Πώς αντιλαμβανόμαστε αυτές τις έννοιες. Τι σημαίνουν ολόκληρο, πόλις, ανάπτυξη

Οι προτάσεις που κάνουμε καθορίζουν και καθορίζονται από τη γνώση που έχουμε γι’ αυτές και από τη φιλοσοφία που τις διέπει. Όσο μικρότερη είναι η γνώση, τόσο πιο αποσπασματική είναι η αντιμετώπισή τους. Όσο μεγαλύτερη είναι η έλλειψη φιλοσοφίας, τόση είναι και η έλλειψη στρατηγικής και κοινωνικής συνένωσης. Έτσι, αντί ανάπτυξης, έχουμε υποανάπτυξη, χαμένες ευκαιρίες και κοινωνική απαξίωση.
Οι πόλεις είναι διαφορετικές μεταξύ τους, έχουν όμως κοινά χαρακτηριστικά που η σύγκρισή τους ορίζει τις διαφορές τους. Έχουν πληθυσμό, έχουν δομημένο περιβάλλον, έχουν κύκλο εργασιών και μετακινήσεις. Όλα μετρούμενα ποσοτικά. Όλα είναι αλληλένδετα. Ο πληθυσμός είναι ο αποδέκτης των υπολοίπων και το κυρίαρχο στοιχείο.
Το δομημένο περιβάλλον είναι η κατοικία, οι χώροι εργασίας και αυτοί του ελεύθερου χρόνου. Τρεις λειτουργίες που πρέπει να συνυπάρχουν παντού, πλην των περιπτώσεων της ασυμβατότητας (όχληση - ησυχία). Οι μετακινήσεις, η κυκλοφορία, όσο μεγαλύτερες είναι, τόση είναι και η αστοχία χωροθέτησης των λειτουργιών τους, τόση η έλλειψή τους και η προσπάθεια εύρεσης, τόση είναι η σπατάλη ενέργειας, χρόνου και χρήματος. Αυτή είναι η ορατή πλευρά της οικονομίας, που επηρεάζεται όμως και από το θεσμικό πλαίσιο.
Όλα τα προαναφερόμενα έχουν και την ποιοτική τους πλευρά. Πληθυσμιακά με την κοινωνική έννοια, όχι μόνον από λίγους για λίγους.
Στο δομημένο περιβάλλον, από την αισθητική των κτηρίων, των δρόμων και κοινοχρήστων χώρων και μνημείων.
Οι μετακινήσεις που ξεκινούν από την κατοικία, διακρίνονται από την ευκολία πρόσβασης στους χώρους εργασίας και ελεύθερου χρόνου.
Ο κύκλος εργασιών, συνυφασμένος με την οικονομία, καθορίζει την ποιοτική ανάπτυξη. Ποιοτική με την έννοια της «ικανοποιητικής» καταναλωτικής εξυπηρέτησης, υλικών αγαθών και υπηρεσιών. Αν με λιγότερα χρήματα έχουμε μεγαλύτερη εξυπηρέτηση, κάνουμε οικονομία. Την ποιότητα της οικονομίας καθορίζει η πολιτική φιλοσοφία, νοοτροπία, ιδεολογία.
Ευτυχώς η οικονομία είναι μετρήσιμη σε έσοδα και έξοδα. Οι τάσεις-προτάσεις μάς διαφοροποιούν. Ενέχουν την αντίληψη περί δικαίου αίσθησης, ανθρωπισμού, κοινωνικότητας. Εν ολίγοις Δημοκρατία ή ολιγαρχία.
Το θέμα μας είναι στα πλαίσια του ευρωπαϊκού προγράμματος Jessica, η Ολοκληρωμένη Αστική Ανάπτυξη Λέσβου. Αφορά τη νήσο Λέσβο και η πρόταση γίνεται από το Δήμο για πρώτη φορά ενιαία και αυτούσια. Αφορά τη Μητρόπολη Μυτιλήνης και την ενδοχώρα της, μεγάλων και μικρών κοινοτήτων. Πολυκεντρική πόλις με πόλους πρώτου και δεύτερου βαθμού. Όσο καλύτερη η επιτελικότητα (συγκέντρωση) τόσο καλύτερο το δίκτυο (αποκέντρωση). Επιτελείο μητρόπολης και δίκτυο κοινοτήτων, εξυπηρέτησης ανθρωπίνων αναγκών.
