Οδός Γεωργίου Αρχοντόπουλου: Ένας δρόμος προς τιμή του πρώτου τυπογράφου της Λέσβου 

Σχεδόν 120 χρόνια από τον θάνατο ενός πολύ σπουδαίου εκπαιδευτικού και λογίου, του Γεωργίου Αρχοντόπουλου, αποδόθηκε από τον Δήμο Μυτιλήνης μία οφειλόμενη τιμή. Ύστερα από πρόταση δημότη, εισήγηση του Κοινοτικού Συμβουλίου Μυτιλήνης και έγκριση της αρμόδιας επιτροπής της Αποκεντρωμένης Διοίκησης, το Δημοτικό Συμβούλιο έδωσε σ΄ ένα δρόμο της Βαρειάς (κοντά στην εκκλησία) το όνομα του Γεωργίου Αρχοντόπουλου, οποίος ανάμεσα στα άλλα υπήρξε ο πρώτος τυπογράφος του νησιού.  

Ο Γεώργιος Αρχοντόπουλος σύμφωνα με τον φιλόλογο Γιώργο Διγιδίκη γεννήθηκε στα Μυστεγνά το 1829 και πέθανε το 1904 ( Γ. Διγιδίκης: «Γ Αρχοντόπουλος. Βιογραφικά - Εργογραφικά», στο Λεσβιακό Ημερολόγιο 2004 του Αριστείδη Κουτζαμάνη). Εργάστηκε ως δάσκαλος και έγραψε 17 βιβλία, τα περισσότερα για σχολική χρήση. Ενδεικτικά αναφέρω: Σύντομος τοπογραφία της νήσου Λέσβου ή Μυτιλήνης, Σμύρνη 1859, Σύνοψις της πολιτικής γεωγραφίας προς χρήσιν των πρωτοπείρων παίδων, Σμύρνη 1860, Ευμεθοδέστερον Αλφαβητάριον Μεγάλον, Κυδωνίες, 1864, Λέσβος ή Μυτιλήνη ήτοι συνοπτική ιστορία πασών των πόλεων, κωμοπόλεων και χωρίων, Μυτιλήνη, 1895, κά 

Η εκδοτική του δραστηριότητα ξεκίνησε το 1869, όταν και δημιούργησε στη Μυτιλήνη το πρώτο τυπογραφείο. «Η τυπογραφία στη Λέσβο μπήκε το 1869. Ο μυτιληνιός Αρχοντόπουλος μαζί με τον αϊβαλιώτη Δημίδη στις Κυδωνίες είναι οι πρώτοι τυπογράφοι της αιολικής περιοχής, που έβγαλαν πολλές εκδόσεις και τροφοδότησαν τον υπόδουλο ελληνισμό με ηθικοπλαστικά και διδακτικά βιβλία. Στα κατοπινά χρόνια η αιολική τυπογραφία, ιδίως στη Λέσβο, είχε αξιοσημείωτη προκοπή και εκδοτική δράση» γράφει ο Γιώργος Βαλέτας στην εισαγωγή της «Αιολικής Βιβλιογραφίας 1566 - 1939». Ο Κώστας Μίσσιος στο βιβλίο του «Μυτιληνιοί λόγιοι και λογοτέχνες» σημειώνει: «Ο Αρχοντόπουλος υπήρξε αυτός που επιτάχυνε την πνευματική αναγέννηση του νησιού, δίνοντας τη δυνατότητα στους λόγιους με περισσότερη άνεση και λιγότερα έξοδα, να τυπώνουν τα βιβλία τους - ως τότε έπρεπε να στέλνουν τα χειρόγραφα τους στη Σμύρνη κατά κύριο λόγο ή στην Αθήνα ή στην Κωνσταντινούπολη. Ήταν ένας πρωτοπόρος - ούτως ή άλλως». 

