέρα. Η ακτινοβολία άλφα δεν είναι άμεσα επικίνδυνη για τον άνθρωπο, αλλά αν ραδιενεργό υλικό εισέλθει στο ανθρώπινο σώμα, μπορεί να προκαλέσει έναν αργό και οδυνηρό θάνατο. Κάτι τέτοιο συνέβη στην περίπτωση του Ρώσου πρώην πράκτορα Alexander Litvinenko, που το Νοέμβριο του 2006 εκτέθηκε στο ραδιενεργό στοιχείο πολώνιο-210. Πέθανε μέσα σε φρικτούς πόνους, 22 ημέρες αφότου εμφανίστηκαν τα πρώτα συμπτώματα.
Αν τα απόβλητα έλθουν σε επαφή με πόσιμο νερό, τότε θα μιλάμε για μια συμφορά. Πρέπει, λοιπόν, οι προειδοποιήσεις προς τις μελλοντικές γενιές σχετικά με τη ραδιενεργό μας κληρονομιά να είναι πολύ σαφείς, ώστε κανείς να μην μπει στον πειρασμό να σκάψει σε περιοχές ταφής αποβλήτων. Μέσα σε 10.000 χρόνια, ωστόσο, πολλά μπορεί να έχουν συμβεί. Οι σημερινές γλώσσες μπορεί να έχουν εξαφανιστεί και τα σύμβολα που χρησιμοποιούνται σήμερα για τη ραδιενέργεια μπορεί να μην είναι πια κατανοητά. Γι’ αυτόν ακριβώς το λόγο, στο πρόγραμμα WIPP οι γραπτές προειδοποιήσεις και τα σύμβολα της ραδιενέργειας συμπληρώνονται με συγκεκριμένες απεικονίσεις, με την ελπίδα ότι αυτές θα φοβίσουν επίδοξους «εξερευνητές» του μέλλοντος, που έτσι δε θα αρχίσουν να σκάβουν στην περιοχή.

* ΣΕ ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑ ΜΕ ΤΟ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ "SCIENCE ILLUSTRATED"