Βρέθηκε στη Λέσβο για μία ημέρα, με αφορμή την εκδήλωση που διοργανώθηκε την περασμένη Τετάρτη στο 6ο Δημοτικό Σχολείο Μυτιλήνης, με θέμα «Η εκπαίδευση στα χρόνια του μνημονίου». Το «Ε» συνάντησε τον εκπαιδευτικό αναλυτή Χρήστο Κάτσικα, που μέσα από μια συνέντευξη εφ’ όλης της ύλης, μιλά για τις νέες ρυθμίσεις του Υπουργείου, την αξιολόγηση, τις πανελλαδικές εξετάσεις και την «επιστράτευση», αλλά και για τις αλλαγές που αναμένονται και στη Λέσβο, με το πλάνο των συγχωνεύσεων και υποβιβασμών σχολικών μονάδων.

Το Υπουργείο το τελευταίο χρονικό διάστημα προχώρησε σε κάποιες νέες ρυθμίσεις που αφορούν στις εργασιακές σχέσεις των εκπαιδευτικών. Γιατί οι εκπαιδευτικοί διαμαρτύρονται;
«Όποιος έχει μάτια να δει και την τιμιότητα να πιστέψει στα μάτια του, αισθάνεται ότι το Υπουργείο Παιδείας, σιγά και σταθερά, λιπαίνει το έδαφος για την “κατασκευή” εκπαιδευτικών χωρίς ωράριο, έτσι ώστε αμέσως μετά να νομιμοποιήσει στην κοινή γνώμη τα σχέδιά του για διαθεσιμότητες, αργίες και απολύσεις. Αυτό είναι το σκοτεινό μέλλον που “υφαίνει” το Υπουργείο Παιδείας για τη δημόσια εκπαίδευση και τους εκπαιδευτικούς με την ευκαιρία της οικονομικής κρίσης. Με την Εγκύκλιο “Υπολογισμός κενών και πλεονασμάτων εκπαιδευτικού προσωπικού Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης για το σχολικό έτος 2013 - 2014”, το Υπουργείο Παιδείας ουσιαστικά “κατασκευάζει” με τεχνητό τρόπο πλεονάζοντες εκπαιδευτικούς. Οι συνέπειες των επιχειρούμενων ρυθμίσεων είναι τραγικές, καθώς σημαίνουν μόνιμη έξοδο 10.000 αναπληρωτών εκπαιδευτικών, αναγκαστικές μετακινήσεις τη νέα σχολική χρονιά περίπου 12.000 μόνιμων εκπαιδευτικών, απολύσεις 5.000 εκπαιδευτικών διαφόρων ειδικοτήτων που δε “χωράνε” στους νέους σχεδιασμούς και μείωση κατά 10.000 των οργανικών θέσεων εργασίας στη σχολική εκπαίδευση (οργανικών θέσεων).»

Δηλαδή θεωρείτε ότι η νέα σχολική χρονιά θα αρχίσει με προβλήματα;
«Η κατάσταση αναμένεται να επιδεινωθεί ακόμη πιο πολύ στην αρχή της σχολικής χρονιάς, καθώς το Υπουργείο Παιδείας ανακοίνωσε ήδη το κλείσιμο πάνω από 64 σχολικών μονάδων σε πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια εκπαίδευση, ενώ παράλληλα δημιουργεί συνθήκες ασφυξίας στις μαθητικές τάξεις, στοιβάζοντας ολοένα και περισσότερους μαθητές. Είναι φανερό ότι η προκρούστεια “λογιστική” του Υπουργείου Παιδείας αντιμετωπίζει τους μαθητές ως αριθμούς και τους “πλεονάζοντες” εκπαιδευτικούς σαν περιπλανώμενο θίασο, που θα τριγυρίζουν από σχολείο σε σχολείο κάνοντας μία, δύο ή και τρεις ώρες, όπου υπάρχουν κενά, για να συμπληρώσουν το ωράριό τους.»

