Η Ιστορία δεν είναι ακριβής επιστήμη! Είναι μια δυσχερής κατάδυση στην αναζήτηση ικανών και συνεκτικών εξηγήσεων των διαδοχικών γεγονότων της τροχιάς του Ανθρώπου στο χρόνο.

Πάντα εκκρεμεί η σημασία του «μικρο-γεγονότος»: τι θα είχε συμβεί εάν δεν υπήρχε ο Εφιάλτης στις Θερμοπύλες, τι θα είχε συμβεί εάν δεν ανακάλυπταν εγκαίρως οι υπερασπιστές της Βιέννης τα λαγούμια που έσκαβαν οι μουσουλμάνοι σκαπανείς/πολιορκητές κάτω από τα τείχη της, τι θα είχε συμβεί εάν ο Γκρουσύ είχε φτάσει πρώτος στο Βατερλώ αντί του Μπλύχερ, τι θα είχε συμβεί εάν ο ανώνυμος Αμερικανός λοχίας του 299 Τάγματος Μηχανικού δεν είχε καταφέρει να ανατινάξει τα γερμανικά οχυρά στην παραλία Ομάχα, την ημέρα της απόβασης της Νορμανδίας...; Ποια/τι θα ήταν η Ευρώπη σήμερα;

Κι έπειτα, υπάρχει η «μακρο-ιστορία»: το συνολικό αφήγημα που ερμηνεύει -κατά μείζονες χρονικές περιόδους- τους μηχανισμούς και τις αιτίες των συνολικών διαμορφώσεων και της πορείας των ανθρώπινων κοινοτήτων (έθνη, κράτη, φυλές, πόλεις, τάξεις, κινήματα, κ.ο.κ...).

Κάθε ανάλογη απόπειρα προϋποθέτει πρόσθετα εργαλεία πολιτικής επιστήμης, εθνολογίας, γεωγραφίας, οικονομίας, κοινωνιολογίας, ... και εντέλει ξεχωρίζει και τους επιστήμονες της Ιστορίας με κριτήρια ποιότητας και επάρκειας. Δεν είναι τυχαία η διάκριση μεταξύ Ηροδότου, Θουκυδίδου και Ξενοφώντος, ούτε η διαφορική κατάταξη του W. Churchill από τον W.H. McNeil καίτοι στα μνημειώδη έργα τους λίγο-πολύ όλοι αναζήτησαν τις αιτίες της ανόδου και της πτώσης του Δυτικού Κόσμου/Πολιτισμού. Όσον κι αν η ιδεολογική σφραγίδα σημαδεύει τους συλλογισμούς τους, η Ευρώπη -ως Χώρος και ως Πολιτισμός- είναι η πηγή του πολιτισμικού και πολιτικού «παντός».

Το ερώτημα φαίνεται ότι πάντα θα είναι, αναποδράστως, τι είναι «αυτό» που κάνει την ανθρώπινη ιδιοφυΐα να ευδοκιμεί σε «μέρη και συνθήκες» όπου συμβίωναν η «τάξη» με το «χάος», που κάνει τη δημιουργικότητα να ξεπηδά από τις οικογενειακές ή κοινωνικές δυσκολίες.

Ιστορικός επιστήμων ανάλογης εμβέλειας φαίνεται ότι είναι ο Μ. Mazawer, καθηγητής στο Columbia, ο στοχαστής που χαρακτήρισε την Ευρώπη ως «Σκοτεινή Ήπειρο». Πριν δανειστώ τη σκέψη του, από το ομώνυμο βιβλίο, ας σημειώσω ότι, ίσως, δεν είναι τυχαίο ότι πρωτεύον πεδίο μελέτης του είναι η Ελλάδα και τα Βαλκάνια ή/και η Ευρώπη του 20ού αιώνα. Τι μας λέει ο Mazawer, «αριστερός» κατά την προσφιλή «ασπρό-μαυρη» διχοτομία που μας πουλά η ιθαγενής «διανόηση», για τη «Σκοτεινή» Ευρώπη;

Η Ευρώπη, λέει, δεν είναι ένας ιδανικός ή εξιδανικευμένος τόπος ή μια κατά φύσει πατρίδα της ελευθερίας και της δημοκρατίας. Αντίθετα, υποστηρίζει, είναι ένα «εφιαλτικό» εργαστήρι κοινωνικού και πολιτικού πειραματισμού, όπου διαρκώς καταλύονται και αναπλάθονται οι έννοιες αυτές -και οι συνοδές πρακτικές διακυβέρνησης.

