Κώστας Βάρναλης

Πολεμικά. 81 χρονογραφήματα γραμμένα κοντά στον πόλεμο του 1940-41

(Φιλολογική επιμέλεια - Κείμενα: Νίκος Σαραντάκος)

Εκδόσεις Αρχείο

Αθήνα 2120, σελ. 185

Είναι ο τέταρτος τόμος με χρονογραφήματα του Βάρναλη που εκδίδει από τις εκδόσεις Αρχείο ο συμπατριώτης μας πολυγραφότατος συγγραφέας, ερευνητής και μελετητής του αρχείου και του έργου του Κώστα Βάρναλη, Νίκος Σαραντάκος. Προηγήθηκαν, το 2016 τα «Αττικά», με χρονογραφήματα για την Αθήνα και την Αττική, το 2017 τα «Αστυνομικά«, με χρονογραφήματα από γεγονότα του αστυνομικού δελτίου, και πέρυσι τα «Συμποσιακά», με χρονογραφήματα εμπνευσμένα από το καφενείο και την ταβέρνα, τον καφέ και το τσιγάρο, το πιοτό και το φαΐ. Από τις ίδιες εκδόσεις έχει παρουσιάσει παλιότερα δύο άλλους τόμους με δημοσιογραφικά κείμενα του Βάρναλη: τα «Γράμματα από το Παρίσι» και το «Τι είδα εις την Ρωσσίαν των Σοβιέτ».

Η κήρυξη του πολέμου στις 28 Οκτωβρίου 1940 βρήκε τον Κώστα Βάρναλη να γράφει χρονογράφημα στην Πρωία. Παρόλο που η πολεμική προσπάθεια δινόταν από ένα καθεστώς που είχε κυνηγήσει τους αριστερούς και του είχε απαγορεύσει να δημοσιεύει με το όνομά του, ο Βάρναλης στρατεύθηκε στον αγώνα με την πένα, εμψυχώνοντας τους αναγνώστες του και ανατέμνοντας με σοφία αλλά και ειρωνεία τον ιταλικό φασισμό και την προσωπικότητα του Μουσολίνι. Μετά τη γερμανική επίθεση, η ευφορία εξατμίζεται αλλά και πάλι ο ποιητής προσπαθεί να διατηρήσει ψηλά το φρόνημα και να δώσει θάρρος για την τελική νίκη.

Ο Νίκος Σαραντάκος, επιμελητής και σχολιαστής των Χρονογραφημάτων και των λοιπών άρθρων του Κ. Βάρναλη διάλεξε για την παρούσα έκδοση 81 χρονογραφήματα του Βάρναλη που δημοσιεύτηκαν στην «Πρωία» από τον Νοέμβριο του 1940 έως τον Απρίλιο του 1941.

Όπως σημειώνει ο ίδιος το βιβλίο χωρίζεται σε δύο μέρη. Στο πρώτο μέρος, έχουμε 65 χρονογραφήματα που δημοσιεύτηκαν από την 1 Νοεμβρίου 1940 έως τις 11 Ιανουαρίου 1941. Στο δεύτερο μέρος, έχουμε 16 χρονογραφήματα που δημοσιεύτηκαν από τις 8 Απριλίου έως τις 26 Απριλίου 1941, δηλαδή μετά τη γερμανική επίθεση και έως την παραμονή της εισόδου των Γερμανών στην Αθήνα. Ταυτόχρονα, δίνει και μερικά αριστοτεχνικά σκίτσα της καθημερινής ζωής αυτές τις τελευταίες μέρες της ελευθερίας, για τα καταφύγια και τους συναγερμούς, για τα χελιδόνια που τρόμαξαν από τις σειρήνες και τους βομβαρδισμούς, για το Πάσχα σε παλιότερα ειρηνικά χρόνια· πρόκειται για μερικά από τα ωραιότερα χρονογραφήματα που έχει δώσει η πένα του Βάρναλη.

Όχι τυχαία, τις τελευταίες μέρες πριν από το αναπόφευκτο τέλος ο χρονογράφος καταφεύγει στις αλήθειες της μεγάλης ποίησης και σε ιστορικούς παραλληλισμούς: αναλύει τους Ελεύθερους Πολιορκημένους του Σολωμού και κλείνει το τελευταίο χρονογράφημα του τόμου, στις 26 Απριλίου, με τους στίχους από τις Θερμοπύλες του Καβάφη.

Η έκδοση συμπληρώνεται με γελοιογραφίες του Κώστα Μπέζου που δημοσιεύονταν στην πρώτη σελίδα της «Πρωίας» πλάι στα χρονογραφήματα του Βάρναλη, συχνά με το ίδιο θέμα, καθώς και με ένα Επίμετρο, στο οποίο θα δείτε πώς η Γενική Ασφάλεια συνέλαβε τον Βάρναλη και άλλους λογοτέχνες για να τους νουθετήσει ώστε να μην επικρίνουν τον φασισμό, αλλά μόνο τους Ιταλούς!

Εξαιρετικά ενδιαφέρον τόμος, επιμελημένος με τη μαστοριά του Νίκου Σαραντάκου και με μια κατατοπιστικότατη εισαγωγή.

ΝΕΕΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ

Μάκης Αξιώτης

Της πόλης 25 και καλικάτζαροι

(ποιήματα)

Μυτιλήνη 2020