Στην ερμηνεία του φαινομένου του εθισμού και της εξάρτησης η ψυχοβιολογική επιστήμη έχει συλλέξει πολλά θεωρητικά, πειραματικά συμπεριφεριολογικά, ψυχαναλυτικά, εθνολογικά και κοινωνικά δεδομένα. Η προσπάθεια να συνάγουμε ένα γενικό επιστημονικό νόμο-πλαίσιο ερμηνείας δεν έχει ολοκληρωθεί. Οι θιασώτες κάθε θεωρίας εμμένουν σταθερά και ίσως δογματικά αμετάκλητα στις απόψεις τους. Αυτό το γεγονός δημιουργεί συγκρούσεις, αντιπαλότητες, γεννά έναν «πόλεμο» με καταφανή την προσπάθεια επικράτησης. Και φυσικά, παρ’ όλη την καλή πρόθεση, τον ανθρωποκεντρικό προσανατολισμό και την αναζήτηση διεξόδων φροντίδας, αποκατάστασης και «κλινικής» θα λέγαμε θεραπείας, είναι ταυτόχρονα μια αιτία οπισθοδρόμησης στην εφαρμοσμένη τακτική τού ΟΚΑΝΑ και της Πολιτείας. Οι θιασώτες της βιολογικής θεωρίας, οι υπέρμαχοι δηλαδή της παντοδυναμίας των συνάψεων στη μονοπώληση της θεραπείας διά μέσω ουσιών (μεθαδόνης, ναλτρεξόνης κ.τ.λ.), είναι κάθετοι. Οι οπαδοί της κοινωνιογένεσης διεκδικούν κονδύλια και δομές ψυχοκοινωνικής αποκατάστασης. Οι συμπεριφεριολόγοι δίνουν προβάδισμα στην τεχνική αρνητικής ενίσχυσης, οι ψυχολόγοι στη στήριξη των ατομικών και άλλων ψυχολογικών μηχανισμών και πάει λέγοντας. Όσες φορές στην ιστορία της ιατρικής οι εκφράσεις των θεωρητικών οχυρώθηκαν πίσω από τη μονόδρομη προσέγγιση και πανάκεια αυτών που μόνο αυτοί προτείνουν, το αποτέλεσμα στην αντιμετώπιση των διαταραχών ήταν επισφαλές. Το σίγουρο είναι ότι λείπει ο συντονισμός όλων των θεωριών, μια πολύπλευρη δράση στη βιολογία του φαινομένου, στην κοινωνικοοικογενειακή και στην ατομική ψυχολογία και ακόμα μακρύτερα στην υπαρξιακή αγωνία, την ψυχαναλυτική διαδικασία, την ανάπτυξη των δεξιοτήτων επικοινωνίας και διαπροσωπικών σχέσεων.
Η επιμέρους, κομματιαστή εφαρμογή μιας δράσης για την εξάρτηση μοιάζει με την αντίληψη του τυφλού για τον ελέφαντα, ανάλογη της αντίληψης του μέλους του που ακουμπά. Η κλασσική ψυχοσωματική θεώρηση της ολότητας του ανθρώπου με την αντίληψη της ψυχής ως δομημένου πολύπλευρα οργάνου είναι τελείως απαραίτητη.
Συμπεριφεριολόγοι, γνωστικά, ψυχαναλυτικά, κοινωνικά, υπαρξιακά προσανατολισμένοι θεραπευτές είναι στην υπόθεση της εξάρτησης ιδιαίτερα αναγκαίοι. Ίσως το πρόβλημα της εξάρτησης να αποτελεί μια αποτυχημένη προσπάθεια επικοινωνίας. Ίσως, πάλι, να είναι προϊόν της διαταραχής της νευροχημικής, νευροορμονικής διαδικασίας.
Όμως, ανεξάρτητα από τα παραπάνω, το σίγουρο είναι ότι η συνειδητότητα ως η πλέον απαρτιωμένη λειτουργία του νου και της ψυχής, είναι ο τόπος που συναντιούνται οι βιολογικοί μηχανισμοί με εκείνο το κάτι άλλο, το ασαφές, το αδιευκρίνιστο για την επιστήμη «πνεύμα» του ανθρώπου, που κανείς δεν ξέρει αν είναι δοτό ή δομημένο, που κανείς δε γνωρίζει και ίσως δε θα μάθουμε ποτέ πώς και γιατί υπάρχει. Ίσως ο ανθρώπινος εγκέφαλος και η επιστημονική του μεθοδολογία δε θα μπορέσει ποτέ να ερμηνεύσει τον εαυτό του. Όμως, χωρίς να μπει κανείς στο χώρο της φιλοσοφίας, χωρίς ούτε καν να έχει στα χέρια του μια σίγουρη εξήγηση του φαινομένου της εξάρτησης, υπάρχει σίγουρα η εμπειρική γνώση σ’ εκείνους που βλέπουν και ασχολούνται με την εξάρτηση.
Και αυτή η εμπειρική γνώση είναι ότι στις φορές που πετυχαίνει η απεξάρτηση, το βασικό βήμα το πετυχαίνει ο ίδιος ο εξαρτημένος, με την αύξηση της συνειδητότητας, την ενίσχυση μιας συρρικνωμένης προσωπικότητας, που έχει να κάνει εν κατακλείδι με την ωρίμανσή του.
Είναι κοινό μυστικό ότι η ανωριμότητα και η αδυναμία ανάπτυξης μηχανισμών προσαρμογής στην ατομική και κοινωνική ζωή του ανθρώπου του εξαρτημένου είναι σταθερά ευρήματα. Όμως, ποιο είναι το θερμοκήπιο της ωρίμανσης για οποιονδήποτε οργανισμό; Εδώ η απάντηση είναι απλή, καθώς και αδιαμφισβήτητη. Μόνο η αγάπη γεννά περιβάλλον ωρίμανσης. Στην εποχή μας, αυτή η υπέρτατη αρετή λείπει. Την εξαφάνισε η εγωιστική ατομοκεντρική αντίληψη και ο ευδαιμονισμός. Για αυτό το πρόβλημα της εξάρτησης αυξάνει και οι τεχνικές αντιμετώπισής του αποτυγχάνουν.