Το πρώτο βιβλίο που τύπωσε ο Αρχοντόπουλος, το πρώτο βιβλίο δηλ. που βγήκε στη Λέσβο, είχε τίτλο «Η ευεργεσία ή πέντε ηθικά διηγήματα. Εκ του γαλλικού υπό Μιχαήλ Εμ Φωτίου προς χρήσιν των παίδων. Εν Μυτιλήνη, εκ τυπογραφίας Γ. Αρχοντόπουλου, 1869, σελ. 24. Στη δεύτερη σελίδα του πίσω εξωφυλλου δημοσίευσε το παρακάτω ιστορικό και δηλωτικό των προθέσεων του, κείμενο: «Τυπογραφείον Γεωργίου Αρχοντόπουλου. Εν Μυτιλήνη. Κύριοι! Η έλλειψις τυπογραφείου εν τη νήσω ταύτη με παρεκίνησεν εις την αγοράν τοιούτου όπερ και κατ’ αυτάς μετέφερον ενταύθα. Το τυπογραφείο τούτο δέχεται την εκτύπωσιν βιβλίων Ελληνικών παντός είδους και μεγέθους εις τιμάς συγκαταβατικάς, υποσχόμενον την ακρίβειαν και καθαριότητα της εκτυπώσεως εις παν ό,τι ήθελε παρουσιασθή προς τύπωσιν . Πέποιθα όθεν εις την καλοσύνην των εν Κυρίων Διδασκάλων και φιλομούσων παντός είδους οποιουδήποτε έργου, προτιθεμένων να εκδώσωσι , ότι θέλουσι απευθύνει του λοιπού τα έργα των ταύτα προς το αρτιοσύστατον τούτο τυπογραφείον , το οποίον την υποστήριξιν περιμένει. Προσέτι δε εις το αυτό τυπογραφείον θέλουσι ευρίσκεσθαι και πολλά διδακτικά βιβλία, διά τα αλληλοδιδακτικά Σχολεία, εις τιμάς συγκαταβατικότερας των άλλων μερών. Εύελπις δε ότι θέλω απολαύσει της εύνοιας και υπολήψεως υμών, υποσημειούμαι! πρόθυμος Γ. Αρχοντόπουλο, Μυτιλήνη , τη 22 Νοεμβρίου 2022».  

Σύμφωνα με την καταγραφή που δημοσιεύει ο Γιώργος Διγιδίκης από το 1869 μέχρι το 1886 πρέπει να έχουν τυπωθεί γύρω στα 28 βιβλία. Ανάμεσά τους και δύο περίφημα περιοδικά: «Πιττακός. Σύγγραμα ποικίλων γνώσεων δις του μηνός εκδιδόμενον» ( 1877 - 1879, Διευθυντής : Γ. Χαραμπίδης - Φίλιος. Το πρώτο περιοδικό που κυκλοφόρησε στη Λέσβο) και «Σαπφώ, ήτοι συλλογή ποικίλης, τερπνής και ωφελίμου ύλης» , Ιαν 1881 - Δεκ 1881. Διευθυντής: ο ίδιος ο Αρχοντόπουλος). 

Ο ιστορικός Στρατής Αναγνώστου σε μελέτη του έχει επισημάνει ότι ο Αρχοντόπουλος σχεδίαζε να εκδώσει και εφημερίδα με το όνομα «Λέσβος», ζήτησε άδεια από το Υπουργείο Παιδείας της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και έκανε σχετική εξαγγελία το 1872. Τελικά όμως η προσπάθεια δεν τελεσφόρησε. 

«Αξιολογώντας κανείς το συγγραφικό και εκδοτικό έργο του Γ. Αρχοντόπουλου καταλήγει αβίαστα στο συμπέρασμα ότι η συμβολή του υπήρξε καίρια στην πνευματική αναγέννηση του τόπου» καταλήγει ο Γιώργος Διγιδίκης αποτιμώντας το έργο του Γ. Αρχοντόπουλου. 

