Ανατροπές στο ισχύον θεσμικό πλαίσιο της Τοπικής Αυτοδιοίκησης έχουν δρομολογηθεί από το Υπουργείο Εσωτερικών, σύμφωνα με όσα έχει δηλώσει η πολιτική ηγεσία του Υπουργείου, δεδομένου ότι ο επόμενος χρόνος, το 2019, είναι χρόνος και των αυτοδιοικητικών εκλογών. Οι κυβερνητικές προτάσεις για την αναθεώρηση του «Καλλικράτη» αναμένεται να κατατεθούν στους πρώτους μήνες του 2018, ωστόσο το πόρισμα της αρμόδιας Επιτροπής που συνέστησε το Υπουργείο Εσωτερικών αλλά και δημόσιες αναφορές του υπουργού, Πάνου Σκουρλέτη έχουν προϊδεάσει για τις αλλαγές που κυοφορούνται και αναμένεται να είναι σαρωτικές.

Η πιο ξεκάθαρη αλλαγή είναι η θέσπιση της απλής αναλογικής ως εκλογικό σύστημα για την ανάδειξη τόσο δημοτικών όσο και περιφερειακών διοικήσεων. Ο προσανατολισμός του υπουργείου οδηγεί σε ένα σύστημα όπου οι έδρες θα κατανέμονται στη βάση της πραγματικής εκλογικής δύναμης, που θα καταγραφεί την πρώτη Κυριακή και δεν θα παίρνει τη «μερίδα του λέοντος» ο επικρατέστερος της δεύτερης Κυριακής ανεξάρτητα από τα ποσοστά που κατέγραψε την πρώτη. Σύμφωνα με το επικρατέστερο σενάριο, για να εκλεγεί δήμαρχος ή περιφερειάρχης θα χρειάζεται το 50%+1 των ψήφων και, αν δεν το πάρει την πρώτη Κυριακή, θα αναμετρώνται οι δύο επικρατέστεροι σε δεύτερο γύρο.

Πάντως, ο ίδιος ο υπουργός έχει αφήσει ανοικτό το ενδεχόμενο να εμπεριέχει και στοιχεία πλειοψηφικού συστήματος η απλή αναλογική, προκειμένου να επιτευχθεί η περίφημη κυβερνησιμότητα στην αυτοδιοίκηση για την οποία έχουν διατυπωθεί πολλές ενστάσεις από τα θεσμικά όργανα της αυτοδιοίκησης και αυτοδιοικητικούς παράγοντες. Συγκεκριμένα, έχει μιλήσει για σκέψεις ένας συνδυασμός που λαμβάνει άνω του 45% στον α΄ γύρο να μπορεί να έχει την απόλυτη πλειοψηφία των δημοτικών ή περιφερειακών συμβούλων.

Όριο στις θητείες

Ο υπουργός, επίσης, έχει προϊδεάσει για θέσπιση ορίου στις θητείες των αιρετών, χωρίς όμως να έχει ξεκαθαρίσει το υπουργείο εάν οι θητείες θα είναι τετραετούς ή πενταετούς διάρκειας. Οι σημερινές θητείες, ωστόσο, όπως όλα δείχνουν θα παραταθούν.

Το υπουργείο έχει αποσαφηνίσει τις προθέσεις του σχετικά με την αποσύνδεση των ευρωεκλογών με τις τοπικές εκλογές. Και επειδή δεν υπάρχει η δυνατότητα να μειωθούν οι σημερινές θητείες, κατά τα φαινόμενα, μοιάζει ειλημμένη η απόφαση η αυτοδιοικητική περίοδος να ξεκινάει από 1η Ιανουαρίου και όχι 1η Σεπτεμβρίου, και ως εκ τούτου οι «τρέχουσες» θητείες των αιρετών να παρατείνονται έως το τέλος του 2019.

Διοικητικές αλλαγές

Οι προωθούμενες αλλαγές βρίσκονται στο τελευταίο στάδιο της επεξεργασίας και μια καλή «εικόνα» τους περιέγραψε ο υπουργός στα πρόσφατα συνέδρια των συλλογικών αυτοδιοικητικών οργάνων, και συγκεκριμένα της ΚΕΔΕ στα Ιωάννινα και της ΕΝΠΕ στην Αθήνα.

Σύμφωνα με όσα ανακοίνωσε και είπε ο υπουργός:

- Η συγκρότηση όλων των συλλογικών οργάνων των Δήμων και των Περιφερειών αντιστοιχίζεται στην αναλογική συγκρότηση των οικείων Συμβουλίων.

