Συμβολή του θεσμού στην τοπική ανάπτυξη
Ο θεσμός του Ανοικτού Λαϊκού Πανεπιστημίου συμβάλλει στην πολιτιστική-οικονομική ανάπτυξη της περιοχής, στην οποία εγκαθίσταται, και στην ενίσχυση του κοινωνικού κεφαλαίου, καθώς και στην αποκέντρωση των δραστηριοτήτων, αλλά και στην καταπολέμηση του αναλφαβητισμού και του ημι-αναλφαβητισμού. Επίσης, μια από τις σημαντικότερες επιδράσεις του θεσμού είναι η ανάδειξη και η καλλιέργεια της πολιτισμικής ταυτότητας και κληρονομιάς μιας περιοχής.
Τρόπος λειτουργίας του Ανοικτού Λαϊκού Πανεπιστημίου:
Το Ανοικτό Λαϊκό Πανεπιστήμιο λειτουργεί με τη μορφή μαθημάτων-σεμιναρίων. Προσκαλούνται να διδάξουν διακεκριμένοι καθηγητές, ειδικοί επιστήμονες της χώρας μας, που αναπτύσσουν έγκυρα αλλά εκλαϊκευμένα, επίκαιρα θέματα των ειδικοτήτων τους, αποβλέποντας στο γενικό ενδιαφέρον. Στα «σεμινάρια» αυτά συνδυάζεται η θεωρητική πρακτική με την τεχνική γνώση, αλλά ενισχύεται και ο διάλογος, ο οποίος αυξάνει το ενδιαφέρον μ’ αποτέλεσμα να αναπτύσσεται η αυτοπεποίθηση, η αυτενέργεια και η αλληλεγγύη των συμμετεχόντων στην επιμορφωτική διαδικασία.
Πρακτικές ανά την Ελλάδα:
Στην Ελλάδα, τα Ανοικτά Λαϊκά Πανεπιστήμια που έχουν δημιουργηθεί είναι τα ακόλουθα: η Στοά Βιβλίου, τα Ανοικτά Πανεπιστήμια των δήμων Πτολεμαΐδας, Χανίων, Φερών, Αγίας Παρασκευής και Περάματος.
Η Στοά Βιβλίου δημιουργήθηκε το 1996 και έχει ολοκληρώσει δέκα κύκλους μαθημάτων έως σήμερα, εστιάζοντας σε μαθήματα ελληνικής γλώσσας, πεζογραφίας, ποίησης, ιστορίας, κοινωνιολογίας, πολιτικής φιλοσοφίας, θεατρολογίας, μουσικής, τέχνης και πολιτισμού.
Ο δήμος Πτολεμαΐδας ξεκίνησε προγράμματα στο πλαίσιο του Ανοικτού Λαϊκού Πανεπιστήμιου το Δεκέμβριο του 2009 και μέχρι σήμερα εστιάζει στην προβολή θεμάτων που αφορούν στην υγεία, την ποιότητα ζωής, καθώς και σε θέματα εκπαίδευσης και κοινωνικής συμπεριφοράς.
Το Λαϊκό Πανεπιστήμιο Χανίων δημιουργήθηκε το 2005, λειτουργεί με δύο τετράμηνους ανεξάρτητους θεματικά κύκλους μαθημάτων, με 12 εισηγήσεις ανά κύκλο. Οι θεματικοί κύκλοι που ανά περιόδους έχουν ολοκληρωθεί αφορούν στα ακόλουθα θέματα: Σωματική και Ψυχική υγεία, Ευρωπαϊκός και Ελληνικός Πολιτισμός, Υγεία και Προληπτική Ιατρική, Περιβαλλοντική Αγωγή και Προστασία του Περιβάλλοντος και Φιλοσοφία και Άνθρωπος.
Το Λαϊκό Πανεπιστήμιο των Φερών λειτουργεί και αυτό με το ίδιο πρόγραμμα, δύο κύκλοι μαθημάτων διαφορετικών θεματικών και με 12 διαλέξεις ανά κύκλο. Οι θεματικές οι οποίες διδάσκονται είναι: Περιβάλλον - άνθρωπος - πολιτισμός και Σύγχρονα κοινωνικά προβλήματα, ανάδειξη σύγχρονων κοινωνικών προβλημάτων, όπως τα ναρκωτικά, οι ψυχικές παθήσεις, η παιδεία, η υγεία, η κοινωνική πρόνοια.
Το Λαϊκό Πανεπιστήμιο της Αγίας Παρασκευής λειτουργεί από το 1990 με τους εξής κύκλους ανάλογα με τις θεματικές που άπτονται της τέχνης, της λογοτεχνίας, του πολιτισμού και της ιστορίας, των ανθρωπίνων σχέσεων, των κοινωνικών προβλημάτων και των προβλημάτων υγείας. Διδάσκονται μαθήματα όπως φιλολογία, φιλοσοφία, διοίκηση επιχειρήσεων, ψυχολογία κ.λπ..
