«Η Μεταμόρφωση του Χριστού», η αγία μεταμόρφωση του Κυρίου και Σωτήρος ημών Ιησού Χριστού, που γιορτάζουμε στις 6 Αυγούστου, σε τρεις θαυμάσιες εικόνες στο Εκκλησιαστικό Βυζαντινό Μουσείο Μυτιλήνης (στον αυλόγυρο της εκκλησίας Αγίου Θεράποντα).
«Μεταμορφώθηκες στο όρος, Χριστέ ο Θεός, δείχνοντας στους μαθητές σου τη δόξα σου, καθώς μπορούσαν, λάμψον και σ’ εμάς τους αμαρτωλούς το φως σου το αθάνατο, με μεσολαβίες της Θεοτόκου, Φωτοδότα, δόκα σοι.»
Έτσι υμνεί το «απολυτίκιο» τη «Μεταμόρφωση». Απολυτίκιο είναι τροπάρι, εκκλησιαστικό άσμα, που ψάλλεται στο τέλος του εσπερινού και του όρθρου. Λέγεται και «τροπάριο της ημέρας». Είναι ύμνος συνήθως σύντομος κι αποτελεί το καθαυτό τροπάρι κάθε γιορτής και κάθε αγίου, γι’ αυτό κι επαναλαμβάνεται σ’ όλες τις ιερές ακολουθίες της μέρας που γιορτάζεται ή μνημονεύεται ο άγιος ή κάποια θρησκευτική επέτειος.
Σύμφωνα με τη βυζαντινή παράδοση, η «Μεταμόρφωση» ζωγραφίζεται έτσι: Βουνό με τρεις κορυφές. Στη μεσαία κορυφή ο Χριστός στέκεται με άσπρα ιμάτια κι ευλογεί. Γύρω του φως με ακτίνες. Στη δεξιά κορυφή ο προφήτης Μωυσής βαστά τις πλάκες, στην αριστερή δε ο προφήτης Ηλίας, στέκονται και οι δυο παρακλητικά και βλέπουν το Χριστό. Κάτω από το Χριστό ο Πέτρος, ο Ιάκωβος κι ο Ιωάννης, πεσμένοι μπρούμυτα και βλέπουν πάνω εκστατικοί, έκθαμβοι. Πίσω, στο ένα μέρος του βουνού, πάλι ο Χριστός ανεβαίνει με τους τρεις αποστόλους και δείχνει σ’ αυτούς την κορυφή του βουνού. Στο άλλο μέρος του βουνού πάλι οι απόστολοι κατεβαίνουν με φόβο και βλέπουν πίσω. Και πάλι ο Χριστός πίσω από αυτούς, τους ευλογεί.
Τρεις ευαγγελικές περιγραφές έχουμε για τη «Μεταμόρφωση». Ο Ματθαίος γράφει: «Και μετά έξι μέρες παραλαβαίνει ο Ιησούς τον Πέτρον και Ιάκωβο και Ιωάννη τον αδελφό του και τους ανεβάζει μόνους σε όρος ψηλό. Και μεταμορφώθηκε μπροστά τους, κι έλαμψε το πρόσωπό του σαν ο ήλιος, τα δε ιμάτιά του έγιναν άσπρα όπως το φως. Και να, φάνηκαν σ’ αυτούς ο Μωυσής και ο Ηλίας κουβεντιάζοντες μ’ αυτόν. Αποκρίθηκε ο Πέτρος κι είπε στον Ιησού. Κύριε, καλό είναι να είμαστε εδώ. Αν θέλεις, ας κάνουμε εδώ τρεις σκηνές, για σένα μια και για τον Μωυσή μια και μια για τον Ηλία. Ενώ αυτός λαλούσε ακόμα, να σύννεφο φωτεινό τούς σκέπασε με σκιά και να φωνή από το σύννεφο που έλεγε. «Αυτός είναι ο Γιος μου ο αγαπητός. στον οποίο κάνω να ευχαριστηθεί. Αυτού να ακούτε! Και ακούσαντες οι μαθητές έπεσαν με το πρόσωπό τους και φοβήθηκαν πολύ. Και ήρθε ο Ιησούς, τους έπιασε και είπε: «Σηκωθείτε και μη φοβάστε». Καθώς σηκώσανε τα μάτια δεν είδαν κανένα παρά τον Ιησού μόνο». (Ματθ. ιζ΄, 1-8)
