«Εγώ δεν γνωρίζω την ιστορία, όπως διδάσκεται από τα βιβλία αλλά τη γνωρίζω όπως μου την έχει πει ο τόπος και τα τραγούδια του. Η ιστορία είναι ο αέρας που αναπνέεις, έτσι τη καταλαβαίνω εγώ» έλεγε ο Θεόφιλος Χατζημιχαήλ. Ο μεγάλος αυτός καλλιτέχνης αγάπησε τους ήρωες με αίμα ελληνικό, εμπνεύστηκε μέσα από το θάρρος όλων εκείνων που αγωνίστηκαν έχοντας μοναδικά όπλα την αγάπη για την ελευθερία και την τρέλα κόντρα στ’ αδύνατο. Ο ζωγράφος που λάτρεψε εκείνους που θα έδιναν μια μάχη ενάντια σε κάθε λογική, μια μάχη για το δικαίωμα ενός λαού στην αυτοδιάθεσης, μια μάχη ενάντια στον Οθωμανικό ζυγό.

Βαθιά καλλιτέχνης που μας άφησε μια βαριά κληρονομιά ο Θεόφιλος Χατζημιχαήλ έχει αναφερθεί με τα έργα του στην περίοδο του 1821 και μέσα από αυτά μας έχει οδηγήσει στα πεδία των μαχών. Μας αφηγείται μέσα από τους πίνακές του τη δική του ιστορία, εκείνος, ο αυτοδίδακτος καλλιτέχνης που ζωγράφιζε επειδή μόνον αυτό ήξερε και προ πάντων αυτό αγαπούσε να κάνει. Ένας δημιουργός που ζωγράφιζε δίχως να ξέρει από ρεύματα, μέτρα και κανόνες. Ο μεγάλος αυτός ζωγράφος, το έργο του οποίου έχει κηρυχτεί εθνική  πολιτιστική κληρονομιά, και ο οποίος ύμνησε τους ήρωες του 1821 πέθανε από δηλητηρίαση παραμονή της Εθνικής Εορτής το 1934.

Το ταξίδι στο 1821

Ο Θεόφιλος ήταν ένας άνθρωπος που πήγαινε εκεί που τον οδηγούσε η τέχνη, εκεί που τον οδηγούσαν οι καιροί, μας εξηγεί η ζωγράφος Μαρία Γιαννίκου μυώντας μας στη ζωγραφική του. Με τα έργα του μας έχει ταξιδέψει σε ναυμαχίες, όπου έδρασαν μεγάλοι ναύαρχοι του έθνους. Μέσα από τους πίνακές του μας έχει οδηγήσει στα μεγάλα πεδία των μαχών, όπως στην Ακρόπολη με τον Καραϊσκάκη ή θα μας μεταφέρει στην Κωνσταντινούπολη όπου την ημέρα του Πάσχα οι Οθωμανοί κρεμάνε τον Οικουμενικό Πατριάρχη  Γρηγόριο Ε’, γεγονός που σηματοδοτεί την έναρξη των διωγμών που θα υποστούν οι χριστιανοί. Μέσα από αυτό το έργο βλέπουμε τον αφανισμό του ελληνικού έθνους και παράλληλα τον Πρέσβη της Ρωσίας να εγκαταλείπει οριστικά την Κωνσταντινούπολη και την Τουρκία και τις Μεγάλες Δυνάμεις να έχουν αρχίσει να φεύγουν δίνοντας το μήνυμα ότι όλοι έχουν αρχίσει να συμφωνούν με το πονεμένο ελληνικό έθνος.

Ζωγράφιζε με πολύ αγάπη τους οπλαρχηγούς τον Θεόδωρο Κολοκοτρώνη, τον Αθανάσιο Διάκο, τον Κωνσταντίνο Κανάρη, τον Ανδρέα Μιαούλη, τον Πετρόμπεη Μαυρομιχάλη κά. Πίστευε ότι αυτοί οι αγωνιστές του 1821 ξεπέρασαν τα ανθρώπινα όρια με το θάρρος και την ανδρεία τους. Ήταν οι άνθρωποι που μπορούσε να ταυτιστεί μαζί τους, ήταν εκείνοι που του κληροδοτούσαν το θάρρος και την αξιοπρέπεια για την ζωή, την αξιοπρέπεια που ο ίδιος είχε και προσπαθούσε να μας μεταφέρει μέσα από τα έργα του και την ζωή του.

«Ο Καραϊσκάκης στη μάχη του Φαλήρου», «Ο Κουτσαντώνης στα Τσουμέρκα», «Στο λημέρι του Κουτσαντώνη», «Ο Ιάκωβος Τομπάζης πυρπολεί το τουρκικό τρίκροτον», «Ο Κολοκοτρώνης», «Ο Κουτσαντώνης», «Μάρκος Μπότσαρης, Οδυσσέας Ανδρούτσος, Αθανάσιος Διάκος», «Ο ήρως Αθανάσιος Διάκος συλλαμβάνεται υπό των Τούρκων το 1821», «Ο θάνατος του Μάρκου Μπότσαρη το 1823», «Ο Μάρκος Βότσαρης, η μάχη στο Κεφαλόβρυσο Καρπενησίου, χάνι του Ρήγγα», «Ρήγας- Κοραής», «Ο Παναγιώτης Κεφάλας επί των τειχών της Τριπόλεως υψώνει την σημαίαν της ελευθερίας», «Ο Μητροπολίτης Παλαιών Πατρών Γερμανός ευλογεί την σημαίαν της ελευθερίας το 1821», «Οι γιγαντομάχοι ήρωες Σταμάτης Νικηταράς, Ιωάννης Γκούρας και Οδυσσέας Ανδρούτσος», «Ο Χρήστος Αναγνωσταράς νικά τους Τούρκους στο Βαλτέτσι το 1821», Ο Πέτρος Μαυρομιχάλης επαναστατών την Μεσσηνίαν», είναι μερικά μόνο από τα έργα του μεγάλου αυτού ζωγράφου που εμπνεύστηκε από την Επανάσταση του 1821.

