Το «Αιγαίο» είναι ένα δύσκολο εγχείρημα, όσο δύσκολη ήταν η ιστορική διαδικασία γένεσής του, όσο δύσκολος είναι ο φυσικός χώρος της έδρας του, όσο δύσκολη είναι η θέση της ελληνικής περιφέρειας μέσα στους μηχανισμούς του νεο-ελληνικού συγκεντρωτισμού, όσο συνθλιπτική είναι η έλλειψη στρατηγικής Παιδείας στη χώρα.

Μια αναγκαία παρατήρηση: για την ευθυκρισία του συγγραφέα, ελλοχεύει ένας σημαντικός κίνδυνος όταν επιχειρεί να εξιστορήσει πρόσφατα γεγονότα, τρέχουσες εξελίξεις, συνθήκες και καταστάσεις ανολοκλήρωτες, ακόμα και δράσεις «ιστορικών» στελεχών εν ζωή. Η σύγχρονη περίοδος του Πανεπιστημίου Αιγαίου, δηλαδή από 1984 και μετά, θα προσκρούει για πολλά χρόνια ακόμα, ως αναζήτηση ερμηνευτικής αφήγησης, στο ακόλουθο πρώτιστο ερώτημα: είναι άραγε το Πανεπιστήμιο Αιγαίου ένα «στενό» δημιούργημα των Καιρών του και μόνον;

Κατάφερε ή όχι να παίξει τον Ηγετικό ρόλο στα της Παιδείας, όπως διακήρυξε συστηματικά το ιδρυτικό του όραμα; Μπροστά τα ερωτήματα αυτά, ο συγγραφέας μπορεί να υποκύψει στην ευκολία της αυτο-συγχαρητήριας θεώρησης, οπότε οι θέσεις του να είναι αδιάφορες, κολοβές ή εσφαλμένες. Μπορεί επίσης να αστοχήσει ως προς την ανάλυση αυτών των ερωτημάτων: μήπως είναι οι δύο όψεις του ίδιου νομίσματος; Μήπως άλλα είναι τα κρίσιμα ζητούμενα;

Επομένως, ενώπιον του σημερινού και των επερχόμενων σχολίων/αρθριδίων, ο συγγραφέας ζητά την κατανόηση του αναγνώστη ως προς το αποτέλεσμα της προσπάθειάς του...

Υπάρχει ένα στοιχείο που μπορεί να είναι αποκαλυπτικό ως προς τα ανωτέρω: στα τέλη Μαρτίου 1984, με το ίδιο Προεδρικό Διάταγμα - όπως έχουμε αναφέρει σε προηγούμενα σχόλια - η Ελληνική Πολιτεία ίδρυσε τρία Πανεπιστήμια, κι όχι μόνο το Πανεπιστήμιο Αιγαίου: το Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας και το Ιόνιο Πανεπιστήμιο. Τα προηγούμενα χρόνια είχαν ιδρυθεί το Πανεπιστήμιο Κρήτης, το Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης, το Πολυτεχνείο Κρήτης (ενώ προγενέστερα είχαν ιδρυθεί το Πατρών και Ιωαννίνων...).

Είναι προφανές ότι η ομοβροντία αυτή εξέφραζε μιαν ενιαία στρατηγική χωροταξικής κάλυψης της χώρας με ιδρύματα τριτοβάθμιας εκπαίδευσης, γύρω από μιαν εμφανή πλέον επιλογή χρήσης της για μαζικοποίηση σπουδών, οικονομική ενίσχυση της περιφέρειας και άσκηση κοινωνικής πολιτικής. Έτσι, δημιουργήθηκε η λοιδορούμενη σήμερα έννοια του «Περιφερειακού ΑΕΙ», έτσι η ευγενής έννοια του «Πανεπιστημίου» μετέπεσε σ' αυτήν του ακρωνύμιου «ΑΕΙ» κι έτσι ξεχείλωσε το όποιο αρχικό σχέδιο προς καταστάσεις τύπου «κάθε πόλη κι ΑΕΙ, κάθε χωριό και ΤΕΙ»! Με άλλα λόγια, η πανεπιστημιακή εκπαίδευση ξέφυγε από το στόχο της Παιδείας και κατέτεινε στην εργαλειακή της χρήση προς άλλους σκοπούς και στόχους.

Αν θέλουμε να μελετήσουμε, επομένως, ουσιαστικά την πορεία και την ενδογενή στρατηγική του Πανεπιστημίου Αιγαίου, στο συγκεκριμένο θεσμικό και πολιτικό περιβάλλον, θα πρέπει να αναζητήσουμε γνωρίσματα που το διαφοροποιούν - εάν τούτο συνέβη ή συμβαίνει - από την «πεπατημένη» άλλων Ιδρυμάτων.

