Ο χώρος της Εκπαίδευσης, ως διαδικασία παροχής - και αποδοχής - γνώσεων και δεξιοτήτων των νέων έχει αναδειχθεί στη νεώτερη Ελλάδα ως προβεβλημένο πεδίο πολιτικής και κομματικής διαμάχης.

Η Παιδεία ως συντεταγμένο και θεσμικό γνώρισμα και ζήτημα πολιτισμού με τη συνωδό ιδεολογία του, αν και συνήθως θεωρείται συνώνυμο της εκπαίδευσης ή λειτουργικό αποτέλεσμα αυτής, υπολείπεται σε καθαυτό ενδιαφέρον καθότι εκφεύγει της δυνατότητας άμεσης κομματικής παρέμβασης και πολιτικής δραστηριότητας.

Κάποια παραδείγματα/ερωτήματα είναι χρήσιμα στον αρχικό αυτό προβληματισμό:
1. Πόσους «αγράμματους», απαίδευτους δηλαδή, πτυχιούχους γνωρίζετε γύρω σας;
2. Πόσες φορές έχετε κάνει τη διάκριση μεταξύ Δάσκαλου και δάσκαλου;
3. Πόσες φορές έχετε συμμετάσχει ή ακούσει τη δημόσια συζήτηση για τον τίτλο του Υπουργείου Παιδείας, άλλοτε Εθνικής Παιδείας, άλλοτε Παιδείας και Διά Βίου Μάθησης;
4. Πόσες φορές έχετε ακούσει, ειδικά στα μεταπολιτευτικά χρόνια, το παράδοξο όποιος καταλάμβανε το θώκο του υπουργού Παιδείας, να ευαγγελίζεται το δικό του «σύστημα εισαγωγής» στα πανεπιστήμια;

Η ειλικρινής απάντηση είναι μία: πολλούς και πολλές! Το γεγονός αυτό δεν υπογραμμίζει μόνον το πρόβλημα της μακρόχρονης αναποτελεσματικότητας της συνολικής εκπαιδευτικής πολιτικής.

Η συστηματική έλλειψη διάκρισης μεταξύ Εκπαίδευσης και Παιδείας συσκοτίζει, θολώνει, εξουδετερώνει τις απόπειρες κατανόησης των προταγμάτων για την Παιδεία, στις διάφορες περιόδους, τη σημασία και των δύο για την κοινωνική εξέλιξη της χώρας, τις ουσιαστικές ιδεολογικές συγκρούσεις που γεννώνται γύρω από κορυφαία ζητήματα πολιτισμού.

Για παράδειγμα, η σύγκρουση για τη δημοτική ή την καθαρεύουσα, στις αρχές του προηγούμενου αιώνα, ήταν έμφορτη στοιχείων αμιγώς πολιτισμικής και ιδεολογικής διαπάλης. Η Μεταρρύθμιση Παπανδρέου - Παπανούτσου περί τη Δωρεάν Παιδεία κινήθηκε στο μεταίχμιο μεταξύ κοινωνικής πολιτικής στο πεδίο της εκπαίδευσης και του περιεχομένου τής καθαυτό επιδιωκόμενης γνώσης των ελληνοπαίδων: έτσι, κατέληξε από τη μια ως καθολικό δόγμα οικονομικής πολιτικής και από την άλλη στην απίστευτη στρέβλωση της δωρεάν διανομής «συγγραμμάτων» στα ΑΕΙ που περίπου ουδείς διαβάζει, και σε βιβλιοθήκες χωρίς βιβλία και χωρίς συνδρομές, λόγω έλλειψης κονδυλίων, την ώρα που μεταφέρονται απίστευτα ποσά στους εκδοτικούς οίκους.

Σε τρέχοντες όρους, έγινε πεδίο βολής των κομμάτων, με τη διπλή έννοια του πυρός και του βολέματος, όπου «υποχρηματοδότηση» και ασύδοτη σπατάλη συνυπάρχουν αρμονικά και αλυσιτελώς επί του σώματος του λησμονημένου αιτήματος της μάθησης! Για να καταλήξουμε στο «βιβλίο της Ρεπούση», ως παράδειγμα, όπου μια αμιγώς φιλελεύθερη υπουργός «Εθνικής Παιδείας» υποστηρίζει το άτεγκτο της διαδικασίας επιλογής/έκδοσης ενός βιβλίου -με ξένα κονδύλια προς απορρόφηση-, ενώ το υπόκρυφο πολιτικό ζητούμενο ήταν/είναι ο μετα-μοντέρνος σχετικισμός στη διδαχή της Ιστορίας ή η σημασία της Δημόσιας Ιστορίας έναντι της Λογίας Ιστορίας: αυτό είναι το Υπουργείο «Εκπαίδευσης -και συναφών κονδυλίων»!