Η φουστανέλα

Φορούσε πάντα φουστανέλα, μια κάπα χειμώνα- καλοκαίρι και στα πόδια τσαρούχια, που από τις πολλές σόλες ήταν ασήκωτα.

Στο χέρι βαστούσε μπαστούνι και σε έναν τορβά που κρεμόταν στον ώμο του έμπηγε ένα ξύλο με μια σημαία βυζαντινή, με τον αετό. Την παράξενη εμφάνιση συμπλήρωναν μακριά μαλλιά δεμένα κότσο με ένα κορδόνι, όπως κάνουν οι παπάδες, μεγάλα νύχια αλλά και μια ήρεμη, απόκοσμη έκφραση. Έτσι περιγράφουν τον Θεόφιλο όσοι τον γνώρισαν. Έναν πράο άνθρωπο που δεν έπινε, δεν κάπνιζε, απέφευγε τον κόσμο και δεν πήγαινε ποτέ σε καφενείο ή σε διασκεδάσεις αλλά ούτε και στην εκκλησία, παρ΄ ότι ζωγράφιζε εικόνες αγίων. Στα τέλη του 19ου με αρχές του 20ού αιώνα όλα αυτά συγκεντρωμένα σε ένα πρόσωπο δεν μπορούσε παρά να συνθέτουν σκάνδαλο. Αλλά ειδικά στην περίπτωση του Θεόφιλου δημιουργούσαν εύκολο στόχο αποδοκιμασιών, χλευασμού, σκληρότητας.

Ο Θεόφιλος Χατζημιχαήλ, όπως μας εξηγεί η κα Γιαννίκου, φορούσε και ο ίδιος φουστανέλα, γιατί ως βαθιά ελληνιστής είχε μεγάλη πίστη στους ανθρώπους εκείνους, τους αγωνιστές της Ελληνικής Επανάστασης του 1821, τους ήρωες εκείνους που ξεπέρασαν τα ανθρώπινα όρια δύναμης, αντοχής και θάρρους και βγήκαν μπροστά νικητές. Το ίδιο ήταν και ο Θεόφιλος ήταν ένας άνθρωπος που φορώντας την φουστανέλα ασπαζότανε όλα τα ιδανικά εκείνα που μετέφεραν οι ήρωες του Έθνους και «πολεμούσε» με όπλο τη ζωγραφική του. Η ζωγραφική του που «πυρπόλησε» τα ήρεμα νερά της τέχνης  καθώς ο Θεόφιλος είναι ο μόνος καλλιτέχνης του οποίου ολόκληρο το έργο έχει κηρυχθεί εθνική πολιτιστική κληρονομιά.

Ο Θεόφιλος ήταν ένας πολύ απλός άνθρωπος, λαϊκός όπως και η ζωγραφική του. Μια ζωγραφική με μεγάλη ιστορική αναδρομή που μας οδηγεί από το χτες στο σήμερα. Ήταν άνθρωπος με βαθιές αξίες και πίστη στην ψυχή του και όλα αυτά για πολλούς ήταν περίεργα. «Ο Θεόφιλος για κάποιους ήταν περίεργος και αλλόκοτος, πολλοί θεωρούσαν ότι ζει στο περιθώριο, πίστευαν ότι ζωγράφιζε για ένα πιάτο φαΐ» είπε η κα Γιαννίκου και πρόσθεσε: «Εκείνη την εποχή οι άνθρωποι δούλευαν στα χωράφια για ένα πιάτο φαΐ. Εγώ πιστεύω ότι ο Θεόφιλος ήταν τυχερός γιατί έκανε αυτό που αγαπούσε για ένα πιάτο φαΐ».

Και το τέλος

Η αξία του όπως συμβαίνει σε ανάλογες περιπτώσεις ήρθε μετά τον θάνατο του, έναν θάνατο που δεν του ‘πρεπε. Ο Θεόφιλος Χατζημιχαήλ ενώ δουλεύει για τις παραγγελίες του Teriade, και ζώντας στο περιθώριο θα πεθάνει μόνος του, από δηλητηρίαση παραμονή της 25^ης Μαρτίου του 1934. Ίσως οι αγαπημένοι του ήρωες, όπως ο Αθανάσιος Διάκος, ήθελαν κοντά τους τον καλλιτέχνη που τους εκθείασε όσο κανένας άλλος, για τα κατορθώματά τους, για να γιορτάσουν, όλοι μαζί οι φουστανελάδες, την Επέτειο της Επανάστασης του 1821.