Οι «ολοκληρωτισμοί», φασισμός και κομμουνισμός κατ’ αυτόν, αναπτύχθηκαν ως εναλλακτικές λύσεις σε περιόδους νωθρής αστικής δημοκρατίας, που κατά περίπτωση συνήγειραν και διανοούμενους και απογοητευμένες μάζες, παραδίδοντας το μέλλον της Ηπείρου στα χέρια του Χίτλερ ή του Στάλιν.

Η ναζιστική ήττα το 1945 και η επικράτηση του καπιταλισμού το 1989/90 έδωσαν μια «δεύτερη» ευκαιρία στην Ευρώπη: με την υποσημείωση ή πρόγνωση ότι στην Ήπειρο της συνεχούς αμφίρροπης πάλης ανάμεσα στην ανεκτικότητα και τη φυλετική εξόντωση, τις αυτοκρατορικές φιλοδοξίες και τον εθνικό αυτοπροσδιορισμό, το τρέχον διακύβευμα είναι η ισορροπία μεταξύ φορτισμένου παρελθόντος και άδηλου μέλλοντος μιας Ευρωπαϊκής Ένωσης σε αδιάκοπη εξέλιξη.

Απέναντι σ’ αυτού του επιπέδου την αναλυτική ερμηνεία, εμείς ζούμε σε πιο ταπεινούς πλην εύκολους Κόσμους: «καλοί» εναντίον «κακών», «ηθικώς ανώτεροι» εναντίον «ανηθίκων διαπλεκομένων» -με θρησκευτικής ακρίβειας ταξικό/κομματικό πρόσημο- «εταίροι» εναντίον «τοκογλύφων», «Go back, κακιά Μέρκελ» εναντίον «Come back, please», καλή Άνγκελα! Και καλά, οι συντηρητικοί/φιλελεύθεροι, αυτοί έπαψαν να σκέπτονται στην Ελλάδα από την εποχή του Τσάτσου και του Κανελλόπουλου.

Οι καθ’ Ημάς «αριστεροί» τι κάνουν; Λυπάμαι, αλλά εντρυφούν στη «φιλοσοφική»/επικοινωνιακή «λαθροχειρία» που στηρίζεται σε ένα -και μόνον ένα- συστημικό γνώρισμα: κάποιαν απροσδιόριστη «ηθική»! Γράφει ο Δημήτρης Ραυτόπουλος, που επιμένει σε βαθύ γήρας να συνδέει την Αριστερά με τον ορθό λόγο και το Διαφωτισμό, αναρωτώμενος «Αν αυτό είναι Αριστερά;»: «Πρόκειται για τη γνωστή ηθική υπεραξίωση μιας Αριστεράς που αυτοαναγορεύεται σε τιμητή των πάντων και ιδιοκτήτη των αξιών, παρά τις παταγώδεις διαψεύσεις και τις συμφορές που έχει επιφέρει παντού στον πλανήτη, όπου δοκιμάστηκε...».

Η «ηθική», και μάλιστα η ανάπηρη/αμφιλεγόμενη εκδοχή της, τροφοδοτεί το λαϊκισμό, επιτρέπει και επιβάλλει απλοϊκά -έως βλακώδη- σχήματα λόγου, διχάζει, αφοπλίζει... Κι έτσι, ασθενέστεροι από ποτέ -όχι μόνον ως οικονομία και διοίκηση αλλά κυρίως ως νόηση και κατανόηση- βρισκόμαστε και ως λαός αλλά και ως κυβέρνηση ενώπιον μιας πολύπλοκης Σκοτεινής Ηπείρου κι επιχειρούμε να θέσουμε τον εαυτό μας, ατομικό και συλλογικό, απέναντι στα «τέρατα» που ξύπνησαν και βρυχώνται: Γκρρρ-exit, Μπρρρ-exit, Μιγκρρρ-entry, Γκρρρ-stat, κ.ο.κ.

