Ένα χιλιόμετρο, ΒΑ της Πελόπης, υπάρχει μια σημαντική Αρχαιολογική θέση, με το παράξενο τοπωνύμιο Καψάδος!!* Βρίσκεται στις νότιες πλαγιές του Λεπέτυμνου, επάνω σε αρχαία στράτα που ανηφόριζε, μέσα από τις ρεματιές του νερού, προς τις σπουδαίες θέσεις του βουνού, με κορύφωση το Ιερό κορυφής, στον σημερινό Αι Λια!

Μια μεγάλη περιοχή, κάτω από την σκιά του βράχου Φουρνί, προς την Κάπη, με ωραιότατα σέτια από αμπελοφυτείες, σε μια ανοικτή κοιλάδα, με πλατάνια, λεύκες και διάσπαρτα θεμέλια κτηρίων, πολλοί δόμοι των οποίων είναι εντοιχισμένοι στα σέτια! Μια βάση που στήριζε ληνό τσιπουριού, βρίσκεται ανάμεσα στην άφθονη κεραμική, από όστρακα και λαβές χρηστικών αγγείων, πιθαριών και βάσεις αμφορέων από ερυθρό πηλό! Όμως η κεραμική που ξεχωρίζει είναι τα όστρακα καλοφτιαγμένων μελαμβαφών αγγείων και τεφρών Λεσβιακών αγγείων, που χρονολογούν την Αρχαία εγκατάσταση, μάλλον καλλιέργειας και μεταποίησης σταφυλιών, ίσως με ένα οικιστικό πυρήνα στα Κλασσικά Χρόνια! Λίγο πιο επάνω βρίσκεται στην ρίζα ενός πλατάνου (ο νέος δρόμος τον ξερίζωσε) η πανάρχαια, κτιστή με λαξευμένους λίθους πηγή! Το μέρος το λένε από την πηγή Κουρνέλλι! Εδώ, που το ποτάμι έχει και άλλες πηγές πιο κάτω, βρίσκεται ο Αι Γιώργης του Καψάδου, δίπλα στο λιθόστρωτο της διαχρονικής χρήσης του χώρου, όπου οι στράτες των τσομπάνων προς τα βοσκοτόπια, περνούσαν από εδώ, που λειτουργούσε υπαίθριο καφενείο στην κουφάλα ενός πλατάνου**! Δίπλα στις άλλες πηγές, που ακόμα δίνουν το νερό τους στο ποτάμι! Και μάλιστα όπως θα δούμε, ελέγχοντας ακόμα ένα τοπωνύμιο, έδιναν την κίνηση σε δύο νερόμυλους!

Στην μακρόχρονη, άγραφη ιστορία του βουνού, κρύβεται και το μυστικό του τοπωνύμιου αυτής της Θέσης! Κάτι κάηκε εδώ! Ο οικισμός, που δεν θα το μάθουμε ποτέ, ή απλά, σε ένα παγετό ξεκληρίστηκαν οι αμπελοφυτείες! Γιατί οι φυσικές θεομηνίες που προκαλούσαν το ξέραμα των φυτών, οι κάτοικοι του νησιού τις αποκαλούσαν Καμάδες, δηλαδή καψίματα! Πχ. των λιόδεντρων στην παγωνιά του 19^ου αιώνα! Έτσι θέλω να πιστεύω στην πιο ανώδυνη εκδοχή του τοπωνύμιου, χωρίς αυτό να σημαίνει την ανοιχτή υπόθεση εργασίας, γύρω από αυτό!

*Τον τόπο μου τον έδειξε ο φίλος από την Πελόπη, Παναγιώτης Καρμίρης, από την Πελόπη

** Τέτοια Υπαίθρια καφενεία, όπου στην κουφάλα του Πλατάνου είχε τον εξοπλισμό του ο Καφετζής και γύρω κάθονταν οι πελάτες, υπάρχουν κι άλλα στο νησί! Ένα βρισκόταν στο Κουρνέλλι του Καρυώνα της Γέρας, πάλι κοντά σε πηγή! Στον πλάτανο της πλατείας των Χυδήρων, υπήρχε η πηγή του νερού που «πάγωναν» τα καρπούζια, ενώ στην Άγρα, φιλοξενούσε κρεοπωλείο!

μια αρχαία θέση

με μελαμβαφή και γκρίζα αγγεία

την αρχαία πηγή

την βάση του πιεστηρίου σταφυλιών

με τον Αι Γιώργη

με τον Π. Καρμίρη στον πλάτανο-καφενείο

με κάλυβους ...αψιδωτούς!!!