Όσοι γεννηθήκαμε και ζήσαμε τα παιδικά μας χρόνια στις δεκαετίες του 40 και του 50 γνωρίσαμε την παντελή απουσία του κοινωνικού κράτους. Ειδικότερα, όσοι ζούσαμε στα χωριά, μακριά από τα αστικά κέντρα, αντιμετωπίσαμε την πλήρη εγκατάλειψη από το Μεταπολεμικό κράτος, της εμφυλιακής και μετεμφυλιακής περιόδου, ακόμα και σε θέματα εκπαίδευσης και στοιχειώδους ιατρικής φροντίδας και περίθαλψης. 

Προσωπικά, φοίτησα σε ένα γυμνασιακό παράρτημα, όπου διορισμένοι από το κράτος ήταν μόνο δυο θεολόγοι και οι γονείς μας πλήρωναν άλλους δυο- τρεις καθηγητές, ιδιώτες, που τους είχε προσλάβει ο Σύλλογος γονέων και κηδεμόνων. 

Και, επί πλέον, για την εγγραφή μας, κάθε χρόνο, πληρώναμε εκπαιδευτικά τέλη, τα οποία καταργήθηκαν το 1964, με την καθιέρωση της «Δωρεάν Παιδείας», από την κυβέρνηση του Γεωργίου Παπανδρέου. 

Και, βέβαια, ήταν αδιανόητη, τότε, η δωρεάν χορήγηση των σχολικών βιβλίων, καθώς και η δωρεάν μεταφορά των μαθητών από τα χωριά τους, στην έδρα του γυμνασιακού παραρτήματος. Δανειζόμαστε τα παλιά βιβλία, από τους μεγαλύτερους μαθητές ή από τους ευπορότερους συμμαθητές μας που τα είχαν αγοράσει.  

Όσον αφορά στην καθημερινή μετάβασή μας, από το χωριό μας στο Γυμνάσιο, ασκούμαστε όλοι στον…Μαραθώνιο διανύοντας καθημερινά, με κρύο ή με βροχή, πέντε χιλιόμετρα να πάμε, στο Γυμνάσιο, και πέντε για να γυρίσουμε στο σπίτι μας. Και όποιος μπορούσε να αντέξει! 

Πολλοί δεν άντεξαν. Γύρισαν στην «τυράγνια» του αγρότη. Όπου η δουλειά στο χωράφι γινόταν, ακόμα, με το ησιόδειο άροτρο και η λιγοστή σοδειά βρισκόταν στο έλεος των θεομηνιών. 

Και το «τσουκάλι της νοικοκυράς», άλλοτε αδειανό και άλλοτε γεμάτο!(Πολύ αργότερα ήρθε ο ΟΓΑ και οι επιδοτήσεις των αγροτικών προϊόντων, καθώς και ο ΕΛΓΑ για τις αποζημιώσεις, στις περιπτώσεις που καταστρέφονταν η παραγωγή των αγροτικών προϊόντων). 

Η φτώχια και οι στερήσεις ανάγκασαν πολλούς να ξενιτευτούν, αναζητώντας μια καλύτερη « στον ήλιο μοίρα». 

Όσοι άντεξαν τον καθημερινό ανήφορο τέλειωσαν το Γυμνάσιο και κάποιοι κατάφεραν να συνεχίσουν τις σπουδές τους στην ανώτερη και ανώτατη Εκπαίδευση με χίλιες στερήσεις και χάρις στην αυτοθυσία των γονιών τους και των άλλων μελών της οικογένειάς τους. 

Και όσον αφορά στην περίθαλψη, τυχεροί όσοι γεννήθηκαν με ισχυρή « κράση» και δεν αρρώσταιναν! Οι κάτοικοι, στο χωριό, την μόνη δυνατότητα που είχαν, όταν παρουσιάζονταν κάποιο έκτακτο πρόβλημα υγείας, ήταν να προσφύγουν στην βοήθεια της…μαμής, η οποία κατέβαλλε ηρωικές προσπάθειες, προκειμένου να τους ανακουφίσει από τον πόνο και, πολλές φορές, να σώσει και την ζωή των συγχωριανών της! 