Συμβατικός ο διαχωρισμός των αναγκών σε δημόσιες και ιδιωτικές. Δημόσιο, ως Διοίκηση, υγεία και εκπαίδευση και ιδιωτικό, ως στέγαση, διατροφή, ενέργεια και εν γένει του υλικού εξοπλισμού. Οι πρώτες αφιλοκερδώς, της δωρεάν παροχής και οι δεύτερες οφείλουν να είναι πλεονασματικές ούτως ώστε η φορολόγησή τους να εγγυάται την ύπαρξη των πρώτων. Αλληλέγγυα ισορροπία του οικονομικού πεδίου της Λέσβου.
Ολοκληρωμένη ως αφορούσα όλη τη νήσο. Πλήρης ως καλύπτουσα τη γενική υπόσταση των αναφερομένων, με προτεραιότητες και ιεράρχηση. Ζητούμενο είναι η εξάλειψη της μειονεκτικότητας και η εκμετάλλευση των πλεονεκτημάτων της. Η επιλογή των έργων και των δράσεων, όσο το δυνατόν περισσοτέρων, μας επιτρέπει τη βιωσιμότητά της, ούτως ώστε να είναι σημαντική η απολαβή της.
Όλο και περισσότερο αυξάνεται η πεποίθηση ότι το πλεονέκτημα της Ελλάδος είναι ο τουρισμός, το Αιγαίο πρωτίστως. Η υστέρηση της Λέσβου είναι εμφανής, συγκρινόμενη ακόμα και με μικρότερα νησιά. Η αντιστροφή του προβλήματος απαιτεί μεγάλο αριθμό ποιοτικών κλινών. Ποιοτικών όχι μόνον από την αισθητική που απορρέει από την τυπολογία τους, αλλά και από το βαθμό εξυπηρέτησης των αστικών αναγκών με τη χωροθέτησή τους.
Όσον αφορά τη Μυτιλήνη, είναι μια παραλιακή πόλις, επιμήκης (από Παναγιούδα μέχρι το Αεροδρόμιο), με ένα κέντρο εξυπηρέτησης, σχεδόν όλων των λειτουργιών (λιμάνι, δημόσιες και ιδιωτικές υπηρεσίες, τράπεζες, αναψυχή, αγορά). Αυτό δημιουργεί υπερσυγκέντρωση, κυκλοφοριακό πρόβλημα, δυσκολία στάθμευσης και σπατάλη χρόνου, μέσων μεταφοράς, έργων, ενέργειας και χρήματος.
Η χωροθέτηση δύο πόλων έλξης εκατέρωθεν του κέντρου και ενδιάμεσα των άκρων του, μειώνει τις μετακινήσεις και την προαναφερόμενη σπατάλη, κατά το ήμισυ. Οι θέσεις τους συμπίπτουν και τους προσδίδουν δεσπόζουσα λειτουργία με αυτές του Πανεπιστημίου και με αυτή του χωροθετούμενου νέου λιμανιού. Πόλοι έλξης, που εκτός της εξυπηρέτησης-βελτίωσης των δεσποζουσών λειτουργιών, θα εξυπηρετούν όλο τον ιστό της πόλης, με αγορά, υπηρεσίες δημόσιες και ιδιωτικές, αναψυχή, τουρισμό και χώρους στάθμευσης. Μεταξύ των δύο πόλων και όχι παραλιακά απαιτείται μια οδική σύνδεση, ως ραχοκοκαλιά της πόλης, που θα αποσυμφορήσει την παραλία της, επιτρέποντας την πεζοδρόμηση του ιστορικού κέντρου και την ανάδειξη της σύνδεσης των αρχαιολογικών χώρων του, ενώ θα είναι κύριος άξονας των δευτερευουσών οδών που τα 2/3 τους μπορούν να είναι αδιέξοδα ως χώροι στάθμευσης και παιδότοπων.