- Σημαντικό μέρος των αρμοδιοτήτων της Επιτροπής Ποιότητας Ζωής και, δευτερευόντως, της Οικονομικής Επιτροπής, στο βαθμό που μπορεί να ασκηθεί αποτελεσματικά σε χαμηλότερο επίπεδο, μεταβιβάζεται στις Κοινότητες.

- Θεσμοθετείται η διενέργεια τοπικών δημοψηφισμάτων, όχι μόνο μετά από πρωτοβουλία των οργάνων του Δήμου, αλλά και κατόπιν λαϊκής πρωτοβουλίας.

- Οι Περιφερειακές Ενότητες διατηρούνται ως εκλογικές περιφέρειες, με δικαίωμα όμως «επικοινωνίας» των ψηφοδελτίων (δηλ. δικαίωμα του εκλογέα μίας Περιφερειακής Ενότητας να βάλει έναν σταυρό και σε υποψήφιο άλλης Περιφερειακής Ενότητας).

- Εισάγεται ο θεσμός του Συμβουλίου Περιφερειακής Ενότητας, το οποίο θα απαρτίζεται από τους Περιφερειακούς Συμβούλους κάθε Ενότητας και τον οικείο χωρικό Αντιπεριφερειάρχη και θα διατυπώνει εισηγήσεις για σημαντικά θέματα που αφορούν την οικεία περιοχή.

- Ο θεσμός του χωρικού Αντιπεριφερειάρχη διατηρείται, καταργείται όμως η άμεση, δηλαδή χωρίς σταυρό εκλογή του, όπως ισχύει σήμερα. Αντίθετα, ο χωρικός Αντιπεριφερειάρχης κάθε Περιφερειακής Ενότητας θα ορίζεται από τον Περιφερειάρχη, μεταξύ των Συμβούλων που έχουν ήδη εκλεγεί στην οικεία Περιφέρεια, θα έχει με άλλα λόγια λόγο και η τοπική κοινωνία, μέσω του σταυρού.

Αρμοδιότητες

Παράλληλα, με την αναθεώρηση του θεσμικού αυτοδιοικητικού πλαισίου αναμένεται ριζικός επανασχεδιασμός των αρμοδιοτήτων, με πλήρη καταγραφή των υφιστάμενων αρμοδιοτήτων και ανακατανομή τους στα διαφορετικά επίπεδα διοίκησης, με γνώμονα τη δημιουργία συνεργειών και τις αρχές της ενότητας των επιμέρους αρμοδιοτήτων κάθε τομέα δημόσιας πολιτικής και της εγγύτητας και επικουρικότητας, σε συνεργασία με τα συναρμόδια Υπουργεία.

Αναφορικά με τις Αποκεντρωμένες Διοικήσεις, αναμένεται εκ βάθρων αναδόμηση του ελέγχου της νομιμότητας των αποφάσεων της Αυτοδιοίκησης, με την απόσπαση της σχετικής αρμοδιότητας από τις Αποκεντρωμένες Διοικήσεις και την ανάθεσή της σε έναν νέο φορέα, τον «Ελεγκτή Νομιμότητας», υπό την εποπτεία και την Ευθύνη του Υπουργείου Εσωτερικών, σε αποσυγκεντρωμένη κλίμακα, στελεχωμένου με εξειδικευμένους νομικούς.

Περαιτέρω, σχεδιάζεται και προωθείται σταδιακά η υποκατάσταση των σημερινών Αποκεντρωμένων Διοικήσεων από περιφερειακές, κατά τόπους, υπηρεσίες των αντίστοιχων υπουργείων, ώστε να υπάρχει ενιαία και ομοιόμορφη άσκηση των σχετικών αρμοδιοτήτων. Ο υπουργός έχει ξεκαθαρίσει ότι:

1) Οποιαδήποτε αλλαγή του πλαισίου λειτουργίας και αρμοδιοτήτων των Αποκεντρωμένων Διοικήσεων δεν θα επηρεάσει έστω και κατ’ ελάχιστο τα δικαιώματα και τους όρους εργασίας του προσωπικού τους και

2) Η οργάνωση των περιφερειακών υπηρεσιών των αντίστοιχων υπουργείων είναι μια διαδικασία που προϋποθέτει την τροποποίηση των οργανισμών τους και έναν λεπτομερή διοικητικό σχεδιασμό, που θα απαιτήσει κάποιο εύλογο χρονικό διάστημα. Δεν θα αιφνιδιαστεί λοιπόν κανείς, η όποια δε σχετική αλλαγή θα συντελεστεί αφού διασφαλιστεί η συνέχεια και η αποτελεσματικότητα του νέου διοικητικού - οργανωτικού σχήματος».