H αξιολόγηση και το Νέο Λύκειο

Γιατί αρνείστε την αξιολόγηση;
«Χέρι - χέρι με την εκάστοτε πολιτική ηγεσία του Υπουργείου Παιδείας, οι μόνιμοι προσηλυτιστές της κοινής γνώμης, δημοσιογράφοι, τεχνοκράτες και “ειδικοί”, εγχαράσσουν στο “σκληρό δίσκο” της κοινής γνώμης, ως αυτονόητο, ότι “η κακοδαιμονία του ελληνικού σχολείου είναι αποτέλεσμα της έλλειψης αξιολόγησης-ελέγχου των εκπαιδευτικών”.
Οφείλουμε να το ξεκαθαρίσουμε: Δεν υπάρχει “κακή” και “καλή” αξιολόγηση, αξιολόγηση που “βοηθάει” και αξιολόγηση που “δε βοηθάει”. Η αξιολόγηση έχει βαθιές ρίζες στο κοινωνικό σύστημα που ζούμε, είναι οργανικό μέρος της φυσικής και συμβολικής του βίας, κατάγεται από την καπιταλιστική εκμετάλλευση και ταυτόχρονα την εκφράζει, την ισχυροποιεί και τη νομιμοποιεί. Η αξιολόγηση μεταμορφώνει την εκμετάλλευση και την ταξική ανισότητα σε “φυσικούς” και “ορθολογικούς” δείκτες, περιορίζοντας σε βαθμό εξαφάνισης τις αντίθετες φωνές. Στη σημερινή περίοδο της καπιταλιστικής κρίσης, που η εκπαίδευση γίνεται εμπόρευμα όπως ο καφές και τα καλλυντικά, η αξιολόγηση περνάει από τον παραδοσιακό ρόλο του τυπικού κοινωνικού ελέγχου των εκπαιδευτικών, στην “τιμαριθμοποίηση” της εκπαιδευτικής διαδικασίας, προκειμένου αυτή να έχει “ανταλλακτική αξία” για να κινηθεί στα διεθνή χρηματιστήρια των αξιών. Στο νέο πλαίσιο, οι εκπαιδευτικοί “χρεώνονται” την επιτυχία ή αποτυχία των μαθητών τους και η διοίκηση του σχολείου “χρεώνεται” με τη σειρά της την επιτυχία και την αποτυχία όλων. Δεν είναι, βέβαια, τυχαίο ότι από την επίσημη αξιολόγηση ουσιαστικά “αγνοούνται” ή καταγράφονται τυπικά οι αμέτρητοι κοινωνικοί και εκπαιδευτικοί παράγοντες που επηρεάζουν και συνδιαμορφώνουν την εκπαιδευτική διαδικασία και το εκπαιδευτικό έργο. Κοινωνική προέλευση, οικογενειακή κατάσταση, συνθήκες διαβίωσης και κατοικίας, υλικοτεχνική υποδομή σχολείου, τύπος εξετάσεων, σχολικά βιβλία, εκπαιδευτικό κλίμα, παιδαγωγικές μέθοδοι, τα πάντα γίνονται καπνός. “Αγνοούνται” οι κοινωνικές και γεωγραφικές ανισότητες που διαμορφώνουν αντίξοες συνθήκες για την εκπαίδευση των μαθητών από τα ασθενέστερα οικονομικά και κοινωνικά στρώματα. Παραλείπονται όλοι εκείνοι οι παράγοντες που οδηγούν στον Καιάδα της εγκατάλειψης του σχολείου και του αναλφαβητισμού. Για αυτούς τους λόγους είναι το σημαντικότερο πολιτικό διακύβευμα στην εκπαίδευση. Το “πέρασμα” και η “επιβολή” της - μέσω ζαχαρωμένων διακηρύξεων - θα αλλάξει δραματικά τόσο το χάρτη των συσχετισμών στο σχολείο, όσο και την καθημερινή