Η «τάξη» και το «χάος» της σύγχρονης Ευρώπης έχουν πολλές γενεσιουργές αιτίες. Η πρώτη, κάπως «μεταφυσική», είναι ότι κάθε πολιτισμός διέρχεται νομοτελειακά φάσεις ανόδου και πτώσης, λόγω πολυποίκιλων αιτιών: ίσως να διερχόμαστε την κατωφερή φάση κάποιου ιστορικού κύκλου.

Δε «λέει» και πολλά αυτή η ανάγνωση του προβλήματος. Μια άλλη ανάγνωση, θα μπορούσε να θέσει περισσότερο «οικεία» ερωτήματα. Ο φιλελευθερισμός σκοντάφτει στην αδυναμία του να χειρισθεί τις προκλήσεις της παγκοσμιότητας, δηλαδή το προϊόν της πολιτικής και ιδεολογικής νίκης του σε συνδυασμό με την τεχνολογική εξέλιξη που την επέτρεψε. Είναι όμως, εκ φύσεως, τόσο δημιουργικός που θα τις υπερβεί, αργά ή γρήγορα. Αναπόφευκτα, το πρόβλημα εντοπίζεται στον ευρύτερο χώρο της «Αριστεράς», της ιδεολογίας, της επιστήμης της και της πρακτικής της. Ειδικότερα δε στο χώρο της καταρρέουσας ευρωπαϊκής σοσιαλδημοκρατίας. Γιατί;

Η κυρίαρχη ευρωπαϊκή σοσιαλδημοκρατία έφτιαξε εν πολλοίς την Ευρώπη, σε παρελθούσες δεκαετίες. Υπήρξε όμως ανεπαρκής ή ανίκανη να χειρισθεί την αυτο-κατάρρευση του μακρινού εξαδέλφου της, του «υπαρκτού σοσιαλισμού». Οι επίγονοι Ηγετών και διανοητών της εμβέλειας των Βίλι Μπράντ, Χέλμουτ Σμιτ, Φρανσουά Μιτεράν, Ούλοφ Πάλμε, Φελίπε Γκονζάλες, Μάριο Σοάρες, Ζακ Ντελόρ, Ανδρέα Παπανδρέου, Μπετίνο Κράξι ή Μπρούνο Κράισκι, απεδείχθησαν άξιοι του προσωνυμίου «Μικροί»!

Μεταξύ ΓΑΠ, Μπλερ και Μίλιμπαντ, Ζοσπέν, Γκάμπριελ, Ρουαγιάλ, ... , οι πληθυσμοί των κρατιδίων της πρώην ανατολικής Γερμανίας, της Πολωνίας, της Τσεχίας, Σλοβακίας και Ουγγαρίας, αυτοί που τώρα ονομάζονται «Βίζενγκραντ», παρουσιάζουν συμπτώματα αναβίωσης του ολέθριου ναζιστικού κινήματος, αφέθησαν βορά στο στόμα του ακροδεξιού λύκου. Δεν ενσωματώθηκαν ιδεολογικά όσοι έζησαν την απάτη της «δικτατορίας ΕΠΙ του προλεταριάτου», δε βοηθήθηκαν στο να εγκαταλείψουν τη μιζέρια της απρόσωπης και δήθεν αταξικής κοινωνίας και την παγίδα του σταλινικού δημοκρατικού συγκεντρωτισμού.

Κι έτσι, από την μιαν άκρη έως την άλλη, του πολιτικού και γεωγραφικού φάσματος, η Ευρώπη βρίσκεται πάλι απέναντι στους παλαιούς δαίμονες της. Κι η «απάντηση» που τάχατε δίνεται είναι να προσκαλείται ο Τσίπρας, να βγει στην άκρη της φωτογραφίας, χωρίς γραβάτα και με τα χέρια στις τσέπες!

Τρία πουλάκια κάθονταν...
Υπάρχει μια γνωστή ειρωνική ταυτολογία: «Είναι δύσκολο να γίνουν προβλέψεις, ιδιαίτερα εάν αφορούν στο μέλλον...».