Το μικρό υμενόπτερο πετάει ζουζουνίζοντας στο τροπικό δάσος τού Βόρνεο και αναζητά γύρη για το επόμενο γεύμα του. Μια χοάνη σε μέγεθος γροθιάς στέλνει ένα προκλητικό μείγμα από αρώματα, χρώματα και υπεριώδεις ακτίνες μέσα από τη χαμηλή βλάστηση. Το υμενόπτερο κάνει τότε το τελευταίο λάθος της ζωής του. Προσελκύεται από το φυτό και κάθεται γεμάτο προσδοκίες στο χείλος της χοάνης - η οποία, ωστόσο, δεν είναι άνθος γεμάτο νέκταρ. Είναι η χοάνη ενός νηπενθούς, μια πολύ έξυπνη παγίδα, ειδικευμένη στο να σκοτώνει έντομα.

Το χείλος αυτής της «ύπουλης» χοάνης είναι φτιαγμένο κατά τέτοιο τρόπο, ώστε να γλιστρούν μέσα του ακόμη και τα πιο ελαφριά έντομα. Έτσι και το υμενόπτερο γλιστρά από το χείλος στον πάτο. Εκεί βυθίζεται σε ένα θανάσιμο κοκτέιλ ενζύμων, που κατατρώγουν τους ιστούς του. Με αυτό τον τρόπο, το νηπενθές παίρνει την απαραίτητη για την επιβίωσή του ζωική τροφή.

Τα περισσότερα φυτά ανά τον κόσμο παίρνουν τις θρεπτικές ουσίες που χρειάζονται από τη γη, μέσω των ριζών τους, αλλά σε κάποιες περιοχές το έδαφος είναι τόσο φτωχό σε θρεπτικά συστατικά, που δεν αρκεί στα φυτά για να επιβιώσουν. Έτσι, 625 είδη φυτών συμπληρώνουν την πενιχρή τροφή από το έδαφος με ζωύφια που αιχμαλωτίζουν.

Τα φυτά επιδεικνύουν μεγάλη φαντασία όταν χρησιμοποιούν τα φύλλα τους ως παγίδες θανάτου. Ορισμένα «ρουφούν» τα ζωύφια με τη βοήθεια υποπίεσης, άλλα έχουν κολλώδη φύλλα που παγιδεύουν έντομα που κάθονται πάνω τους. Το φυτό Διωναία κλείνει τα «σαγόνια» του και αιχμαλωτίζει τη λεία του, ενώ τα νηπενθή αφήνουν τη λεία να πέσει μέσα σε ένα θανατηφόρο υγρό.

Βακτήρια διασπούν τη λεία
Τα νηπενθή είναι φυτά των τροπικών δασών της νοτιοανατολικής Ασίας. Ζουν συχνά σε εδάφη φτωχά σε θρεπτικές ουσίες, ιδίως σε άζωτο και φώσφορο, γι’ αυτό και εκμεταλλεύονται στο έπακρο τη σάρκα των θυμάτων τους.

Η χοάνη δελεάζει με άρωμα μελιού. Το ευωδιαστό νέκταρ και τα μαγευτικά χρώματα των νηπενθών προσελκύουν τα ζωύφια που τρώνε ζάχαρη. Εκεί συναντούν, ωστόσο, το θάνατο, μια που το χείλος της χοάνης αποτελείται από κυψέλες που είναι πολύ ολισθηρές. Όταν τα ζωύφια πέσουν στον πάτο της χοάνης, δέχονται τη θανάσιμη επίθεση ενός διαλύματος από ελεύθερες ρίζες οξυγόνου και διάφορα ένζυμα

Τα απλούστερα σαρκοφάγα φυτά, όπως οι Ελοαμφορείς, που ζουν στο υγρό υψίπεδο Tepui της Βενεζουέλας, συλλαμβάνουν έντομα με τα σωληνοειδή και γεμάτα υγρό φύλλα τους. Τα φυτά αυτά δεν είναι νηπενθή και δε διαθέτουν την «έξυπνη» χοάνη των νηπενθών. Τα εργαλεία με τα οποία παγιδεύουν τη λεία τους, είναι μακριά φύλλα που διπλώνουν, σχηματίζοντας κάτι σα σωλήνα. Η μορφή αυτών των φύλλων είναι τέτοια, που επιτρέπει σε ένα μέρος του νερού της βροχής να χύνεται, με αποτέλεσμα ο «σωλήνας» να μην είναι ποτέ γεμάτος μέχρι πάνω. Στην κορυφή του φύλλου, πλήθος αδένων εκλύουν μια θεσπέσια ευωδιά από νέκταρ. Τα έντομα που προσελκύονται από τη μυρωδιά, κάθονται στο φύλλο και κινούνται προς τα κάτω. Εκεί, όμως, υπάρχουν τριχίδια με κλίση που εμποδίζει τα έντομα να ξανανέβουν, ενώ η εσωτερική επιφάνεια του φύλλου στο ύψος αυτό είναι ακόμη πιο ολισθηρή. Έτσι, τα έντομα χάνουν την ισορροπία τους και πέφτουν μέσα στο υγρό του φύλλου, όπου και πνίγονται. Οι Ελοαμφορείς δεν παράγουν δικά τους ένζυμα, αλλά επιτρέπουν σε βακτήρια να διασπούν τη λεία και παίρνουν μετά τις θρεπτικές ουσίες που εκκρίνουν τα βακτήρια.

Πρωτότυπες παγίδες
Η πιο εξελιγμένη μυγοπαγίδα στη φύση είναι η Διωναία από τις ανατολικές ΗΠΑ. Τα μακριά, λεπτά φύλλα της καταλήγουν σε ένα πολύ αποτελεσματικό δόκανο, το οποίο αποτελείται από δύο συμμετρικούς πεπλατυσμένους λοβούς, που φέρουν μεγάλα αγκάθια. Κάθε λοβός έχει από δύο μέχρι τέσσερις σκληρές τρίχες, οι οποίες συνιστούν το μηχανισμό ενεργοποίησης της παγίδας. Τα έντομα μπορούν ανεμπόδιστα να περπατούν πάνω στο φύλλο όσο δεν ακουμπούν τις τρίχες. Αν το ζωύφιο ακουμπήσει την ίδια τρίχα δύο φορές ή δύο διαφορετικές τρίχες μέσα σε χρονικό διάστημα 20 δευτερολέπτων, οι λοβοί κλείνουν αστραπιαία γύρω του και το αιχμαλωτίζουν. Διέξοδος δεν υπάρχει και το μόνο που μπορεί να περιμένει το έντομο, είναι ο θάνατος, καθώς το φυτό εκκρίνει πεψίνες και υδροχλωρικό οξύ.

* ΣΕ ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑ ΜΕ ΤΟ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ 'SCIENCE ILLUSTRATED'