Ας ελπίσουμε ότι η ονοματοδοσία του δρόμου της Βαρειάς θα αποτελέσει εκτός από οφειλόμενη τιμή και αφορμή να γνωρίσουμε την προσφορά αυτού του ανήσυχου πνεύματος στην παιδεία και τον πολιτισμό μας. 

Παναγιώτης Σκορδάς  

ΒΙΒΛΙΟκριτική 

Το Λεσβιακό Ημερολόγιο 2023 του Παναγιώτη Σκορδά 

Ένα ακόμη Λεσβιακό Ημερολόγιο (Λ.Η.) έχω την τιμή και την ευτυχία να κρατώ και φέτος στα χέρια μου! Ένα πνευματικό έργο στις 432 σελίδες του οποίου εκτίθενται πολλές πρωτότυπες και ποικίλου περιεχομένου εργασίες (λογοτεχνικού, αρχαιολογικού, θρησκευτικού, λαογραφικού, εικαστικού, ιστορικού, γλωσσικού κ.λπ. περιεχομένου). 

Πρόκειται για μια πολυτελή έγχρωμη έκδοση των εκδόσεων «ΜΥΘΟΣ» με πλούσιο και ενδιαφέρον περιεχόμενο. Μετά από τους χαιρετισμούς των πολιτικών και θρησκευτικών ταγών του νησιού ακολουθούν χρηστικές σελίδες με το ημερολόγιο του 2023. Η παράθεση 40 σελίδων με τα εικαστικά του Δημήτρη Καλαντζάκη προοικονομούν την ποιότητα του όλου περιεχομένου του Λεσβιακού Ημερολογίου! Οι επόμενες 30 σελίδες είναι εξαιρετικά ενδιαφέρουσες, αφού είναι αφιερωμένες στην «πρώτη γραφή και πρώτη ανάγνωση». Εκεί δίνεται η ευκαιρία σε γνωστούς και αγνώστους συγγραφείς να παρουσιάσουν νέες γραφές, νέες απόψεις, νέα ταλέντα. Στις επόμενες 55 σελίδες, «τέχνες-εικαστικά», απολαμβάνουμε πλήθος πινάκων του Θεόφιλου και άλλων καλλιτεχνών με ουσιαστικές αναλύσεις σχετικές με την ιστορικότητα των παραστάσεων. Ακολουθούν θέματα σχετικά με το γλωσσικό ιδίωμα της Λέσβου, με το φυσικό περιβάλλον της Λέσβου, με προσωπογραφίες, με ιστορίες και ανθρώπους του νησιού. 

Το νέο πνευματικό δημιούργημα που σχεδιάζει, συντονίζει και επιμελείται ο Παναγιώτης Σκορδάς με το απαράμιλλο κουράγιο και την άοκνη εργατικότητά του αποτελεί μοναδικό μνημείο για την πολυδιάστατη «προσωπικότητα» της Λέσβου. Ένα έργο με εντυπωσιακή εικονογράφηση, φανταστικούς ζωγραφικούς πίνακες, απαράμιλλο φωτογραφικό υλικό, με το εύληπτο περιεχόμενο, τη σαφήνεια, την ακρίβεια, τη συντομία και την πληρότητα των κειμένων, το γνωσιολογικό εύρος και τη συστηματική κατάταξη της ύλης πρέπει να κοσμεί τις βιβλιοθήκες μας και να προσφέρεται ως πολύτιμο δώρο σε γνωστούς και φίλους. 

Τόσο στον δρ Φ. Παναγιώτη Σκορδά, όσο και σε όλους τους συντελεστές του Ημερολογίου αξίζουν ειλικρινή συγχαρητήρια και ευχές να είναι σωματικά και πνευματικά υγιείς, για να προσφέρουν στον πνευματικό θησαυρό τέτοιων εκδόσεων.  

Ηλίας Β. Παπαγεωργίου, Δρ Φ.