Σύνταξη: Ανδρονίκη Κουτσαβλή 

«Ὅτι μπόρεσα ν᾿ ἀποχτήσω μία ζωὴ ἀπὸ πράξεις ὁρατὲς γιὰ ὅλους, ἑπομένως νὰ κερδίσω τὴν ἴδια μου διαφάνεια, τὸ χρωστῶ σ᾿ ἕνα εἶδος εἰδικοῦ θάρρους ποὺ μοῦ ῾δωκεν ἡ Ποίηση: νὰ γίνομαι ἄνεμος γιὰ τὸ χαρταετὸ καὶ χαρταετὸς γιὰ τὸν ἄνεμο, ἀκόμη καὶ ὅταν οὐρανὸς δὲν ὑπάρχει»

Με ένα απόσπασμα από τον μικρό Ναυτίλο, του Οδυσσέα Ελύτη θελήσαμε για το εισαγωγικό τους αφιερώματος σε μία μοναδική βραδιά που πραγματοποιήθηκε το Σάββατο 6 Σεπτεμβρίου 2025, στην αυλή του Μουσείου – Ελαιοτριβείου Βρανά για την παρουσίαση μίας μοναδικής έκδοσης των Ελληνικών Ομοιογραφικών Εκδόσεων, όπου συναντώνται δύο μεγάλοι -για την Λέσβο και την οικουμένη- καλλιτέχνες ο Θεόφιλος Χατζημιχαήλ και ο Οδυσσσέας Ελύτης.

Το τρίγλωσσο, σε Ελληνικά – Αγγλικά – Γαλλικά, αυτό εκδοτικό έργο υψηλής αισθητικής αποτελεί σύλληψη του δαιμόνιου, όπως χαρακτηρίστηκε, Μυτιληνιού εκδότη, Νίκου Χατζηγεωργίου.  

Το περιεχόμενό του αποτελεί ένα μοναδικό συναρπαστικό τρόπο με τον οποίο ο Οδυσσέας Ελύτης γνώρισε τον ζωγράφο Θεόφιλο, όπως είπε ο πρόεδρος της Εταιρείας Αρχιπέλαγος, πρώην Υπουργός και διασώστης της ομορφιάς κατά την Ιουλίτα Ηλιοπούλου, Νίκος Σηφουνάκης. 

«Οδυσσέας Ελύτης – Ο ζωγράφος Θεόφιλος» αποτελεί μια σύνθεση των εικαστικών αντικειμένων στα οποία αναφέρεται ο Οδυσσέας Ελύτης μέσα από το έργο του, το οποίο εμβαθύνει στην προσωπικότητα, στο παράδειγμα και στην τέχνη του Θεόφιλου με όρους ποιητικούς, πέρα από γραφικότητες και πέρα από την εύκολη ετικέτα του λαϊκού, όπως τόνισε το μέλος της «Εταιρείας Αρχιπέλαγος», Μάνος Ευστρατιάδης.

Ο αφιερωματικός τόμος των εκδόσεων «Ελληνικές Ομοιογραφικές Εκδόσεις» παρουσιάστηκε το Σάββατο 6 Σεπτεμβρίου 2025 στην κατάμεστη αυλή του Μουσείου – Ελαιοτριβείου Βρανά, χώρος που συνδέεται με τον Οδυσσέα Ελύτη και την οικογένεια του.

Για τον Αφιερωματικό Τόμο μίλησε η Πρόεδρος της Εθνικής Πινακοθήκης Όλγα Μεντζαφού, η ποιήτρια Ιουλίτα Ηλιοπούλου, και ο εκδότης Νίκος Χατζηγεωργίου.

Στην έκδοση αυτή συνετέλεσε καθοριστικά ο Δήμος Μυτιλήνης, καθώς σε αυτή περιλαμβάνονται τα 86 έργα που φιλοξενούνται στο Μουσείο Θεοφίλου της Βαρειάς.  

Χαιρετισμό απηύθυνε εκ μέρους του Δημάρχου Μυτιλήνης, Παναγιώτη Χριστόφα,  η αντιδήμαρχος Πολιτισμού Μυτιλήνης, Εριφύλη Χιωτέλλη.

