Η Μικρασιατική Καταστροφή σήμανε πολλά για τη Χώρα και το Ελληνικό Πανεπιστήμιο. Όταν ο Καραθεοδωρή κλείδωσε την Κεντρική Θύρα του Πανεπιστημίου και επιβιβάστηκε στη λέμβο της προσωπικής του σωτηρίας, ήταν ως να σηματοδοτούσε τα πράγματα της Ελληνικής Παιδείας για τις μετέπειτα δεκαετίες. Η Ελλάδα τού ’22 είχε άλλα ζητήματα να αντιμετωπίσει: το πολιτειακό ζήτημα, το προσφυγικό ζήτημα, τη γεωστρατηγική της θέση, την κοινωνική της εξέλιξη… Το ζήτημα της Παιδείας, εκ των πραγμάτων, διολίσθησε σε κατώτερης επιτακτικότητας προτεραιότητα μέχρι το 1929 - ’30. Τότε, ο Υπουργός της Παιδείας, Γ. Παπανδρέου, ανέσυρε τις αρχικές προτάσεις Καραθεοδωρή, υπέμνησε την ανάγκη ενός Πανεπιστημίου στα μεγάλα Νησιά του Ανατολικού Αιγαίου αλλά έταμε υπέρ της άλλης/τρίτης χωροταξικής επιλογής του, δηλαδή το Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης: το Ίδρυμα που έμελλε να ονομάζεται σήμερα Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης.

Η Ελλάδα μπήκε στην παραζάλη των γεγονότων του Μεσοπολέμου, του Β΄ Παγκοσμίου και του Εμφυλίου, της μετεμφυλιακής τραγωδίας… Συζήτηση για το ρόλο του Πανεπιστημίου στην ανάπτυξη της χώρας ουσιαστικά ξαναέγινε το 1964 (όπως έχουμε ήδη γράψει), όταν με την πρωτοβουλία του Ανδρ. Παπανδρέου ετέθη το ζήτημα της ιδρύσεως του Πανεπιστημίου Πατρών. Με ό,τι η πρωτοβουλία αυτή συμβόλιζε για τα θεμελιώδη της Παιδείας σχετικά με την εισαγωγή ενός φιλελεύθερου αγγλοσαξωνικού μοντέλου οργάνωσης ενός Πανεπιστημίου, έναντι της κρατούσης τότε «γερμανικής» οργανωσιακής σχολής.

Οι δεκαετίες ’60 - ’70 ήταν σκοτεινές για την Ελλάδα, ήταν ίσως η καθυστερημένη χρονικά εκδοχή μιας Ηπείρου ολόκληρης, την οποία ανέλυσε με τόσην αισθαντική διορατικότητα ο M. Mazower ως «Σκοτεινή Ήπειρο» σε αντιδιαστολή με την επίφαση της κραταιάς ζώνης του πολιτισμικού Φωτός: διψασμένη κοινωνία, ατελές Κράτος, παντοδύναμο παρακράτος, εκκρεμούσα πολιτειακή λύση στο ψυχρο-πολεμικό πλαίσιο, εξωτερική μετανάστευση και εσωτερική αστυφιλία, ερήμωση της υπαίθρου, αναπτυξιακή υπ-ανάπτυξη, ανελισσόμενη μεσαία τάξη χωρίς αστικό επιστέγασμα…

Η πανεπιστημιακή Παιδεία, ως τριτοβάθμια οργάνωση του συνολικού σχεδίου εκπαίδευσης, επανήλθε ουσιαστικά με τη Μεταπολίτευση. Κι άρχισαν έτσι τα «δύσκολα»: καμμία σημασία δεν έχει η χρονολόγηση της ιδρύσεως των Περιφερειακών λεγομένων, έκτοτε, Πανεπιστημίων: Ιωάννινα, Κρήτης, Δημοκρίτειο… Σημασία έχει ότι η ιδρυτική στρατηγική μοιάζει/ήταν άνευ ειδικής στρατηγικής.

