Τον Άγιο Τρύφωνα, προστάτη των αγροτών, γιόρτασαν χθες οι «μπαξεβάνηδες» της Βαρειάς. Με μέριμνα του τοπικού Πολιτιστικού Συλλόγου «Ο Θεόφιλος», παρακολούθησαν το πρωί, παρουσία και του νέου δημάρχου Λέσβου, Δημήτρη Βουνάτσου, τη θεία λειτουργία στο ναό Ζωοδόχου Πηγής του χωριού τους και στη συνέχεια ήπιαν το καθιερωμένο καφεδάκι τους στην αίθουσα του Συλλόγου, μαζί με ένα κομμάτι ο καθένας από την πίτα που κόπηκε. Ήταν μια γιορτή που γίνεται κάθε χρόνο εδώ και πάνω από μισό αιώνα και που σήμερα θυμίζει, σε όσους από τους παλιούς αυτούς «κηπουρούς» της ευρύτερης περιοχής έχουν απομείνει, τα χρόνια πριν την οικοπεδοποίηση, όταν παντού στην περιοχή φύτρωναν κηπευτικά και δέντρα και οι ίδιοι κατέβαζαν τα προϊόντα τους στην πόλη με τα μουλάρια.

Υπάρχει ένας αστικός μύθος στη Μυτιλήνη για τους μπαξεβάνηδες: Το 1951, λέει, όταν έγινε το αεροδρόμιο, αποφάσισε να έρθει ο βασιλιάς. Πριν έρθει, ζήτησε να παρευρεθούν εκπρόσωποι από όλα τα επαγγέλματα του νησιού. Ειδοποιήθηκαν έτσι και οι αγρότες. Ήρθε, λοιπόν, ο βασιλιάς με μια «ντακότα» - ήταν οι «ντακότες» τότε, μικρά αεροπλάνα που χωρούσαν λίγα άτομα - και είδε πως κάποιος λείπει. Εκεί που είναι ο πύργος ελέγχου, ήταν ένα μεγάλο δέντρο, «παρασόλα» το έλεγαν. Η «ντακότα» είχε αργήσει να έρθει και ο αγρότης, κουρασμένος από το χωράφι, είχε ξαπλώσει στη σκιά του δέντρου να ξεκουραστεί. Ρώτησε, λοιπόν, ο βασιλιάς: «ποιο επάγγελμα λείπει;». «Ο μπαξεβάνης», του απάντησαν οι άλλοι. «Αφήστε τον να κοιμάται, γιατί αν ξυπνήσει χαθήκαμε…», ήταν το μόνο που είπε ο βασιλιάς.

Με τα μουλάρια στην πόλη
Η ιστορία των «μπαξεβάνηδων» της Βαρειάς, των «κηπουρών» όπως επέμενε να τους αποκαλεί στη χθεσινή γιορτή ο πρόεδρος του τοπικού Συλλόγου, Κώστας Κωνσταντάρας, ξεκινάει πριν ακόμη το ’40. Τότε ήταν πάρα πολλοί σε αριθμό, σε όλη την περιοχή της Αγίας Μαρίνας, του Καγιανιού και της Βαρειάς, όταν «όλος ο κόσμος εδώ δούλευε κι έβγαζε τα προς το ζην».
Κάθε χρόνο, οι καλλιεργητές γιόρταζαν τον προστάτη τους, τον Άγιο Τρύφωνα, που τους έδινε έμπνευση να μπορούν να φυτεύουν και να καλλιεργούν. Τη μέρα εκείνη κανένας «κηπουρός» δεν έμπαινε στο χωράφι του, αλλά ξεκουραζόταν. Τη μια χρονιά στη Βαρειά και την άλλη στη Μόρια, εναλλάξ, μέχρι το βράδυ οι καλλιεργητές διασκέδαζαν και έπιναν και το επόμενο πρωί έμπαιναν και πάλι από τα χαράματα μέσα στις λάσπες και τα νερά.
«Θυμάμαι, επτά - οκτώ χρονών ήμουνα, τη γιορτή που γινόταν εκείνη τη μέρα στον καφενέ της Καλλιόπης. Είχε μουσική, πήγαιναν όλοι και γινόταν σωστό πανηγύρι», θυμάται ο Κώστας Βαμβακίτης από τη Βαρειά, που στα 83 του χρόνια είναι ο μεγαλύτερος σε ηλικία από τους εναπομείναντες παλιούς μπαξεβάνηδες. Από μικρός βοηθούσε την οικογένειά του και στη συνέχεια, μαζί και με τη σύζυγό του, Σταυρίτσα, καλλιεργούσε όλα τα κηπευτικά, τα φόρτωνε στο κάρο του και τα κατέβαζε με το μουλάρι στη Μυτιλήνη, από το χωματόδρομο ακόμη τότε, για να τα πουλήσει στα μανάβικα. Η οικογένεια του κ. Βαμβακίτη ήταν μάλιστα η πρώτη σε όλη την περιφέρεια της Νεάπολης που έφερε αυτοκίνητο, το 1957. Ακολούθησαν ο ξάδελφός του Μιχάλης Βαμβακίτης και μετά η οικογένεια των Γεωργακάκηδων.
Ο 62χρονος Δημήτρης Γεωργακάκης (που μας διηγήθηκε και το σχετικό «αστικό μύθο»), συνεχίζει ακόμη και σήμερα την παραγωγή. «Για βάλε, εννιά χρονών ήμουνα και με ξύπναγε ο πατέρας μου στις 2 τα μεσάνυχτα για να βγούμε στο χωματόδρομο και να πάμε μέχρι την πόλη, να πουλήσουμε τα προϊόντα μας πριν χαράξει», λέει. «Είναι βιώματα αυτά, γι’ αυτό έγινα κι εγώ αγρότης.»