Ακολούθησε συναυλία με το μουσικό έργο του Γιώργου Κουρουπού «Η Άλλη Λέσβος», με πιανίστρια την Αλεξάνδρα Παπαστεφάνου, τραγούδι από την Άρτεμις Μπόγρη, και αφήγηση της Ιουλίτας Ηλιοπούλου.

Στην εκδήλωση παραβρέθηκαν μεταξύ άλλων, ο βουλευτής Επικρατείας της αξιωματικής αντιπολίτευσης, Παναγιώτης Δουδωνής, ο Μητροπολίτης Μυτιλήνης Ιάκωβος, ο Διευθυντής του Μουσείου – Βιβλιοθήκη TÉRIADE, Κώστας Μανιατόπουλος, το στέλεχος του ANT1 και επί σειρά ετών δημοσιογράφο Στρατή Λιαρέλλη, ο Διευθυντής Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης Λέσβου, Τιμολέων Θεοφανέλλης, ο Διοικητής του Βοστάνειου Νοσοκομείου Αλέκος Κουτσαντώνης, η Επικεφαλής της περιφερειακής παράταξης «Αλλαγή πορείας για τα νησιά μας» Βάσω Χοχλάκα, η συγγραφέας και σύμβουλος τέχνης Νάντια Λιαρέλλη κά.   

Ο κ. Νίκος Χατζηγεωργίου

Η κα Ιουλίτα Ηλιοπούλου

Η Πρόεδρος της Εθνικής Πινακοθήκης Όλγα Μεντζαφού

Το μέλος της «Εταιρείας Αρχιπέλαγος», Μάνος Ευστρατιάδης

Σηφουνάκης: Ξεχωριστή η σχέση του Ελύτη με την Λέσβο

Στον χαιρετισμό του ο κ. Σηφουνάκης εκθείασε το έργο της Ιουλίτας Ηλιοπούλου, μίλησε για την δυνατή σύνδεση του Οδυσσέα Ελύτη με την Λέσβο και τους Βρανάδες, για το ταξίδι του τελευταίου στο έργο του Θεόφιλου αλλά και την σύνδεση του ίδιου με τον  νομπελίστα ποιητή.

«Αποτελεί ιδιαίτερη τιμή προς ετούτο ‘δω το Μουσείο η επιλογή της Ιουλίτας Ηλιοπούλου να γίνει στη φιλόξενη αυλή του του η πρώτη παρουσίαση της ξεχωριστής ‘’Αφιερωματικής Έκδοσης’’ στην οποία ο Οδυσσέας Ελύτης συνομιλεί με τον ζωγράφο Θεόφιλο, τον φτωχό ταπεινό δημιουργό μιας ονειρεμένης χώρας που αποτυπώνει στα έργα του, τα τοπία, τα πρόσωπα αθώων ανθρώπων του περιθωρίου, τις μορφές των ηρώων της παλιγγενεσίας.

Ξεχωριστή η αγάπη του Οδυσσέα Ελύτη για τούτο εδώ τον τόπο και ιδιαίτερη η σύνδεσή του με την οικογένεια της μητέρας του, τους Βρανάδες.

Μέσα από τις σελίδες του βιβλίου που θα παρουσιαστεί σήμερα, ρούφηξα -ας μου επιτραπεί η έκφραση-, τα κείμενα του Οδυσσέα Ελύτη, τα οποία γνώριζα από την πρώτη τους έκδοση πριν από πενήντα τόσα χρόνια, αλλά είχαν ξεθωριάσει στη μνήμη μου.

Είναι συναρπαστικός ο τρόπος εξιστόρησης της γνωριμίας του με το έργο του Θεόφιλου.

1935 έναν χρόνο μετά τον θάνατό του, ο ποιητής μόλις 24 χρονών αποφασίζει με συντροφιά του τον στενό του φίλο και ποιητή Αντρέα Εμπειρίκο, να μπουν στο πλοίο και να έρθουν στην Λέσβο με έναν μόνο σκοπό.

Να γνωρίσουν, και να δουν τα έργα του Θεόφιλου, σε τοίχους, σε καφενεία και σπίτια, να γνωρίσουν συγγενείς του, να μιλήσουν μαζί τους, όπως γνώρισαν τον αδελφό του, Παναγιώτη Κεφαλά, που αίφνης παρουσιάστηκε στην έπαυλη που φιλοξενούσε τους δύο φίλους εξερευνητές.