(Ο μοναδικός δημόσιος φορέας κοινωνικής ασφάλισης, που κάλυπτε, από το 1951, τις παροχές ασθένειας και τις συντάξεις λόγω γήρατος, αναπηρίας και θανάτου ήταν το…μεταξικό Ι.Κ.Α., το οποίο αφορούσε ορισμένες επαγγελματικές ομάδες ασφαλισμένων και λειτουργούσε υπό την επήρεια των μετεμφυλιακών συνθηκών). 

Το θέμα της ανύπαρκτης περίθαλψης, για τον ανασφάλιστο αγροτικό πληθυσμό της υπαίθρου, εξελισσόταν σε τραγωδία, όταν κάποιος αρρώσταινε σοβαρά και χρειαζόταν να εγχειριστεί ή να νοσηλευτεί για ένα διάστημα∙ τότε έπρεπε να πουλήσει το ελαιόκτημα, το αμπέλι ή το κοπάδι του - εάν είχε- προκειμένου να πληρώσει γιατρούς και φάρμακα. 

Σε ακόμα πιο τραγική κατάσταση βρίσκονταν όσοι γεννήθηκαν με κάποια σωματική ή πνευματική αναπηρία ή έμειναν ανάπηροι από κάποιο δυστύχημα, οι οποίοι ήταν καταδικασμένοι να φυτοζωούν, με χίλια βάσανα- για τους ίδιους και τους οικείους τους που σήκωναν, μόνοι κι αβοήθητοι, τον σταυρό του μαρτυρίου τους! 

Δεν ξεχνώ τον συμμαθητή μου, στο γυμνάσιο, τον Δ. Ψ., ο οποίος είχε την ατυχία να γεννηθεί με καθολική, σχεδόν, αναπηρία (προβλήματα κινητικότητας, δυσκολία, ακόμα και στην ομιλία και την γραφή), αλλά με ένα μυαλό…Αϊνστάιν! Η δύναμη του μυαλού του και ιδιαίτερα η επίδοσή του στα Μαθηματικά ήταν τέτοια που θα μπορούσε να αναδειχθεί ως ο νέος… Καραθεοδωρής, εάν το κράτος εκείνης της εποχής του είχε εξασφαλίσει τα μέσα που θα του επέτρεπαν να συνεχίσει τις σπουδές του στο Πανεπιστήμιο.( Ο Εθνικός Φορέας Υποτροφιών, Ι.Κ.Υ., ο οποίος υφίστατο, από το 1951, και είχε την διαχείριση των εσόδων από κάποια κληροδοτήματα, χορηγούσε μερικές υποτροφίες, επιλέγοντας τους ελάχιστους υποτρόφους του με τα αμφισβητούμενα κριτήρια εκείνης της εποχής). 

Και όταν αποφοίτησε ο συμμαθητής και φίλος μου Δ. Ψ. με «Άριστα» στο απολυτήριο Γυμνασίου, έμεινε καθηλωμένος στην γενέτειρά του και, για κάποια χρόνια, αγωνίστηκε - παρά την βαριά αναπηρία του- να ζήσει αξιοπρεπώς αξιοποιώντας τις γνώσεις του στα Μαθηματικά, ως φροντιστής για τους μαθητές του Γυμνασίου! 

Στα χρόνια της Μεταπολίτευσης, όταν η ιδέα του κοινωνικού κράτους άρχισε να αποκτά, επιτέλους, σάρκα και οστά, χορηγήθηκε και στον αείμνηστο φίλο μας -μακαρίτη πια , εδώ και δυο χρόνια - μια αναπηρική σύνταξη που του επέτρεψε, χάρις και στην στοργή της μοναδικής αδερφής του, να ζήσει τα υπόλοιπα χρόνια της ζωής του, χωρίς σοβαρά βιοτικά προβλήματα. 

Το 1964, με την κυβέρνηση Γεωργίου Παπανδρέου εφαρμόστηκαν τα πρώτα, σημαντικά μέτρα για την καθιέρωση της «Δωρεάν Παιδείας»: καταργήθηκαν τα «εκπαιδευτικά τέλη» στην Μέση Εκπαίδευση, καθώς και τα «τέλη εγγραφής» των φοιτητών, στο Πανεπιστήμιο, για κάθε έτος, και, επί πλέον, καταργήθηκε το διχίλιαρο για την λήψη του πτυχίου, που ισοδυναμούσε με δυόμισι μηνιάτικα δημόσιου υπαλλήλου! 