Η διάνοιξη αυτού του άξονα προβληματίζεται στην περιοχή του Πλάτανου - οδός Ζαλόγγου -, όπου εκεί θα πρέπει να γίνει ηθελημένη απαλλοτρίωση με δελεασμό των κατοίκων της, ως αντιπαροχή, δίδοντας καλύτερες κατοικίες και σε περίοπτη θέση. Ένα τέτοιο σύστημα που θα έχει αφετηρία τα 2/3 των οδών κατοικίας και προορισμό το αποσυμφορημένο πλέον κέντρο και τους δύο πόλους, εάν ενισχυθεί με την αλλαγή νοοτροπίας ως προς το αυτοκίνητο, η εξοικονόμηση θα είναι πολύ σημαντική. Ας μην ξεχνάμε ότι τα αυτοκίνητα τον περισσότερο χρόνο είναι σταθμευμένα, αν μπορούσε κάποιος, που θέλει να μετακινηθεί, μεταξύ αφετηρίας και προορισμού, παίρνοντας ή αφήνοντας κάποιο από αυτά (τα αυτοκίνητα), θα εχρειάζοντο πολύ λιγότερα αυτοκίνητα και αν μάλιστα μετατραπούν μελλοντικά σε ηλεκτρικά, η εξοικονόμηση ενέργειας θα είναι τεράστια.
Έγκειται σε μας και εν προκειμένω στο Δήμο να ορίσει τον τρόπο υλοποίησης. Ως αρωγός και πάροχος, με συνυπολογισμό όλων των εξόδων, συμπεριλαμβανομένων ακόμα και αυτών της οικονομίας των έργων, καθώς και αυτών των επιχορηγήσεων ως εσόδων, αν θα είναι αμιγώς δημόσια συγκοινωνία και πόση συμμετοχή των κατοίκων χρειάζεται. Όχι όμως σε ξένες κερδοσκοπικές εταιρείες με το πρόσχημα της συνδιαχείρισης και με μόνο όφελος δικό μας αυτό της εξυπηρέτησης, επί πληρωμή, ίσως και περισσότερο από πριν.
Θα ήθελα να προσθέσω ότι μέχρις ότου υλοποιηθεί το νέο λιμάνι, που θα χρειαστεί 30 - 50 χρόνια, λαμβανομένου υπόψη του ρυθμού των δημοσίων έργων στον τόπο μας, της δυσκολίας εξόδου της πόλης (Λαγκάδα), της ενόχλησης του Κάστρου και του Κέντρου από τα φορτηγά και τα αυτοκίνητα, καλό θα είναι να μεταφερθεί γρηγορότερα το υφιστάμενο γήπεδο της Μυτιλήνης, όπως προβλέπεται και στο Γενικό Πολεοδομικό Σχέδιο και να χρησιμοποιηθεί ως έξοδος η προέκταση της Ηλ. Βενέζη - Τεχνικά Λύκεια μέχρι συνάντησής της με τον οδικό άξονα προς Καλλονή. Ο χώρος του γηπέδου έτσι αφήνεται ελεύθερος για έναν καλαίσθητο σχεδιασμό της εξυπηρέτησης αλλαγής μεταφορικού μέσου (πλοίο - φορτηγό - αυτοκίνητο - ταξί), δημοτικής εφοδιαστικής εξυπηρέτησης (logistics) της νήσου και μιας ανισόπεδης διάβασης της εξόδου της πόλης με τον προαναφερόμενο κύριο οδικό άξονα.
Όσον αφορά στην ενδοχώρα της Μυτιλήνης, σημαντικότερο κέντρο είναι η Καλλονή, ως κεντροβαρικό σημείο 35% πληθυσμού, που όχι τυχαία αναπτύσσεται. Εξυπηρετεί την Αγία Παρασκευή, το Μόλυβο, την Πέτρα, την Άντισσα, το Σίγρι, την Ερεσό, τον Πολιχνίτο, ακόμα και το Μανταμάδο. Δικαιούται να παρέχει δημόσιες και ιδιωτικές υπηρεσίες εφάμιλλες της Μυτιλήνης (πλην ελάχιστων μητροπολιτικών λειτουργιών), αλλά και καλύτερες όσον αφορά τη διατροφή σε αγροτικά και κτηνοτροφικά προϊόντα. Με έδρα τους εκεί την Ε.Γ.Σ.Λ., Αγροτική Ανάπτυξη, Κτηνιατρείο, Γεωπόνοι, Δασαρχείο, Πυροσβεστική. Θα πρότεινα και το νέο Εφετείο, για τους Μυτιληνιούς το κέρδος είναι ήδη μεγάλο αντί Σύρου, Καλλονής.