Ο Ελύτης και ο Εμπειρίκος, ήλθαν να επιβεβαιώσουν αυτό που ο Γουναρόπουλος, και ο Τεριάντ, διαλαλούσαν για τον ταπεινό, αλαφροΐσκιωτο και μοναχικό «τσολιά» που τον περιέπαιζαν τα παιδιά, αλλά και έπαιζε μαζί τους, εντυπωσιάζοντάς τα με τις εξιστορήσεις του για ιστορικές ηρωικές μορφές της Ελλάδος.

Με τον Οδυσσέα Ελύτη είχα τυπικά γνωριστεί αρχές του ‘80 –κατοικούσαμε σε παραπλήσιους δρόμους στο κέντρο της Αθήνας.

Τον Σεπτέμβριο του 1986, όταν ήλθε για τελευταία φορά στην Λέσβο είχα την τύχη να τον ξεναγήσω σε έργα αναστήλωσης ελαιοτριβείων και μετατροπής τους σε πολύκεντρα που ήταν τότε σε εξέλιξη.

Επισκεφθήκαμε επίσης εδώ πιο πάνω στον Μεσαγρό τον φούρνο με την ζωγραφιά του Θεόφιλου που τότε άρχιζε η συντήρησή της από το συνεργείο του Υπουργείου Πολιτισμού.

Το κινηματογραφικό συνεργείο του παραγωγού Γιώργου Σγουράκη που τον συνόδευε, νομίζω είχε πάρει πλάνα από εκείνη την επίσκεψη και σίγουρα στο αρχείο του θα υπάρχουν, όπως και όταν εδώ δίπλα σταματήσαμε στο Αρχοντικό Βρανά, το εγκαταλελειμμένο μητρικό αρχοντικό, το οποίο ένα χρόνο μετά από πρότασή μου η Μελίνα Μερκούρη χρηματοδότησε την αγορά του για να παραχωρηθεί ύστερα στην Κοινότητα Παπάδου.

Διατηρώ ως αγαπημένο προσωπικό κειμήλιο την ευχαριστήρια επιστολή του προς εμένα, λίγες μετά την επιστροφή του στην Αθήνα.

Αγαπητή Ιουλίτα,

Το Μουσείο – Ελαιοτριβείο (Βρανά) θα είναι εσαεί υπόχρεο απέναντί σου, γιατί με την επίβλεψή σου και τη συνεργασία σου με τον κοινό αγαπημένο μας φίλο Μάνο Ευστρατιάδη, δημιουργήθηκε στη μία από τις τρείς Λαδαποθήκες του Μουσείου μας, η αίθουσα αφιερωμένη στον Οδυσσέα Ελύτη και στη σχέση του με την Λέσβο.

Πριν 14 χρόνια, το 2011, την εγκαινιάσαμε μαζί και με τον αξέχαστο ιστορικό πρόεδρο του «Αρχιπελάγους», Νίκο Κούνδουρο, με την ευκαιρία των 100 χρόνων από τη γέννησή του μεγάλου ποιητή.

Είσαι πρόσωπο με σπάνια ευαισθησία, και με άκαμπτη επιμονή σχεδιάζεις και δημιουργείς.

Χάρη σε εσένα, στην ιστορική συνοικία της Αθήνας, στην Πλάκα, σε ένα Αξιόλογο Αρχιτεκτονικά Αθηναϊκό σπίτι, δημιούργησες το ‘’Σπίτι Μουσείο – Οδυσσέα Ελύτη’’.

Πόσοι στ’ αλήθεια σημαντικοί συγγραφείς ή ποιητές δεν άξιζαν να έχουν έναν αφιερωματικό χώρο για το έργο τους;

Όμως δεν έχουν, γιατί δεν είχαν άξιο συμπαραστάτη αρωγό.

Τύχη αγαθή θέλησε να συμπορευτείς με τον μεγάλο μας ποιητή, και μέσα από το έργο σου στην Πλάκα, που πέρυσι εγκαινιάστηκε, θα αναγεννιέται η μορφή του, και θα διαδίδεται το μοναδικό του έργο στις επερχόμενες γενιές».