Τα πρώτα βήματα για την άσκηση κοινωνικής πολιτικής ανακόπηκαν με το πραξικόπημα των συνταγματαρχών, το 1967. 

Στην περίοδο της Μεταπολίτευσης, με την αποκατάσταση της Δημοκρατίας και, ειδικότερα, με την ένταξη της χώρας στην Ε.Ο.Κ. και στην συνέχεια την Ε.Ε., όλες οι κυβερνήσεις - άλλες λίγο κι άλλες περισσότερο- προχώρησαν στον θεσμικό εκσυγχρονισμό και την δημιουργία νέων δομών για την άσκηση κοινωνικής πολιτικής που θα ικανοποιούσε τις συσσωρευμένες ανάγκες της κοινωνίας. 

Στην δημόσια εκπαίδευση, όλων των βαθμίδων, βελτιώθηκε, σε μεγάλο βαθμό, η υλικοτεχνική υποδομή και αυξήθηκε το ανθρώπινο δυναμικό των υπηρετούντων: ιδρύθηκαν πολλά νέα σχολεία και πανεπιστημιακές Σχολές (Βρεφονηπιακοί Σταθμοί, Νηπιαγωγεία, Δημοτικά, Γυμνάσια, Λύκεια, Πρότυπα και Πειραματικά Σχολεία, Τ.Ε.Ι. και Α.Ε.Ι.), κατασκευάστηκαν εκατοντάδες σχολικά κτίρια, διορίστηκαν χιλιάδες εκπαιδευτικών, εφαρμόστηκαν νέα προγράμματα, ενισχύθηκε και διευρύνθηκε η επιμόρφωση των εκπαιδευτικών, καθιερώθηκε η δωρεάν χορήγηση των σχολικών βιβλίων και των πανεπιστημιακών συγγραμμάτων, καθώς και η μεταφορά των μαθητών, από τα χωριά τους στην έδρα του σχολείου τους, με έξοδα του κράτους. 

Εξασφαλίστηκε για όλα τα σχολεία η πρωινή λειτουργία και, ακόμα, η ολοήμερη λειτουργία για πολλά σχολεία της Α/θμιας Εκπαίδευσης. 

Στον τομέα της πρόνοιας για τα παιδιά με ειδικές ανάγκες (Α.Μ.Ε.Α.) ιδρύθηκαν και λειτουργούν σχολεία Ειδικής Αγωγής, καθιερώθηκε η « άνευ εξετάσεων» εισαγωγή των Α.Μ.Ε.Α στα Α.Ε.Ι., η χορήγηση υποτροφιών, για τις ανάγκες των σπουδών τους, από το Ίδρυμα Κρατικών Υποτροφιών (Ι.Κ.Υ.), η πρόσληψή τους σε θέσεις απασχόλησης του Δημοσίου από το Α.Σ.Ε.Π. 

Ακόμα και στα παιδιά με βαριά αναπηρία και σοβαρά κινητικά προβλήματα, όπως ήταν ο συμμαθητής και φίλος μου Δ.Ψ., παρέχεται, τώρα, η δυνατότητα να σπουδάσουν με τον τρόπο της distanceeducation (εξ αποστάσεως εκπαίδευση), με την παρακολούθηση των μαθημάτων «διά αλληλογραφίας» (μέσω κοινού ή ηλεκτρονικού ταχυδρομείου, Η. Υ.) ή με την εγγραφή τους στο Ανοιχτό Πανεπιστήμιο. 

Συγχρόνως, νομοθετήθηκαν μέτρα για την μετακίνηση και την διευκόλυνση της προσβασιμότητας των Α.Μ.Ε.Α. στα δημόσια κτίρια και τις υπηρεσίες του Δημοσίου (εκπτώσεις στα μέσα μεταφοράς, χώροι στάθμευσης, διαμόρφωση πεζοδρομίων, σηματοδότηση διαβάσεων, επιχορήγηση κοινωνικών συνοδών για άτομα με πολύ σοβαρές αναπηρίες). 

Για την οικονομική βοήθεια που παρέχει το κοινωνικό κράτος στα άτομα με αναπηρία και γενικότερα στους «αδύνατους» η συνέχεια, στο επόμενο άρθρο.