Κάθε μεγάλη προσπάθεια ξεκινά από μια χούφτα ανθρώπους: το πώς συνερεύθησαν, το πώς συμπορεύθηκαν, το πώς επικαθόρισαν τα μετά αυτών γεγονότα είναι πτυχές της μαγείας της ιστορικής πορείας, όταν αναγιγνώσκεται ως μικρο-ιστορία, ως μικρο-γεγονότα που μεγεθύνονται και ολοκληρώνονται σε μείζονες διαστάσεις.

«Μ»ικροί/άγνωστοι άνθρωποι παράλληλα με μεγάλες προσωπικότητες, ως μείγμα αδιασάλευτο, συνεύρεσης και συμπόρευσης στα μικρά πρώτα βήματα των ιστορικών τομών! Κανείς δεν τους θυμάται, δεν τους έχει καν ακούσει, κι όμως έκριναν συλλογικές πορείες, πολύ πέραν του ατομικού... ίσως ακόμα καθόρισαν τη μοίρα εθνών και συλλογικοτήτων. Άραγε, πόσο σοφότεροι θα γίνουμε αν τους θυμηθούμε...
Το επιστημονικό μέγεθος του Κ. Καραθεοδωρή το έχουμε, ίσως, ακούσει/καταλάβει: θα επανέλθω σε επόμενο ειδικό αρθρίδιο για τον Άνδρα.

Ποιος όμως έχει ακούσει/διαισθανθεί το ιστορικό βάρος του Ν. Κρητικού: ο Ν. Κρητικός ήταν τυφεκιοφόρος του 31ου Συντάγματος Πεζικού, της Μεραρχίας Κυδωνιών. Απεσπάσθη, με απόφαση του Υπάτου Αρμοστή της Ελλάδος, Αριστείδου Στεργιάδη, στις 1/12/1920 «παρά τω οργανωτή του Πανεπιστημίου, εκτελούντα χρέη γραμματέως», με ημερήσια αποζημίωση «εκ δραχμών δέκα εξ», βάσει του Νόμου 2493 «περί της Ελληνικής Διοικήσεως Σμύρνης μετά της περιοχής αυτής». Ο Ν. Κρητικός έκτισε μαζί με τον Καραθεοδωρή το «Ελληνικόν Πανεπιστήμιον», διέφυγε της Καταστροφής και μεγαλούργησε ύστερα στο Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο, ως καθηγητής Μαθηματικών - όταν το είδος αυτό επιστήμης προετάσσετο ακόμα στο Ίδρυμα.
Ποιος έχει ακούσει/διαισθανθεί το βάρος του Φρ. Θεοδωρίδη; Γράφει ο Καραθεοδωρή (5/5/1921): «Εις Παρισίους διαμένει ο κ. Φρίξος Θεοδωρίδης, διπλωματούχος του Πολυτεχνείου της Ζυρίχης, μαθητής του τέως εν Ζυρίχη, νυν εν Στρασβούργω καθηγητού Pierre Weiss, γράψας μερικά αξιοσημείωτα υπομνήματα, και βεβαίως μεταξύ των ελλήνων, ο καλλίτερος φυσικός τον οποίον δυνάμεθα να επιτύχωμεν».

Ποιος έχει ακούσει/διαισθανθεί το βάρος του Π. Κυρόπουλου; Γράφει πάλι ο Καραθεοδωρή: «Εν Γοττίγγη, διαμένει έλλην χημικός, ο κ. Π. Κυρόπουλος, του οποίου η πρόσληψις εις Σμύρνην θα είναι πρόσφορος προ πάντων εάν θελήσωμεν να ιδρύσωμεν μεταλλειολογικήν σχολήν, διότι ο Κυρόπουλος του οποίου επαινείται η πειραματική επιτηδειότης και η διδασκαλική ευχέρεια, εχρημάτισε επί πολλά έτη βοηθός του G. Tamann, ενός εκ των σπουδαιοτέρων φυσικοχημικών και μεταλλογράφων της εποχής μας...».
Αναλόγως συγκλονιστική είναι η καταγραφή «εν τη τελευταία καταστάσει πληρωμής της μισθοδοσίας του προσωπικού μηνός Αυγούστου 1922, οπότε επήλθε και η κατάρρευσις του Μικρασιατικού Μετώπου και επηκολούθησεν η Μικρασιατική καταστροφή: Κ.Σ. Καραθεοδωρή... οργανωτής του Πανεπιστημίου, Ν. Κρητικός, γραμματεύων ..., Θ. Κεσίσογλου, οργανωτής Γεωπονικής Σχολής ..., Φ. Θεοδωρίδης, διευθυντής Ινστιτούτου Φυσικής ..., Ε. Πάσκεβιτς, λεπτομηχανουργός ..., Δ. Δέργαλης, σχεδιαστής ..., Ν. Ζωγράφος, ακόλουθος ..., Σ. Τοκάτλογλου, δακτυλογράφος ..., Δ. Στεργιανός, γραφεύς ..., Ι. Τύρνελλης, φύλαξ Πανεπιστημίου ..., Ε. Χαλικιά, καθαρίστρια ..., Θ. Τυρνέλλη, καθαρίστρια ..., Ρ. Σταύρου, καθαρίστρια ..., Χ. Χαμζάς, κλητήρ .... Σύνολον μηνιαίων δαπανών του προσωπικού Πανεπιστήμιου Σμύρνης δρχ. 15.647,50». Οι τρεις τελείες αναφέρονται στο ύψος της αμοιβής τους: αυτή η ομάδα συγκροτούσε τότε τον πυρήνα εγκαθίδρυσης του Ελληνικού Πανεπιστημίου, τέσσερις καθηγητές, δύο στελέχη τεχνικής υποστήριξης, τρία στελέχη διοικήσεως και τέσσερα στελέχη γενικών καθηκόντων.

