Πριν προχωρήσουμε στην περιγραφή των κρηνών της Μυτιλήνης, κρίνεται σκόπιμο να περιγράψουμε την επίσκεψη του Χασάν Πασά στα Πάμφιλα . Όταν πήγε εκεί, σύμφωνα με την παράδοση, οι κάτοικοι του έδωσαν να πιεί πεντακάθαρο νερό και του χάρισαν μια ανθοδέσμη! Αυτός είπε ότι έπρεπε να είχαν άφθονο και καθαρό πόσιμο νερό και για τους κήπους τους. Όμως του φανέρωσαν πώς αυτό έγινε προς χάρη του και πως αυτοί έπιναν νερό από πηγάδια με βδέλλες. Και έτσι κατασκεύασε δυό μεγάλες Κρήνες, με νερό που έφεραν από την πηγή Μουσούνια ( Αυτές οι πηγές υδρεύουν ακόμα το χωριό και θα αναφερθούμε σε άλλο άρθρο). Ο Π.Σαμάρας είδε αυτές τις κρήνες να λειτουργούν, πριν τις γκρεμίσουν το 1952. Σύμφωνα με αυτόν, η μια κατασκευάστηκε στην αγορά το 1780 (1196 από Εγίρας) και η άλλη κοντά στην Αγία Βαρβάρα, το 1781 (1197). Ο Σαμάρας αναφέρει πως και οι δύο επιγραφές τους, ανέφεραν τον «Δέρια Γαζή Χασάν Πασά ως κύριο των αγαθοεργιών». Η επιγραφή της Κρήνης της Αγοράς, που υπάρχει η φωτογραφία της αναφέρει: « Sahibul -hayrat ve’I -hasenat/Kapudan-i Derya Cezayirli Gazi Hasan/Pasa ruhuna fatiha Fi 25 Cemazi ye-Evvel Sene 1196»* Δηλαδή 8 Μαίου του 1782 (και όχι το 1780). Ήταν μαρμάρινη, με διπλούς πεσσούς που έφεραν κυπαρίσσια. Έφερε Οθωμανικό τόξο, και κάτω από αυτό την επιγραφή. Η διακόσμηση ήταν γραμμική με μια ροζέττα στην εκροή. Τελικά όλα της τα μέλη, τα εντοίχισε ή άφησε ελεύθερα στην αυλή, ο παπά Φώτης Ιμβριώτης, στον Άγιο Λουκά. Για την δεύτερη κρήνη, που φαίνεται με κυματοειδές τόξο σε μια φωτογραφία μουσικών, δεν είναι τίποτα γνωστό**.

Τα Πάμφιλα δεν είχαν Τούρκους. Όμως εκεί ζούσαν εύποροι Μυτιληνιοί σε πύργους (Σάλτας, Βοστάνης κ.α.), και το χωριό κινούσε το ενδιαφέρον της Οθωμανικής διοίκησης. Είναι γνωστό ότι το νερό το διαχειριζόταν η Οθωμανική Διοίκηση (Ανήκε στον Σουλτάνο) και μοιραζόταν ατελώς μόνο σε ευαγή ιδρύματα. Οι ιδιώτες πλήρωναν και έτσι απέφευγαν την φορολογία, δίνοντας νερό με δημόσιες κρήνες που κατασκεύαζαν. Στα Πάμφιλα, στις αρχές του 20^ου αι. λειτουργούσαν πέντε Οθωμανικές κρήνες. Μία βρίσκεται ακόμα σε δρόμο, από τον αμαξιτό προς την αγορά. Είναι κατασκευασμένη από ιγκνιβρίτη, είχε χαζινέ και σαν μόνα διακοσμητικά, ένα κυπαρίσσι και μια ροζέτα. Κάτω από το τόξο φέρει σε λευκό μάρμαρο καλλιγραφική επιγραφή, που ότι είναι ευδιάκριτο αναφέρει : «Κατασκευάστηκε από τον φιλάνθρωπο και ευδαίμονα διοικητή (μουτασαρρίφ) της Λέσβου Μεχμέντ Φαχρί …

Έτος 1304 [1886 - 1887]» (Δ.Λούπης). ( ή «Ο εξοχώτατος τοπάρχης Μωχάμεντ Φαχρή Πασά). Αυτή την κρήνη την «χάρισε» ο Διοικητής της Λέσβου, Μουχάμεντ Φαχρή Πάσάς. Σύμφωνα με πληροφορίες, στο μουσείο της Κωνσταντινούπολης , υπάρχει συλλογή αρχαίων που αφαιρούσε από την Λέσβο με το όνομα του*** !

Μια άλλη Κρήνη, βρίσκεται στον δρόμο μετά τους πύργους του Σάλτα και του Βοστάνη, σε μια μικρή πλατεία με πλάτανο. Μαρμάρινη, με κανονικό τόξο, της οποίας η επιγραφή υπέστη την απόξεση που έγινε στις κρήνες της Μυτιλήνης, μετά την τραγωδία του 1922. Και ακόμα μια στο βορινό μαχαλά, από ιγκνιβρίτη, χωρίς την επιγραφή της.

*Μάκης Παυλέλλης

**Φώτο Γιώργος Κλειδαράς

***Σάββας Κωφόπουλος

Η Κρήνη της Αγοράς

Με εντοιχισμένα τα μέλη της

Στον Άγιο Λουκά

Η Κρήνη στην Αγία Βαρβάρα

Η Κρήνη του Φαχρή Πασά

Που υπάρχει ακόμα

Του 1886-1887

Η Κρήνη στο πλατανάκι