Στα έγκατα του Ελληνικού Πανεπιστημίου, ως όλον, το ζήτημα της ιδεολογίας υπήρξε κατά τους δύο αιώνες του νεώτερου Ελληνικού Κράτους ένα άγνωστο στην ευρεία κοινωνία, αλλά πανταχού παρόν ζήτημα. Δύο παραδείγματα:

1. Η δημιουργία της Έδρας της «Ιστορίας των Επιστημών» στη Φυσικομαθηματική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών και η εκλογή του Μιχαήλ Κ. Στεφανίδη ως καθηγητού, με την ιδιότητα του «φυσικοφιλολόγου» ή «χυμικού» - με ύψιλον, εκ των «χυμών»: η σύγκρουση περί της δημιουργίας της Έδρας και της εκλογής του προσώπου διήρκεσε επί έτη πολλά. Ποιο ήταν το διακύβευμα, κατά τον ίδιο το Στεφανίδη αλλά και το Θ. Κρητικό; «Απλώς» (!), το εάν το πρόγραμμα σπουδών του μαθήματος θα απεσιώπα τους διανοητικούς καρπούς των ευρωπαϊκών Νέων Χρόνων στις θετικές επιστήμες, προκειμένου στην Ελλάδα η ιστορία των αρχαίων γνώσεων "να χρησιμεύση ως μία γενική εισαγωγή εις την διδασκαλίαν της συγχρόνου επιστήμης".»
2. Η αιτιολόγηση της ίδρυσης του Πανεπιστημίου Πατρών, την περίοδο 1963-'64: τότε η σύγκρουση, όπως την περιγράφει ο ακαδημαϊκός Κ. Κριμπάς στα «Δαρβινικά» του, ήταν -υπό την πίεση του Ανδ. Παπανδρέου- η εισαγωγή στην Ελλάδα του αγγλοσαξονικού πανεπιστημιακού υποδείγματος -άρα της φιλελεύθερης σκέψης/ιδεολογίας- έναντι του παντοδύναμου -τότε- γερμανικού και δευτερευόντως του γαλλικού υποδείγματος!

Αυτό οφείλει να είναι το κριτήριο ώστε να γίνει αντιληπτό το εναρκτήριο «λάκτισμα» του Πανεπιστημίου Αιγαίου: σε τι στόχευε, πότε συνελήφθη ως ιδέα, προς ποίαν κατεύθυνση οι γεννήτορές του θέλησαν να εισφέρουν στη νεο-ελληνική διαμάχη περί αντίληψης διεθνούς ρόλου, γεω-στρατηγικής αλλά και κατασκευής μυθ-ιστοριών.

Η πρόταση του Κωνσταντίνου Καραθεοδωρή, με τίτλο «Σχέδιον περί ιδρύσεως νέου Πανεπιστημίου εν Ελλάδι, υποβληθέν εις την Ελληνικήν Κυβέρνησιν υπό Κωνσταντίνου Καραθεοδωρή, εις Παρισίους, 20 Οκτωβρίου 1919» είναι αδιαμφισβήτητα το γενέθλιο κείμενο του Πανεπιστημίου Αιγαίου. Τέσσερα είναι τα κυρίαρχα γνωρίσματά του:
1. Σε ποιον απευθύνετο: στον Ελευθέριο Βενιζέλο.
2. Ποια πολιτισμική ανάγκη ανεδείκνυε: την πολιτισμική ανάγκη διασύνδεσης του Δυτικού πολιτισμού με τον Ανατολικόν ανάλογο: «... Η επάνοδος εις την ελληνικήν αρχαιότητα, κίνημα άλλωστε τεχνητόν υπό πολλάς επόψεις και συχνά διασχιζόμενον από αντίθετα ρεύματα, έσχε, εξ αντιθέτου, την δυσάρεστον συνέπιαν, ότι απεμάκρυνε την Ελλάδα πέραν του δέοντος από τους σλάβους και ανατολίτας γείτονάς της...».
3. Ποια η χωροταξική πρόταση: τρεις λύσεις έδρας, δεδομένου ότι η «Κωνσταντινούπολις ευρίσκεται εκτός των ορίων του Βασιλείου», η Θεσσαλονίκη, η Σμύρνη ή μία εκ των μειζόνων νήσων έναντι της Ανατολικής ακτής...
4. Ποιο το ζητούμενο: «... Προς ικανοποίησιν των εγγυτέρων αναγκών, πρέπει κατ' αρχάς να επιληφθώμεν της διανοητικής προπαρασκευής των τάξεων εκείνων νέων ανθρώπων, οι οποίοι θα κληθούν να συντρέξουν εις την οικονομικήν ανάπτυξιν της χώρας (...)

Γενεαί ολόκληραι γεωλόγων, γεωγράφων, φυσιογνωστών και οικονομολόγων, χωρίς να ομιλήσωμεν διά τους ιστορικούς, τους γλωσσολόγους ή τους κοινωνιολόγους, οφείλουν να αφιερώσουν την ζωήν των εις την μελέτην της πατρίδος μας, μέχρις ου αχθώμεν εις την βαθμίδα ακριβούς επιγνώσεως ταύτης, την οποίαν χρειαζόμεθα (...).»

Έτσι ξεκίνησε το Πανεπιστήμιο Αιγαίου, ως απάντηση σε ερωτήματα πολύ πέραν του στερεοτύπου περί «περιφερειακής ανάπτυξης» της Μεταπολίτευσης... Η συνέχεια στο επόμενο...