εργασία του εκπαιδευτικού, σε όλες της τις πτυχές: από την εργασιακή του σχέση με την εκπαίδευση (μονιμότητα), μέχρι το κλίμα που θα βιώνει καθημερινά στο σχολείο και τις σχέσεις με τους συναδέλφους του. Θα χειραγωγήσει τον εκπαιδευτικό, θα μετακυλήσει πάνω του όλη την ευθύνη για τη λειτουργία του σχολείου, θα νομιμοποιήσει τα σχέδια για απολύσεις. Εύστοχο και το πικρό “ερώτημα” πολλών εκπαιδευτικών: είναι δυνατόν η πολιτική που έχει φτωχύνει τη δημόσια εκπαίδευση και τον εκπαιδευτικό και έχει κλείσει το μέλλον στα υπόγεια, να έχει αγαθές προθέσεις;»

Η κυβέρνηση έχει ανακοινώσει ότι μέσα στον Ιούνιο θα προχωρήσει σε νομοθετική ρύθμιση του Νέου Λυκείου. Γνωρίζετε κάτι για το περιεχόμενο των αλλαγών;
«Μέχρι αυτήν τη στιγμή, ούτε η ΟΛΜΕ ούτε οι επιστημονικές ενώσεις των εκπαιδευτικών έχουν ενημερωθεί για το περιεχόμενο του Νέου Λυκείου που έχει ανακοινώσει η κυβέρνηση. Αυτό προκαλεί ανησυχίες, καθώς η μόνη πρόταση που έχει κατατεθεί τους τελευταίους μήνες στη Βουλή για τις αλλαγές στη λυκειακή βαθμίδα, είναι η Πρόταση Νόμου “Νέο Λύκειο και σύστημα πρόσβασης στην Τριτοβάθμια Εκπαίδευση”, με την υπογραφή 25 βουλευτών τού ΠΑΣΟΚ και προφανώς την “εξουσιοδότηση” της κυβέρνησης, όχι μόνο γιατί το ΠΑΣΟΚ είναι ένας από τους πυλώνες της τρικομματικής συγκυβέρνησης, αλλά και γιατί είναι προϊόν προγενέστερης συμφωνίας ΠΑΣΟΚ και Ν.Δ.. Αν κανείς ανιχνεύσει το “σώμα” της Πρότασης, θα διαπιστώσει ότι μία είναι στην πραγματικότητα η ρύθμιση για την οποία υπάρχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον να “καταθέσει” το ρεπερτόριο της υλοποίησής της: οι πανελλαδικού χαρακτήρα εξετάσεις σε όλες τις τάξεις του λυκείου! Αυτή φαίνεται να αποτελεί το “παιδαγωγικό ευαγγέλιο” και τη “γραμματική” της και καθορίζεται με τέτοιον τρόπο, ώστε να πριμοδοτεί, χωρίς να το δηλώνει, την παλινόρθωση μιας εξεταστικοκεντρικής οργάνωσης του λυκείου. Πράγματι! Αν κανείς ξύσει τα γνωστά παραπλανητικά σοβατίσματα, θα ανακαλύψει ότι η Πρόταση επιμένει σε μια μονοκαλλιέργεια: Σε όλα τα μήκη και τα πλάτη του λυκείου, οι μαθητές να διαγωνίζονται σε εξετάσεις τύπου πανελλαδικών και όποιος καταφέρει και “επιζήσει σχολικά”, μετά το τέλος του λυκείου, να δίνει εξετάσεις πανελλαδικού χαρακτήρα για την εισαγωγή του στην ανώτατη εκπαίδευση. Να το πούμε καθαρά: όλο και πιο έντονα και όλο και πιο έντεχνα, προβάλλονται με διάφορες ταχυδακτυλουργίες στην ημερήσια διάταξη της εκπαιδευτικής πολιτικής, παραδοσιακές πρακτικές ως πρωτότυπα και μαγικά ελιξίρια για