Η υπόλοιπη «βεντάλια»

Οι αλλαγές που αναμένονται, σύμφωνα με τα επίσημα χείλη του υπουργείου κάνουν λόγο, μεταξύ άλλων, για:

- Μείωση του ορίου ηλικίας για την κτήση του δικαιώματος εκλέγειν στα 17 έτη, σύμφωνα και με όσα προβλέπονται πλέον και σε εθνικό επίπεδο, μετά την ψήφιση του νέου εκλογικού νόμου το περασμένο καλοκαίρι.

- Μείωση του αριθμού των υποψηφίων, ως το +10% του αριθμού των εδρών κάθε συμβουλίου, ώστε να αποφευχθεί το παραλυτικό σήμερα φαινόμενο, ειδικά σε μικρές πόλεις, να είναι όλοι υποψήφιοι ή να αναγκάζονται οι μικρότεροι ιδίως συνδυασμοί να «επιστρατεύουν» γιαγιάδες και ξαδέρφια, για να συμπληρώσουν τον απαιτούμενο αριθμό υποψηφιοτήτων.

- Αναβάθμιση του ρόλου της Εκτελεστικής Επιτροπής -η οποία πλέον, βάσει της απλής αναλογικής, δεν θα έχει κατά κανόνα μονοπαραταξιακή σύνθεση- ώστε να καταστεί το κέντρο παρακολούθησης και συντονισμού του έργου της Δημοτικής και Περιφερειακής Αρχής, αλλά και διαμόρφωσης των κατ’ αρχήν συναινέσεων.

- Ανάθεση στον Γενικού Γραμματέα του Δήμου ή της Περιφέρειας των αρμοδιοτήτων τρέχουσας διαχείρισης, ώστε οι αιρετοί να επικεντρώνουν τις προσπάθειές τους κυρίως στα μείζονα και πιο πολιτικά ζητήματα της περιοχής τους.

- Επανασχεδιασμό του θεσμού των ανταποδοτικών υπηρεσιών, αφενός επανεξετάζοντας το είδος των υπηρεσιών που μπορούν και πρέπει να καλύπτονται από ανταποδοτικά τέλη, αφετέρου λαμβάνοντας μέτρα ώστε η επιβάρυνση των πολιτών με ανταποδοτικά τέλη να μην παρουσιάζει μεγάλες αποκλίσεις.

- Εκσυγχρονισμός του συστήματος των ΚΑΠ, της κρατικής δηλαδή χρηματοδότησης των ΟΤΑ, μέσω της δημιουργίας ενός νέου αλγόριθμου κατανομής τους, που να λαμβάνει υπόψη το ελάχιστο κόστος λειτουργίας και ιδιαίτερα των μικρών ΟΤΑ και τη μείωση των ανισοτήτων

«Φρένο» στο χωροταξικό

Το υπουργείο έχει επισήμως… κόψει τις «αποσχιστικές» διαθέσεις που έχουν εμφανιστεί σε ορισμένους δήμους, διαβεβαιώνοντας ότι στην παρούσα φάση δεν προτίθεται να ανοίξει το χωροταξικό των δήμων. Το θέμα ναι μεν είναι στις σκέψεις του υπουργείου, αλλά για αργότερα.

Ωστόσο, διαρρέεται ότι δεν αποκλείονται ορισμένες «διασπάσεις» δήμων, τις οποίες το υπουργείο έχει περιγράψει ως «εξόφθαλμες περιπτώσεις», αφήνοντας ανοιχτό το ενδεχόμενο να είναι ορισμένες από τους νησιωτικούς δήμους όπως η Λέσβος, η Κέρκυρα και η Κεφαλονιά. Υπόθεση που αφορά άμεσα τη Λέσβο και για την οποία πριν από μερικούς μήνες είχε έρθει με ένταση στην επικαιρότητα για να... καταπέσει στη συνέχεια ενδεχομένως και λόγω της επιθυμίας του αρμόδιου υπουργείου που δεν θέλει να ανοίξει τέτοιο θέμα, αλλά να το κρατά σε χαμηλούς τόνους υπό τον... φόβο γενικευμένου αιτήματος για διάσπαση δήμων, κάτι που μπορεί να προκαλέσει πρόσθετες δυσκολίες στην κατ’ εξαίρεση διάσπαση του Δήμου Λέσβου, που είναι και το ζητούμενο.