Ο Σαμίρ Κασσίρ (1960 - 2005) ήταν ένας από τους πιο γνωστούς δημοσιογράφους και ιστορικούς στο Λίβανο. Έγραφε για λογαριασμό της εφημερίδας «Αν-Ναχάρ» και της «Monde Diplomatique». Ο Κασσίρ ήταν μια από τις ισχυρότερες φωνές εναντίον της κατοχής του Λιβάνου από τη Συρία. Δολοφονήθηκε για αυτήν του τη στάση τον Ιούνιο του 2005 στη Μπεϊρούτ. Το αμάξι του είχε παγιδευτεί με εκρηκτικά.
Ο αριθμός προσφύγων που δέχεται σχεδόν καθημερινά η Λέσβος είναι κάτι παραπάνω από ανησυχητικός. Τα προβλήματα που έχει πυροδοτήσει ο δυτικός πολιτισμός στη Μέση Ανατολή, ή αν θέλετε ο ρόλος του σε αυτά, κρατούν τους πληθυσμούς σε συνεχή αναβρασμό χωρίς να διαφαίνεται κάποια βιώσιμη λύση. Είναι δύσκολο να αναλύσουμε την κατάσταση. Άλλωστε, ως δυτικοί, είμαστε περισσότερο μέρος του προβλήματος παρά καταλύτης για την επίλυσή του. Η οπτική μας εξάλλου έχει πολλά εμπόδια να ξεπεράσει, εμπόδια που συνίστανται τελικά σε μια ψευδαίσθηση περί ανωτερότητας και ανάγκη επιβολής του δυτικού τρόπου ζωής. Παρ’ όλα αυτά είναι μεγάλη ανάγκη να κατανοήσουμε όσα μπορούμε περισσότερα. Προς αυτήν την κατεύθυνση, το βιβλίο του Σαμίρ Κασσίρ «Considérations sur le malheur Arabe» προσφέρει πληροφορίες που μας είναι απολύτως αναγκαίες. Το μεγάλο του πλεονέκτημα είναι ότι αυτά που περιλαμβάνει είναι γραφτά ενός Άραβα για τον αραβικό κόσμο. Ένα ασυνήθιστο βιβλίο, γραμμένο με μια ειλικρίνεια που ίσως δε θα μπορούσε να ανήκει σε κανένα Δυτικό.
Η κύρια ιδέα που πραγματεύεται ο συγγραφέας είναι η αίσθηση αδυναμίας που διακατέχει τον αραβικό κόσμο. Αυτή η αίσθηση έχει ριζώσει βαθιά μέσα από μια σειρά γεγονότων, στα οποία οι Άραβες δεν μπόρεσαν να αντιτάξουν καμμιά δύναμη. Σε αυτά τα γεγονότα βρέθηκαν απλοί παρατηρητές. Η εισβολή της Αμερικής, η επιβολή της δύναμης του Ισραήλ με την ανοχή ή και συμπαράσταση της Δύσης, ήταν μερικά από τα πράγματα που δεν μπόρεσαν να αποτρέψουν οι Άραβες. Σε αντίθεση με άλλες αναπτυσσόμενες χώρες, ο αραβικός κόσμος δεν μπορεί να κάνει κανένα βήμα προς τον εκδημοκρατισμό και την ανάπτυξη. Η αίσθησή του ότι όλα είναι χαμένα και ότι τίποτα δεν μπορεί να γίνει είναι πολύ βαθιά ριζωμένη. Δεν είναι μόνο η βία της δυτικής πολιτικής βούλησης που δημιουργεί τέτοια συναισθήματα. Διαβάζουμε: «Η αραβική αίσθηση δυστυχίας είναι άρρηκτα δεμένη με το βλέμμα που ρίχνει ο Δυτικός - ένα βλέμμα που όλα τα προλαβαίνει και τα σταματά, ακόμα και τη φυγή. Άλλοτε καχύποπτο και άλλοτε ακατάδεχτο, το βλέμμα του Άλλου συνεχώς σε αντιμετωπίζει σα να βρίσκεσαι σε μια κατάσταση φαινομενικά αθεράπευτη. Λοιδορεί την ανημποριά σου, καταδικάζει από πριν να γεννηθεί την κάθε σου ελπίδα, σε σταματά ξανά και ξανά στα διάφορα σύνορα αυτού