την “ανανέωση” του σχολείου. Με τις πανελλαδικού χαρακτήρα εξετάσεις σε όλες τις τάξεις του λυκείου. επιδιώκεται να καλλιεργηθεί η αυταπάτη ότι το σύνολο της διαδικασίας θα είναι απόλυτα αντικειμενικό και αξιοκρατικό, αποκρύπτοντας έντεχνα το γεγονός ότι όσο “αντικειμενικό” κι αν είναι το διαδικαστικό μέρος της διαδικασίας, τα υπόλοιπα στοιχεία που “συναρμολογούν” τη λογική του και διαμορφώνουν την κρίση για την επιλογή/πρόκριση-απόρριψη του μαθητικού πληθυσμού, δεν μπορούν να “απογαλακτιστούν” από τις ανισωτικές λειτουργίες της εκπαιδευτικής διαδικασίας. Όσοι έχουν ασχοληθεί με την εκπαιδευτική διαδικασία και τις λειτουργίες της, γνωρίζουν καλά ότι αν οι εκπαιδευτικές ανισότητες μεταξύ των μαθητών αποτελούσαν στο σύστημα των πανελλαδικών εξετάσεων την εκπαιδευτική τους ιστορία, στη σύλληψη της Πρότασης θα είναι το ζωντανό τους παρόν. Παράλληλα, η κρυφή ενσωμάτωση του συστήματος επιλογής στην καρδιά της λυκειακής βαθμίδας με πανελλαδικού χαρακτήρα εξετάσεις από την Α΄ τάξη, που όλοι γνωρίζουν πόσο εύκολα μπορεί να απλώσουν τη “σκιά τους” στην ημερήσια διάταξη της εκπαιδευτικής διαδικασίας, μεταμφιέζεται σε “απελευθέρωση του λυκείου ως αυτόνομης μορφωτικής βαθμίδας”, “απαλλαγή των μαθητών και των οικείων τους από το άγχος της αποτυχίας και της ανασφάλειας”, “λύκειο που θα δίνει διέξοδο στις δεξιότητες του μαθητή”, “μείωση του διδακτικού χρόνου”, “περικοπές στη διδακτέα ύλη και τις εξετάσεις”, “δημιουργία ζώνης πολιτισμού”. Πρόκειται, καθώς δε συνοδεύονται με το “πώς”, το “τι” και το “γιατί”, για “σαβούρα” δεδομένων σε ένα πεδίο που είναι γεμάτο από τα αποκαΐδια εξαγγελιών που στο παρελθόν και στο παρόν μετέτρεψαν το σχολείο σε λωρίδα ταχείας κυκλοφορίας των ταξικών φραγμών και της ακριβοπληρωμένης αμάθειας. Ωστόσο, γίνεται κατανοητό ότι τα αποτελέσματα στα περιφερειακά τεστ δε θα φωτογραφίζουν, δε θα αποτιμούν απλώς την απόδοση και την πρόοδο του μαθητή από τάξη σε τάξη, αλλά θα καθορίζουν (νωρίς νωρίς) ποιες σχολές θα “ανοίξουν” γι’ αυτόν στο μέλλον, και αν θα “ανοίξουν”. Να το πούμε καθαρά: Δεν υπάρχει καλύτερο έδαφος για να βαθύνει ακόμη περισσότερο τις ρίζες της η εκπαίδευση της ακριβοπληρωμένης αμάθειας, δεν υπάρχει καλύτερη λωρίδα ταχείας κυκλοφορίας για να τρέξουν ακόμη πιο γρήγορα οι εργολάβοι των εξετάσεων, τα φροντιστήρια και τα ιδιαίτερα! Χέρι - χέρι, ο πάλαι ποτέ “Μέγας Εξισωτής”, όχι μόνο δε θα ελαφρώνει, αλλά θα επικυρώνει και θα νομιμοποιεί με τον πιο “αντικειμενικό” τρόπο το στένεμα των διόδων!»