Ο Μάρκος γράφει: «Και μετά μέρες έξι παραλαβαίνει ο Ιησούς τον Πέτρον και τον Ιάκωβον και τον Ιωάννη και τους ανεβάζει σε βουνό ψηλό ξεχωριστά μόνους. Και μεταμορφώθηκε μπροστά τους, και τα ιμάτιά του έγιναν γυαλιστερά, άσπρα πολύ σα χιόνι, που λευκαντής πάνω στη γη δεν μπορεί ν’ ασπρίσει. Και φανερώθηκε σ’ αυτούς ο Ηλίας με το Μωυσή, και κουβέντιαζαν με τον Ιησού. Κι αποκρινόμενος ο Πέτρος λέγει στον Ιησού. Ραββί (μεγάλε δάσκαλε, σοφέ), καλό είναι να ‘μαστε εδώ. Κι ας κάνουμε τρεις σκηνές, για σένα μια και για το Μωυσή μια και για τον Ηλία μια, γιατί δεν ήξερε τι να πει. Επειδή ήταν φοβισμένοι. Και σύννεφο τους σκέπασε με σκιά, και ήρθε φωνή από το σύννεφο που έλεγε: «Αυτός είναι ο Γιος μου ο αγαπητός. Αυτού να ακούτε». Και ξαφνικά βλέποντες γύρω, δεν είδαν πια κανένα, αλλά τον Ιησού μόνο μαζί τους». (Μάρκ. θ΄, 2-8)



Ο Λουκάς γράφει: «Μετά δε τους λόγους τούτους πέρασαν ως οχτώ μέρες και αφού παράλαβε τον Πέτρο και Ιωάννη και Ιάκωβο, ανέβηκε στο βουνό για να προσευχηθεί. Κι ενώ προσευχόταν αλλοιώθηκε η όψη του προσώπου του και τα ιμάτιά του έγιναν άσπρα αστραφτερά. Και να δυο άντρες κουβέντιαζαν μ’ αυτόν, που ήταν ο Μωυσής και ο Ηλίας, οι οποίοι φανερώθηκαν σε δόξα, έλεγαν το θάνατό του που θα εκπλήρωνε στα Ιεροσόλυμα. Ο Πέτρος και οι άλλοι μαζί του ήταν βαρεμένοι από τον ύπνο. Και όταν ξύπνησαν είδαν τη δόξα του και τους δυο άνδρες να στέκονται μαζί του. Κι ενώ αυτοί χώριζαν απ’ αυτόν είπε ο Πέτρος στον Ιησού. Επιστάτη, καλό είναι να είμαστε εδώ. Κι ας κάνουμε τρεις σκηνές, μια για σένα και για το Μωυσή μια και μια για τον Ηλία, χωρίς να ξέρει τι λέγει. Ενώ αυτός έλεγε αυτά, ήρθε σύννεφο και τους σκέπασε με σκιά. Και φοβήθηκαν όταν μπήκαν στο σύννεφο. Κι έγινε φωνή από το σύννεφο που έλεγε: «Αυτός είναι ο Γιος μου ο αγαπητός. Αυτού να ακούτε». Κι αφού έγινε η φωνή βρέθηκε ο Ιησούς μόνος. Κι αυτοί σιώπησαν και σε κανένα είπαν αυτές τις μέρες τίποτα απ’ όσα είδαν». (Λουκ. θ΄, 28-36, και τα τρία κείμενα σε μετάφραση)
Η «Μεταμόρφωση» ιστορείται στο τέμπλο, στις καμάρες της εκκλησιάς δεξιά, και γι’ αυτή είπαν: Ο Μιχαίας «Δεύτε αναβώμεν εις το όρος Κυρίου και εις τον οίκον του Θεού Ιακώβ», κι ο Δαβίδ «Θαβώρ και Ερμών εν τω ονόματί σου αγαλλιάσονται».