Ενδιαφέρουσα αναλογία, στην εποχή της χειρόγραφης διοίκησης, αλλά του πλεονάζοντος πνεύματος: στο επιστημονικό μεγαλείο του Καραθεοδωρή αντιστοιχούσε μια Σμυρνιά καθαρίστρια, με εγγενές πνεύμα αρχοντιάς. Το Ελληνικόν Πανεπιστήμιον θα ήταν, υποθέτω, σεβάσμιο στην επιστήμη και ο πιο περιποιημένος χώρος της Μικρασίας: θα ήταν Πανεπιστήμιο!
Γνωρίζω ότι ο Καραθεοδωρή και ο Κρητικός διέφυγαν της Καταστροφής σε μιαν από τις τελευταίες λάντζες απόδρασης. Είναι γνωστόν ότι ο Καραθεοδωρή παραχώρησε τη θέση του και βοήθησε γηραιά κυρία να διαφύγει τού κατά Ρεπούση «συνωστισμού»... ο ίδιος διέφυγε την τελευταία στιγμή για να συνεχίσει το μεγαλειώδες έργο του στα Μαθηματικά και τη Θερμοδυναμική στην αλλοδαπή, που τον καθιέρωσε ως έναν από τα μεγαλύτερα πνεύματα της επιστήμης κατά τον 20ό αιώνα. Ψάχνω αλλά δε βρίσκω τι απέγιναν η Χαλικιά, η Σταύρου, η Τυρνέλλη ή ο Χάμζας...

Άγνωστοι άνθρωποι στην κρεατομηχανή της ιστορίας... ανώνυμα πτώματα ή ανώνυμοι πρόσφυγες σε μιαν Ελλάδα διχασμένη... συνωστισμένη γύρω από το επιφανειακό, το μικροπρεπές και το άνευ μακράς σημασίας...

60 χρόνια μετά, ο Κώστας Σοφούλης, επανιδρυτής του Πανεπιστημίου Αιγαίου, ακολούθησε το ίδιο ακριβώς μοντέλο ανάπτυξης/στελέχωσης που ακολούθησε ο Καραθεοδωρή: στα πέρατα του κόσμου αναζήτησε πρόσωπα εμπιστοσύνης και επιστημονικώς επαρκή. Με τη βοήθεια του Ν. Μάργαρη τότε, βρήκε στο Stanford τον Κ. Χαλβαδάκη, στη Ρόδο/Bangor - Αγγλία το Μ. Καρύδη, στο Παρίσι το Ν. Βερνίκο, στο Imperial College/ελληνική βιομηχανία το Θ. Λέκκα... και τόσους άλλους πολλούς... Έτσι βρήκε και εμένα στο CNRS/Montpellier... Μας πότισε με το «πνεύμα του Αιγαίου», αυτό που θέλει «κάθε κύμα του Αιγαίου να λέει το όνομα του Πανεπιστημίου του» κατά τη ρήση και κατάρα του, κι έτσι φτιάχτηκε, ως παράδειγμα, στα πρώιμα χρόνια το Τμήμα Περιβάλλοντος, η ναυαρχίδα του Πανεπιστημίου.

Το ίδιο μοντέλο ακολούθησε στο τότε Τμήμα Κοινωνικής Ανθρωπολογίας, με τον Ευθ. Παπαταξιάρχη, το Θ. Παραδέλλη, το Χ. Εξερτζόγλου... κι όπου αλλού «στα κύματα του Αιγαίου»...

Είναι θλιβερό το ότι εν τέλει τίποτα δεν άλλαξε... άνθρωποι, άγνωστοι τροφοδοτούν ανωνύμως τη μακρά ιστορία ενός Έθνους μαθημένου στην ανακήρυξη της Ήττας ως εορτής!