Για την ενέργεια, η τεχνολογία μάς παρέχει τα φωτοβολταϊκά και οι τράπεζες μας υπόσχονται ατομική χρηματοδότηση και απόσβεση εντός πενταετίας. Βέβαια, διά μέσου της ΔΕΗ και την πολιτική της, των τιμών, μια εταιρεία που συνεχώς όλο και λιγότερο είναι δημόσια. Έχει προσελκύσει επενδυτές, όχι για να μας εξυπηρετήσουν, ούτε για να κάνουν την ενέργεια φθηνότερη, αλλά για να κερδίσουν χρήματα.
Το κόστος για εμάς είναι μεγάλο και ο λογαριασμός διπλασιάζεται με πάγια και φόρους.
Αν οι σημερινές συνθήκες είναι πρόσφορες σε ατομικό επίπεδο, σε δημοτικό επίπεδο είναι μεγαλύτερο ως μαζική αγορά και οικονομία κλίμακος. Ένα φωτοβολταϊκό πάρκο, ικανό και αναγκαίο εξυπηρέτησης όλης της νήσου μπορεί να χωροθετηθεί στην υποβαθμισμένη περιοχή της δυτικής πλευράς νήσου που στερείται γεωργικής γης. Μπορεί το μέγεθός του να περιοριστεί αν συμπληρωθεί μελλοντικά με την εκμετάλλευση της γεωθερμίας.
Αν λάβουμε υπόψη την προαναφερόμενη μείωση των κινήσεων, μείωση των αυτοκινήτων και μετατροπή τους σε ηλεκτρικά, στην προσπάθεια που ήδη αρχίζει, ενεργειακής απόδοσης των κτηρίων (μόνωση) και φωτοβολταϊκά, αιολικά, ηλιακή, γεωθερμική υποστήριξη, η Λέσβος μπορεί να έχει μηδενικούς ρύπους και να απαλλαγεί από το πετρέλαιο. Αρκεί να ανήκουν στο Δήμο Λέσβου, στο Δημόσιο, σε εμάς.
Για τον τουρισμό, με τη λογική των ελάχιστων σημειακών επεμβάσεων, στρατηγικών σημείων επίλυσης και αντιμετώπισης κατά το μεγαλύτερο βαθμό του προβλήματος-υστέρησης, εκεί που πρώτιστα απαιτείται επέμβαση είναι στο νότιο τμήμα της νήσου, στα Βατερά, με την τεράστια παραλία τους, ικανή να δεχθεί τις μισές ποιοτικές κλίνες που χρειάζονται. Περιοχή που μπορεί να εξυπηρετεί και να εξυπηρετείται από Πλωμάρι, Πολιχνίτο, Γέρα και Αγιάσο (25% πληθυσμού).
Θεωρώ τη μαζική αντιμετώπιση ως βιωσιμότερη των μικρών και μεμονωμένων επεμβάσεων. Είναι φθηνότερη και υποστηρίζεται με φθηνότερες μαζικές μεταφορές και διαχείριση. Δελεαστικές για τα διεθνή πρακτορεία που μπορούμε να αποσπάσουμε μία προσυμφωνία. Αρκεί όμως και εδώ να παραμείνει το ιδιοκτησιακό καθεστώς και διαχείριση της υλοποίησης πρωτίστως στα πλαίσια των τοπικών επιμελητηρίων και συνεταιρισμών. Έτσι εξασφαλίζουμε ολική απασχόληση του ντόπιου εργατικού δυναμικού και έσοδα, αλλά και, σε συνδυασμό της προαναφερόμενης μείωσης εξόδων, τεράστια ανάπτυξη (25%!).

* Ο Πάνος Τσουπής είναι αρχιτέκτων μηχανικός, υποψήφιος δημοτικός σύμβουλος της «Λαϊκής Ενότητας - Αυτόνομη υπέρβαση Δήμου Λέσβου» με επικεφαλής το Δ. Βουνάτσο.