Οι παλιοί «κηπουροί» της Βαρειάς Μιχάλης Βαμβακίτης, Σταυρίτσα Βαμβακίτη, Μιχάλης Γιαννάκας και Δημήτρης Γεωργακάκης, με τον πρόεδρο του Συλλόγου, τον ιερέα του χωριού και το δήμαρχο Λέσβου, Δημήτρη Βουνάτσο, στη χθεσινή τους εκδήλωση

Όλα αλλάζουν…
Σήμερα, οι παλιοί αυτοί «μπαξεβάνηδες» τυγχάνουν ιδιαίτερου σεβασμού από τους νεώτερους. Εξακολουθούν να γιορτάζουν κάθε χρόνο τον Άγιο Τρύφωνα, αν και με πιο λιτές διαδικασίες. Το πρωί της 1ης Φεβρουαρίου γίνεται θεία λειτουργία και αρτοκλασία, μοιράζονται κόλλυβα που θα ριχτούν στα δέντρα για καρποφορία και αγιασμός που θα πέσει στον μπαξέ, και στη συνέχεια πίνουν όλοι μαζί έναν καφέ στην αίθουσα του Συλλόγου.
Όλα, όμως, είναι διαφορετικά. Ο αριθμός τους, ο τρόπος καλλιέργειας των προϊόντων τους, οι σχέσεις μεταξύ των ανθρώπων.
«Οι παλιότεροι είχαν στενούς δεσμούς. Ολόκληρη η οικογένεια καλλιεργούσε τον μπαξέ, όχι με τρακτέρ, αλλά με άλογα και τσάπες. Με δεκάρες παίζαμε. Κανένας αγρότης δεν πλούτισε, κανένας δεν πείνασε», λέει ο κ. Γεωργακάκης. «Τώρα, στη δική μας την περιοχή έχουμε μείνει μόνο 25 που συνεχίζουμε να καλλιεργούμε. Όλα τα χωράφια έχουν γίνει οικόπεδα, καλλιεργήσιμη γη έχει μείνει μόνο από Νεάπολη και κάτω. Και όχι μόνο αυτό, αλλά μας κατέστρεψαν και οι γεωπόνοι. Χάσαμε τους σπόρους μας, μπήκαν τα μεταλλαγμένα στη ζωή μας, είμαστε όλοι με τα τυποποιημένα. Πού είναι η “ροδίτσα” και η “Αμερικάνα” η ντομάτα;»
Κανένας τους, όμως, δε μετανιώνει για τη δουλειά με την οποία έζησε όλη του τη ζωή. «Αυτήν τη δουλειά αγαπούσαμε, αυτήν κάναμε. Όποια δουλειά κάνεις, πρέπει να την αγαπήσεις», λένε. «Ο παραγωγός είναι αυτός που δημιουργεί τα φυτά. Τα παίρνεις σποράκια και κάθε μέρα τα καμαρώνεις, βλέποντάς τα να μεγαλώνουν. Ο καλλιεργητής με τα φυτά του είναι όπως η γυναίκα που μεγαλώνει ένα μωρό…»