Για τις Πανελλαδικές και την «επιστράτευση»

Είμαστε σε περίοδο πανελλαδικών εξετάσεων. Ποια πιστεύετε ότι είναι η βασικότερη αγωνία των οικογενειών των υποψηφίων, πέρα από το εάν τα παιδιά τους θα καταφέρουν να εισαχθούν;
«Αν “κρυφάκουγε” κανείς τις συζητήσεις που ανοίγονται αυτές τις μέρες στα νοικοκυριά που έχουν παιδιά τα οποία ετοιμάζονται για τις πανελλαδικές εξετάσεις στην τριτοβάθμια εκπαίδευση, θα διαπίστωνε ότι όλες οι κουβέντες εστιάζουν στους τρόπους κάλυψης του κόστους της φοιτητικής ιδιότητας του γόνου τους. Η ταυτότητα των συζητήσεων μαζί με την έκταση και την ένταση που τις χαρακτηρίζουν, σταδιοδρομούν, βεβαίως, στην “πίστα” της οικονομικής αδυναμίας των οικογενειών και στις απαράδεκτα χαμηλές κρατικές δαπάνες για τη φοιτητική μέριμνα, που κάνουν απαγορευτική την αντιμετώπιση του αυξημένου κόστους ζωής των φοιτητών, ιδιαίτερα εκείνων που σπουδάζουν εκτός τόπου μόνιμης κατοικίας. Το ποσοστό των κρατικών δαπανών για την ενίσχυση του φοιτητικού πληθυσμού δεν ξεπερνά πλέον το 0,4%, όταν ο μέσος όρος των αντίστοιχων δαπανών στις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης ανέρχεται στο 5,7%. Φυσικά αυτή η δημόσια υποχρηματοδότηση έχει συνέπειες στη φοιτητική μέριμνα, σε όλα εκείνα τα στοιχεία της φοιτητικής ζωής (στέγαση, σίτιση, περίθαλψη, βιβλία, υποτροφίες κ.λπ.) τα οποία σχετίζονται με την ουσία της δημόσιας και δωρεάν εκπαίδευσης. Έτσι το κόστος της φοιτητικής ιδιότητας μετακυλύεται όλο και περισσότερο στους “ώμους” των οικογενειακών προϋπολογισμών, κάνοντας ακριβό… το “δημόσιο και δωρεάν” πανεπιστήμιο. Στη χώρα μας, το συνολικό κόστος των σπουδών για το μετανάστη φοιτητή με μέση χρονική διάρκεια τέσσερα έως πέντε χρόνια, το κόστος του πτυχίου δηλαδή, ανέρχεται σε 30.000 - 40.000 ευρώ περίπου κατά μέσο όρο. Αν επιχειρήσουμε τώρα να δούμε τι σημαίνει, σήμερα, για το εισόδημα διαφόρων κοινωνικών κατηγοριών η αντιμετώπιση του κόστους ενός φοιτητή που σπουδάζει εκτός τόπου καταγωγής, θα διαπιστώσουμε ότι σε κάποιες περιπτώσεις συνεπάγεται μείωση των οικογενειακών εισοδημάτων που “ρίχνει” το νοικοκυριό κάτω από το όριο φτώχειας, ενώ στις περισσότερες περιπτώσεις είναι αδύνατη η συντήρηση του φοιτητή. Η κατάσταση αυτή σχετίζεται ευθέως με την επιλογή χιλιάδων υποψηφίων να στοχεύσουν αποκλειστικά σχολές κοντά στη μόνιμη κατοικίας τους. Δεν είναι, έτσι, καθόλου τυχαία η καταγραφή ενός μεγάλου τμήματος υποψηφίων, φέτος μεγαλύτερου από άλλες φορές, που είναι αποφασισμένοι να κάνουν ένα “ρεαλιστικό” υπολογισμό και να στραφούν σε σχολές της περιοχής τους, ακόμη κι αν αυτές δεν είναι της πρώτης επιλογής τους. Ουσιαστικά ένας στους δύο υποψηφίους δηλώνει ότι το κριτήριο με το οποίο θα επιλέξει σχολή στο μηχανογραφικό του δελτίο, θα είναι η έδρα της σχολής. Στη στροφή αυτή δε βαραίνουν μόνο τα οικονομικά προβλήματα των οικογενειών, αλλά και μια άλλη πλευρά της κρίσης, η οποία δεν “επιτρέπει” να υπάρχουν πολλές προσδοκίες όσον αφορά στην επένδυση στις σπουδές.»