Ως βασικό κριτήριο θα χρησιμοποιήσω την αρχική σύγκριση μεταξύ Αιγαίου και Θεσσαλίας. Και τα δύο συνομήλικα Ιδρύματα είχαν κάποια κοινά και αξιοπρόσεκτα στοιχεία: κορυφαίο, η επιλογή τους να αναπτυχθούν σε αριθμούς τμημάτων, φοιτητών και γνωστικών αντικειμένων, ώστε να αποκτήσουν την «ακαδημαϊκή μάζα» - με την ευγενή έννοια του όρου - ώστε να εισακούγονται στα κέντρα λήψης απόφασης και να διαδραματίσουν ρόλο ουσιώδη στα πανεπιστημιακά πράγματα της χώρας. Αυτό το κοινό τους στοιχείο δεν το ακολούθησε το Ιόνιο Πανεπιστήμιο, το οποίο παραμένει σήμερα ένα «μικρό περιφερειακό ΑΕΙ» - χωρίς τούτο να θίγει την ποιότητα του έργου του. Όμως, η ταυτότητα πορείας των δύο Ιδρυμάτων σταματά εκεί και η μετέπειτα διαφοροποίησή τους είναι οφθαλμοφανής:

- Το Αιγαίο επέλεξε μιαν αυτόνομη, ανεξάρτητη και παραγωγό πορεία προς νέα και καινοτόμα πεδία ακαδημαϊκής γνώσης (π.χ. Περιβάλλον, Ανθρωπολογία, Διοίκηση Επιχειρήσεων... τότε). Το Θεσσαλίας επέλεξε την αναπαραγωγή τυπικού μοντέλου διάρθρωσης αντικειμένων (π.χ. Πολυτεχνική, Γεωπονική, ΤΕΦΑΑ...).
- Το Αιγαίο συνέστησε αυτοτελώς την αρχική ακαδημαϊκή του ομάδα, το Θεσσαλίας προσέτρεξε στο θώκο και την υποστήριξη του Αριστοτελείου, γενόμενο εν τέλει μια μορφή παραρτήματός του.

- Το Αιγαίο επέλεξε την άμεση ενεργοποίηση των σπουδών, το Θεσσαλίας την κατασκευή υποδομών.
- Και τα δύο Ιδρύματα επέλεξαν την πολυκεντρικότητα: το Αιγαίο ως αυτονόητη γεωγραφική και πολιτική πραγματικότητα στο κατακερματισμένο νησιωτικό περιβάλλον, το Θεσσαλίας ως εξισορρόπηση τοπικών/περιφερειακών διελκυστίνδων τύπου «Βόλος/Λάρισα».
- Το Αιγαίο υποστήριξε τη δικτύωσή του μέσω της μεγαλύτερης επένδυσης σε πληροφορική/τηλεπικοινωνίες που είδαμε στην Ελλάδα, τα χρόνια εκείνα, το Θεσσαλίας επένδυσε τα όποια κονδύλια του πρωτευόντως σε κτήρια.
- Το Αιγαίο επέλεξε την εκ των κάτω εμφύτευση και τον εμβολιασμό των τοπικών κοινωνιών με το ακαδημαϊκό έργο και παρουσία, το Θεσσαλίας την εκ των άνω αυθεντία.

Τριάντα χρόνια μετά, με τα δύο Ιδρύματα ισομεγέθη, ποια στρατηγική εμφαίνεται ως αποδοτικότερη; Δεν υπάρχει απάντηση ανεξάρτητη των κριτηρίων που επιλέγει ο καθείς/-μία. Το Θεσσαλίας έχει σημαντικές υποδομές, το Αιγαίο πένεται! Το Αιγαίο μετασχημάτισε το ακαδημαϊκό περιβάλλον της χώρας, το Θεσσαλίας σύρεται σ' αυτήν τη διαδικασία. Ποιος είχε «δίκιο»; Ακριβώς αυτό είναι το σημείο που ανέφερα στην αρχή του άρθρου: δεν υπάρχει η επαρκής χρονική απόσταση ώστε να δοθεί μια τελική απάντηση...

Σε κάθε περίπτωση, άποψή μου είναι ότι το Πανεπιστήμιο Αιγαίου δεν έχει να αποδείξει τίποτα μετά από 30 έτη άτεγκτης πορείας. Ζητά αποφάσεις πολιτικής και τις εξ αυτών απορρέουσες πράξεις. Ο θεσμικός εγκλωβισμός του σε ένα εκπαιδευτικό χυλό μεταξύ Κέντρων Ελευθέρων Σπουδών, ιδιωτικών κολλεγίων, μεταλυκειακών σπουδαστηρίων δικαιοχρησίας τύπου «bon pour l' Orient», προσφερόμενο στην ελληνική οικογένεια ως δήθεν φάσμα λύσεων, αντίκειται σε κάθε λογική ποιότητας, στις απαιτήσεις των καιρών και τον πολιτισμό του χώρου όπου το Πανεπιστήμιό μας γράφει τη σύγχρονη ιστορία του.