Το ζήτημα αυτό παραμένει ενεργό σήμερα, το 2014: ακούμε συχνά το σύνολο (ή σχεδόν το σύνολο) των πολιτικών δυνάμεων να διατυπώνει τη θέση ότι η Ελλάδα μπορεί (;) ή πρέπει (;) να γίνει χώρος παροχής υπηρεσιών παιδείας και έρευνας για την ευρύτερη γεωγραφική περιοχή. Γιατί; Επειδή οι πρακτικές της Μεταπολίτευσης διατηρούν ανοικτά κορυφαία διακυβεύματα ή έστω διλήμματα. Κωδικοποιούνται αυτά; Ως πρόταση εισηγούμαι τις ακόλουθες τρεις διελκυστίνδες της μεταπολίτευσης στο χώρο της πανεπιστημιακής Παιδείας:

1. η μαζικοποίηση των σπουδών έναντι της ακαδημαϊκής αριστείας,

2. η κοινωνική πολιτική έναντι της ακαδημαϊκής πολιτικής,

3. η περιφερειακή ανάπτυξη έναντι της ακαδημαϊκής ανάπτυξης.

Για το Πανεπιστήμιο Αιγαίου, στη σύγχρονη εκδοχή του, το οποίο ταυτίζεται χρονικά με την εξέλιξη αυτών των διλημμάτων και πλήττεται καθημερινά από τη διαιώνισή τους, η απάντησή τους είναι πέραν από καθοριστική για την περαιτέρω πορεία του.

Ποτέ άλλοτε το περιβάλλον της Παιδείας στην Ελλάδα δεν ήταν τόσο ρευστό, τόσο απαιτητικό, τόσο προκλητικό, τόσο ευεπίφορο στη διαφοροποίηση, τόσο εύθραυστο, τόσο διεθνοποιημένο, όσο σήμερα. Ποτέ άλλοτε, ενώπιον των συνεπαγόμενων ρίσκων, κινδύνων και ευκαιριών για το ελληνικό δημόσιο πανεπιστήμιο - και δη το περιφερειακό -, δεν έχει τεθεί με τόση ευκρίνεια το ζήτημα της ευθύνης για επείγουσα επιλογή σαφέστατων πολιτικών εδραίωσης και ανάπτυξής του. Μια ευθύνη την οποία δεν μπορεί να αποφύγει ουδείς: ούτε η ακαδημαϊκή κοινότητα, ούτε η Πολιτεία και η Διοίκηση, ούτε οι γονείς, ούτε οι λοιποί κοινωνικοί εταίροι.

Αυτά είναι τα κορυφαία στοιχήματα της Πολιτείας. Δυστυχώς δεν είναι των Ιδρυμάτων, απλώς διότι δε μετέχουν ή αποκλείονται της συζήτησης. Τα θέματα, για τα οποία γίνεται τόση, ενίοτε άστοχη και εσφαλμένη, συζήτηση, π.χ. χρηματοδότηση, στελέχωση, αξιολόγηση κ.λπ., γεννώνται από τα ανωτέρω, έπονται λειτουργικά και δεν επιλύονται ουσιωδώς εκτός αυτών. Από την άλλη πλευρά, όμως, και για το Πανεπιστήμιο Αιγαίου, το εγγύς μέλλον θέτει ένα κορυφαίο στοίχημα: η αποτελεσματικότητα του έργου μας και η διατήρηση της αναπτυξιακής μας δυναμικής προϋποθέτει τη διαρκή προσήλωση στην ποιότητα των διαδικασιών μας, ακαδημαϊκών, διοικητικών και κοινωνικών. Αυτή πρέπει να είναι η απάντησή μας στο φαύλο λαϊκισμό που απαξιώνει το ελληνικό δημόσιο πανεπιστήμιο στα μάτια της κοινωνίας και το αποστερεί από τους ανιδιοτελείς φυσικούς συμμάχους του.

Θα επανέλθω…