του κόσμου. Πρέπει να έχεις διαβατήριο από μια τέτοια χώρα-παρία για να καταλάβεις πόσο κατηγορηματικό μπορεί να είναι αυτό το βλέμμα. Πρέπει να έχεις ζυγίσει τις δικές σου ανησυχίες απέναντι στις βεβαιότητες αυτού του Άλλου - τις βεβαιότητες αυτού ή αυτής για σένα -, για να καταλάβεις αυτό το πράγμα τι παράλυση σου προκαλεί.» Μπορείς να αγνοήσεις αυτό το βλέμμα; Μπορείς να μη μετράς τον εαυτό σου απέναντι στο κομμάτι του κόσμου το οποίο όλοι θεωρούν ανεπτυγμένο, πολιτισμένο, ευτυχές πρότυπο;
Το 19ο αιώνα ο αραβικός κόσμος γνώρισε μια εξαιρετική άνθηση. Από το Κάιρο στη Βαγδάτη και από την Μπεϊρούτ μέχρι την Καζανμπλάνκα, ζωγράφοι, ποιητές, μουσικοί και λογοτέχνες έφτιαχναν όλοι μαζί μια νέα, ζωντανή αραβική κουλτούρα. Ο ερχομός της μοντερνικότητας ανέτρεψε το σκηνικό. Το πρόβλημα του αραβικού κόσμου ακόμα και σήμερα είναι πως στην ουσία δεν μπορεί να έρθει σε γόνιμη επαφή με την ασταμάτητη δυτική «μόδα» ζωής. Ο αραβικός κόσμος στις εξτρεμιστικές του παρυφές έχει στραφεί σε ιδέες ασύμβατες με τα πραγματικά προβλήματα. Δίκτυα όπως το Αλ-Τζαζίρα διαλαλούν έναν αραβικό κόσμο υπό πολιορκία και λανθασμένα δίνουν λύσεις με στροφή προς τον παν-Αραβισμό και τον Ισλαμισμό. Οι επιθέσεις αυτοκτονίας, η τόσο χαμηλή εκτίμηση της ανθρώπινης ζωής και η «θυσία» είναι απόρροιες αυτής της αίσθησης πολιορκίας αλλά και της αδυναμίας απέναντί της. Λίγοι είναι αυτοί που θυμούνται πως η δύσκολη «τζιχάντ» είναι το να παραμείνεις στη ζωή και να πολεμήσεις με λιγότερο φανταχτερό αλλά πιο επίπονο τρόπο, μέρα με τη μέρα τα προβλήματα του τόπου σου. Ο Σαμίρ Κασσίρ, που είναι ένας από αυτούς, δε βλέπει άμεση λύση στο μέλλον, ειδικά με τις διχόνοιες μέσα στον αραβικό κόσμο, ειδικά με την αδιάλλακτη στάση της Δύσης και του Ισραήλ, που στην ουσία δεν επιθυμούν παρά μια δική τους, ευνοϊκή ειρήνη. Επιμένει, όμως, στην ενότητα των Αράβων, επιμένει στην αποδέσμευση από ένα παρελθόν «λαμπρό» αλλά και ανεπίστρεπτο. Απέναντι στον Ισλαμισμό και τα δυτικά πρότυπα αντιτάσσει έναν αραβικό κόσμο αυθύπαρκτο, όπως αυτόν που πρόλαβε να γεννηθεί το 19ο αιώνα. Έναν κόσμο που θα κρατήσει ίσες αποστάσεις από όλα και θα κοιτάξει μέσα του για λύσεις. Επιμένει πως ένας τέτοιος κόσμος είναι εφικτός. Το βιβλίο του Σαμίρ Κασσίρ είναι απαραίτητο για όποιον θέλει να κατανοήσει καλύτερα το μεσανατολικό πρόβλημα όπως έχει διαμορφωθεί στις μέρες μας.
Σημ.: Η μετάφραση του παραθέματος είναι του γράφοντος. Το βιβλίο του Σαμίρ Κασσίρ «Considérations sur le malheur Arabe, Actes Sud Sindbad, Paris 2004» έχει γνωρίσει πολλές ανατυπώσεις σε διάφορες γλώσσες με πιο πρόσφατη την έκδοση της «Independent», «Who Killed Samir Kassir?», New York 2005.