Ο κλάδος των εκπαιδευτικών βρίσκεται σε επιστράτευση. Πώς κρίνετε την ενέργεια της κυβέρνησης να επιστρατεύσει τους εκπαιδευτικούς, αλλά και την πρόθεση των εκπαιδευτικών να προχωρήσουν σε απεργία στις πανελλαδικές εξετάσεις;
«Η τρικομματική κυβέρνηση του Σαμαρά δείχνει για άλλη μια φορά, ακόμα πιο αποκρουστικά, το αυταρχικό πρόσωπό της. Ουσιαστικά, με την επιστράτευση των εκπαιδευτικών μετατρέπει τη σκέψη της απεργίας σε ιδιώνυμο αδίκημα. Μετά την επιστράτευση των ναυτεργατών, των εργαζόμενων στο μετρό και στους ΟΤΑ, προχώρησε στην επιστράτευση των 85.000 καθηγητών, προωθώντας ολοένα και βαθύτερα στην κατεύθυνση του πολιτικού εκφασισμού, επισείοντας τη φοβέρα των απολύσεων. Από τη μια πλευρά κρατάει τη βάρβαρη ταξική πολιτική της γενικευμένης φτώχειας και ανεργίας και από την άλλη προσπαθεί να διασπάσει και να συκοφαντήσει κάθε κλάδο εργαζομένων που σηκώνει κεφάλι και αγωνίζεται. Αυτή η πολιτική είναι επικίνδυνη και πρέπει να ηττηθεί. Οι κινητοποιήσεις των εκπαιδευτικών είναι δίκαιες και αναγκαίες. Μέσα σε μόλις τρία χρόνια μνημονίου, έκλεισαν πάνω από 1.000 σχολεία, η χρηματοδότηση της εκπαίδευσης βρέθηκε σε επίπεδα αφρικανικής χώρας, οι μισθοί στην εκπαίδευση συρρικνώθηκαν κατά 40% - 48%, η ανεργία στους νέους ξεπέρασε το 60%, το πτυχίο έγινε κουρελόχαρτο, τα ΑΕΙ-ΤΕΙ κλείνουν, το φάντασμα της γενικευμένης απομόρφωσης απειλεί ολόκληρη την κοινωνία και ο εκπαιδευτικός καλείται να γίνει λάστιχο, ανασφαλής και μεταφερόμενος σε κάθε γωνιά της χώρας μας, ενώ 10.000 αναπληρωτές και αρκετές χιλιάδες μόνιμων εκπαιδευτικών απειλούνται με απόλυση, για να εκπληρωθούν οι απαιτήσεις τής Ε.Ε., του Δ.Ν.Τ. και της συγκυβέρνησης.»

Για τους μαθητές και τους εκπαιδευτικούς του νησιού μας υπάρχουν… μαύρα μαντάτα;
«Η κυβέρνηση και το Υπουργείο Παιδείας θα επιχειρήσει να μειώσει τις σχολικές μονάδες τα δυο επόμενα χρόνια, στα πλαίσια των άγριων περικοπών που έχει αποφασίσει. Στα πλαίσια αυτά, κινδυνεύουν να αφανιστούν κάμποσα σχολεία, τόσο στην πρωτοβάθμια, όσο και στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση. Μάλιστα στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση υπάρχει σχέδιο υποβάθμισης δημοτικών σχολείων με τη μετατροπή τους από οκταθέσια σε εξαθέσια, από εξαθέσια σε τετραθέσια κ.λπ.. Παράλληλα στοχεύει στο μπούκωμα των σχολικών τάξεων με περισσότερους μαθητές. Εάν αυτά τα κατορθώσει, τότε η εκπαιδευτική διαδικασία θα δυσκολέψει ακόμη περισσότερο και πολλοί μαθητές θα κάνουν πολλά χιλιόμετρα για να φτάσουν στο σχολείο τους. Από την άλλη, με βάση τα υπάρχοντα στοιχεία, ένα μεγάλο τμήμα εκπαιδευτικών, φέτος κυρίως της δευτεροβάθμιας, του χρόνου και της πρωτοβάθμιας, θα κριθούν πλεονάζοντες και θα εξαναγκαστούν σε μετακινήσεις δεκάδων χιλιομέτρων και εκτός Λέσβου. Όπως εύκολα μπορεί να καταλάβει κανείς, η καμπάνα χτυπάει για όλους και μόνο εάν από κοινού γονείς, μαθητές και εκπαιδευτικοί υψώσουν πύργο ατίθασο απέναντι στα σχέδια, αυτά μπορούν να ανατραπούν.»