Ακόμη, ο δήμος Περάματος, στην προσπάθειά του να ικανοποιήσει την ανάγκη των δημοτών του για επιμόρφωση, έχει συγκροτήσει το Ανοικτό Λαϊκό Πανεπιστήμιο με θέματα γενικού ενδιαφέροντος που απευθύνονται σε όλους τους πολίτες. Οι κύκλοι μαθημάτων σχετίζονται με τη νεοελληνική λογοτεχνία και ζωγραφική 20ός αιώνας (Μεταπολεμική ποίηση - Σύγχρονοι Έλληνες Ζωγράφοι).
Συμπερασματικά θα μπορούσε να ειπωθεί ότι τα μαθήματα στα πλαίσια του Ανοικτού Λαϊκού Πανεπιστήμιου αφορούν επί το πλείστον στις ακόλουθες θεματικές ενότητες:
- Εκπαιδευτικά θέματα
- Τέχνη και Πολιτισμός, Παράδοση, Θρησκεία
- Νεοελληνική Γλώσσα, Ιστορία και Λογοτεχνία
- Υγεία, Ψυχική Υγεία και Πρόληψη
- Ψυχολογία, Φιλοσοφία
- Κοινωνικά και Περιβαλλοντικά Θέματα
Αναγκαιότητα Ίδρυσης Ανοικτού Λαϊκού Πανεπιστήμιου σε μια νησιωτική περιοχή / Οφέλη για τα νησιά:
Όταν γίνεται λόγος για την τοπική ανάπτυξη μιας νησιωτικής περιοχής, μέσω της ενίσχυσης του ανθρώπινου δυναμικού και της βελτίωσης του κοινωνικού κεφαλαίου της περιοχής, το θέμα αποκτά σημαντική σπουδαιότητα, ιδιαίτερα για την Ελλάδα, η οποία είναι μια χώρα που απαρτίζεται από εκατοντάδες νησιά, με ιδιαίτερα χαρακτηριστικά και ιδιαιτερότητες, μοναδικές ανά περιοχή, νησιά τα οποία αποτελούν αναπόσπαστη πολιτική, οικονομική, κοινωνική και πολιτισμική συνιστώσα για τη βιώσιμη ανάπτυξη και την ανταγωνιστικότητα της χώρας στο σύνολό της.
Η ανάπτυξη της Ελλάδας οφείλει να εστιάσει στην ενίσχυση και ανάπτυξη των παραμεθόριων και ιδιαίτερα των νησιωτικών της περιοχών. Είναι γεγονός ότι ένας από τους σημαντικότερους παράγοντες ανάπτυξης μιας περιοχής είναι η ενίσχυση του κοινωνικού κεφαλαίου αυτής, μέσω της βελτίωσης του μορφωτικού και πνευματικού επιπέδου των κατοίκων, στα πλαίσια προγραμμάτων διά βίου εκπαίδευσης και κατάρτισης.
Οι νησιωτικές περιοχές της χώρας, αν και παρουσιάζουν μοναδικά χαρακτηριστικά ανάπτυξης η καθεμία, εν τούτοις, έχουν κάποια κοινά χαρακτηριστικά, τα οποία σχετίζονται με την έννοια της ασυνέχειας του γεωγραφικού χώρου και της φυσικής απομάκρυνσης από τις βασικές αγορές τους που βρίσκονται στην ενδοχώρα.
Είναι γεγονός ότι οι δυνατότητες που παρουσιάζονται από την εφαρμογή του Ανοικτού Λαϊκού Πανεπιστήμιου σε μια νησιωτική περιοχή αφορούν τόσο στην εκμετάλλευση των ευκαιριών που παρουσιάζονται για τις περιοχές αυτές (βελτίωση του μορφωτικού επιπέδου των κατοίκων και ενίσχυση του κοινωνικού κεφαλαίου της περιοχής, προβολή του νησιού), καθώς και στην άμβλυνση των απειλών που παρουσιάζονται για τις περιοχές αυτές (κοινωνικός αποκλεισμός, παραμέληση από το κράτος και κίνδυνος ερήμωσης) - μέσω των επιπλέον δυνατοτήτων που παρέχει η νέα κοινωνία των πληροφοριών και οι Τεχνολογίες Πληροφορικής και Επικοινωνιών (Τ.Π.Ε.).

* Ο Ευστράτιος Παπάνης είναι επίκουρος καθηγητής Κοινωνιολογίας Πανεπιστημίου Αιγαίου, η Ελένη Κιτρίνου είναι διδάσκουσα 407 Πανεπιστημίου Αιγαίου και ο Παναγιώτης Γιαβρίμης είναι λέκτορας Πανεπιστημίου Αιγαίου.