Στο βουνό Θαβώρ, όπου έγινε η «Μεταμόρφωση του Χριστού», πήγαμε με τη συχωρεμένη μάνα μου: «Από αυτού κατά ανατολάς μίλια τέσσαρα, είναι το Θαβώριον όρος, κείμενον εις την μέσην της πεδιάδος της Γαλιλαίας, έχον θαυμαστήν στρογυλλότητα, με πεδιάδα και εξάπλωσιν εις την κορυφήν, αυτού ορώνται και μεγαλοπρεπή θεμέλια, και χαλάσματα επισήμου μοναστηρίου, τιμωμένου ει όνομα του Κυρίου θείας Μεταμορφώσεως· είναι πεπυκνωμένον από διάφορα άνθη αυτοφυή και ευωδέστατα, και δεν λείπει ποτέ από αυτό η ταχινή δρόσος και ζωογόνος· τελευταίον είναι περιφανέστατον και περιόδοξον περισσότερον από όλα τα άλλα όρη, διά την του Κυρίου ημών φρικτήν και ανερμήνευτον Μεταμόρφωσιν· το οποίον αγκαλά και οι Ευαγγελισταί δεν το ονομάζουσιν, όμως εξ αρχαίας εκκλησιαστικής κοινής παραδόσεως, και εξ προφητικής τινός φωνής εις αυτό πιστεύεται να έγινεν η θεία Μεταμόρφωσις, και λαμπροφωτεινόμορφος νεφέλη, εσκέπασε και το όρος, και τους μαθητάς, και από αυτήν εξήλθε η πατρική θεία φωνή, μαρτυρούσα τον μεταμορφούμενον, και λέγουσα, «ούτος εστίν ο υιός μου ο αγαπητός, εν ω ηυδόκησα, αυτού ακούετε».
Οι τρεις εικόνες με τη «Μεταμόρφωση», που βρίσκονται στο μουσείο, στην ιστόρησή τους, είναι σχεδόν οι ίδιες, με κάποιες μικροδιαφορές. Η πρώτη έχει κόκκινη μεγαλογράμματη επιγραφή «Η ΜΕΤΑΜΟΡΦΩΣΙΣ». Στο φωτοστέφανο του Χριστού «Ο ΩΝ» και πλάι κόκκινα μεγαλογράμματα «ΙC ΧC». Το βουνό που πατά ο Ηλίας έχει τρία δέντρα. Τα βουνά που πατάνε ο Χριστός και ο Μωυσής ένα δεντράκι και σχηματοποιημένα φυτά. Ανήκει στο 17ο αιώνα και στη συλλογή του Μητροπολιτικού Οίκου. Έχει ύψος 41, πλάτος 31 και πάχος 2,5 εκατοστά.
Η δεύτερη, κόκκινη μεγαλογράμματη επιγραφή «Η ΜΕΤΑΜΟΡΦΩΣΙΣ ΤΟΥ ΧΡΙΣΤΟΥ», με τεντωμένο ειλητάριο που με μαύρα μεγαλογράμματα γράφει «ΟΥΤΟΣ ΕΣΤΙΝ Ο ΥΙΟΣ ΜΟΥ Ο ΑΓΑΠΗΤΟΣ ΕΝ Ο ΗΥΔΟΚΗΣΑ». Ο Ηλίας βαστά άσπρο ανοιχτό ειλητάριο (ταινία μακρόστενη), που γράφει «ΖΗΛΩΝ ΕΖΗΛΩΣΑ ΚΥΡΙΟ». Τα βουνά έχουν σχηματοποιημένα φυτά. Ανήκει στο 18ο αιώνα και υπήρχε στο ναό Κοίμησης Θεοτόκου Χρυσομαλλούσας Μυτιλήνης. Έχει ύψος 36, πλάτος 28, πάχος 2 εκατοστά.
Η τρίτη, κόκκινη μεγαλογράμματη επιγραφή «Η ΜΕΤΑΜΟΡΦΩΣΙΣ ΤΟΥ ΧΡΙΣΤΟΥ», με ειλητάριο που με μαύρα μεγαλογράμματα γράφει «ΟΥΤΟΣ ΕΣΤΙΝ Ο ΥΙΟΣ ΜΟΥ Ο ΑΓΑΠΗΤΟΣ ΕΝ Ο ΗΥΔΟΚΗΣΑ». Με κόκκινα μεγαλογράμματα τα πρόσωπα της εικόνας IC XC, ΗΛΙΑΣ, ΜΟΥCI. Τα βουνά έχουν σχηματοποιημένα δεντράκια και φυτά. Ανήκει στο 18ο αιώνα και υπήρχε στο ναό Αγίας Βαρβάρας Παμφίλων. Έχει ύψος 36, πλάτος 27, πάχος 2,5 εκατοστά.
Και οι τρεις εικόνες είναι ζωγραφισμένες σε ξύλο, δεν έχουν υπογραφή καλλιτέχνη και βρίσκονται σε καλή κατάσταση.