Βαγγέλης Ν. Γδοντέλης: Βατουσιανά Α’: Ζωή και γλώσσα, Αθήνα 2023, σελ. 407 

«Σκοπός της έκδοσης είναι πρώτα - πρώτα να μείνει σ’ ένα τόμο η παλιά αγροτική ζωή της Βατούσας, όπως εγώ, παιδί αγροτικής οικογένειάς, την έζησα μέχρι τα νεανικάμου χρόνια και ασχολήθηκα με όλες τις αγροτικές εργασίες, και να μην είναι διάσπαρτη σε συνέχειες πολλών ετών σε τεύχη των «Παλμών», όπου έχει δημοσιευθεί. Έπειτα πάντα επιθυμούσα να είναι συγκεντρωμένη η ύλη από την ενασχόλησή μου με τη γλώσσα του χωριού μας». 

Τα παραπάνω είναι από τον πρόλογο του πολυσέλιδου βιβλίου του Βαγγέλη Γδοντέλη, συνταξιούχου, μα πάντα δραστήριου και ανήσυχου φιλολόγου και συντάκτη για πολλές δεκαετίες του περιοδικού «Παλμοί της Βατούσας». 

Το βιβλίο χωρίζεται σε δύο μέρη. Το πρώτο έχει τίτλο «Η αγροτική ζωή της παλιάς Βατούσας» και περιλαμβάνει τα παρακάτω 10 κεφάλαια: Η αγροτική μας περιφέρεια. Η γη και τα χωράφια μας. Οι αγροτικοί δρόμοι και τα νερά μας. Οι αγροτικές καθισιές μας και οι άλλες εγκαταστάσεις.(Γενικά, Η γη και τα χωράφια μας, Οι αγροτικοί μας δρόμοι, Τα νερά του τόπου μας, Οι αγροτικές μας καθισιές και άλλες εγκαταστάσεις), Οι κύριες αγροτικές καλλιέργειες-Καλλιέργεια των δημητριακών(Γενικά, Τα ζώα του ζευγά-Τα σύνεργα της σποράς, Το ζευγάρισμα, Η Άνοιξη και το βοτάνισμα, Ο θερισμός, Τα αλώνια, Τα σύνεργα του αλωνίσματος, Το αλώνισμα, Το λίχνισμα, Ο εορτασμός του Αγίου Μοδέστου, η εορτή των γεωργών), Η καλλιέργεια του καπνού, Η καλλιέργεια της ελιάς, Η καλλιέργεια του αμπελιού. Άλλες σημαντικές ασχολίες στους αγρούς-Συλλογή του βαλανιδόκαρπου, Περιβόλια και μποστάνια, Κάρβουνα και καυσόξυλα. Διάφορες άλλες αγροτικές δραστηριότητες(Το σκάψιμο, Η κατασκευή πηγαδιών, Κατασκευή σετιών(πεζούλες), Το φράξιμο των αγρών, Η συλλογή μανιταριών, Το κυνήγι, Κατασκευή καλαθιών, πανεριών, κοφινιών, Τα αγώγια). Τα ζώα μας(Τα «μουρντάρ΄κα», Βοοειδή(τα «καματερά» μας, Τα αιγοπρόβατα, Οι κότες μας, Προβλήματα με τα ζώα μας, Αγοραπωλησίες ζώων-Τσαμπάσηδες). Τα οπωροφόρα και καρποφόρα δέντρα(Οι απιδιές, Οι συκιές, Οι κυδωνιές, Οι ροδιές, Οι βυσσινιές, Καϊσιές-Ζαρταλουδιές, Ειρικιές, Δαμασκηνιές-Μουσκλιές, Μηλιές, Ροδακινιές). Η πανίδα του τόπου μας(Τα πουλιά, Τα μικρά άγρια ζώα των αγρών, Τα ερπετά, Έντομα και διάφορα ζωύφια). Η χλωρίδα του τόπου μας (Τα δέντρα, Οι θάμνοι, Ποώδη φυτά), Η αγροφυλακή, Χαρακτηριστικά στοιχεία από τη ζωή των αγροτών.  

Το δεύτερο μέρος έχει τίτλο «Γλώσσα» και περιέχει τρία κεφάλαια: Η ντοπιολαλιά της Βατούσας, Το λεξιλόγιο της Βατούσας (Προλογικό Σημείωμα, Το λεξιλόγιο), Βατουσιανές παροιμίες και παροιμιακές φράσεις. Γνωμικά. 

Φώτης Βασίλογλου: Ανισαμνιές…Ιστορίες από τον Μεσότοπο της Λέσβου, Αθήνα 2023, σελ. 183  

Ο Φώτης Βασίλογλου δάσκαλος και παθιασμένος Μεσοτοπίτης, συνεργάτης και συντάκτης για πολλά χρόνια στα «Μεσοτοπίτικα Νέα», ερευνητής και συγγραφέας βιβλίων και μελετών για την ιστορία του χωριού του συγκέντρωσε στον παρόντα τόμο μια σειρά από άρθρα για τα οποία διαβάζουμε στον πρόλογο: «Γεννήθηκα και μεγάλωσα σ’ έναν ευλογημένο τόπο, τον Μεσότοπο της Λέσβου. Η γενιά μου γνώρισε τον παλιό κόσμο στο ηλιοβασίλεμα του, μεγάλωσε με τον νέο και βίωσε και βιώνει τις μεγάλες αλλαγές, που συντελούνται γύρω μας, μέσα μας, παντού… Είχα την τύχη να γνωρίσω τους απλούς ανθρώπους του μόχθου στη δουλειά, στη γιορτή, στον πόνο, στην παρέα… Κουβέντιασα με γυναίκες κι άντρες, που μεγάλωσαν με πολέμους, που πάλεψαν δυσκολίες, που στερήθηκαν, που πείνασαν… Κι ήταν δυνατοί, γελαστοί, δοτικοί, χορτάτοι, απλοί μες στη μεγαλοσύνη τους! Εδώ και 35 χρόνια καταγράφω αυτή τη λαϊκή σοφία των ανθρώπων του χωριού μου. Γεμάτη η προφορική παράδοση με ιστορίες κάθε λογικής… 

Τούτο το βιβλίο στέγασε κάποιες απ΄ αυτές τις ιστορίες, που γλύτωσαν τη λησμονιά. Οι άνθρωποι, που πρόλαβε η γενιά μου, ήταν «γέννημα-θρέμμα» μιας άλλης εποχής, που πέρασε και πάει… Το «νταμάρι της ζωής», που τους έβγαλε, έκλεισε πια και δεν βγάζει τέτοια αγκωνάρια. Είναι οι «πρόγονοι», που πέρασαν από τούτη τη μικρή πατρίδα κι οι ιστορίες τους είναι οι ρίζες μας, ο μυθικός Ανταίος, που παλεύει και νικά τα «θεριά», τις δυσκολίες της ζωής, μονάχα όταν τα πόδια του ακουμπούν στη γη του! Η γνώση της τοπικής ιστορίας είναι δύναμη. Κι όταν οι ρίζες, του σήμερα, ποτίζονται μ΄αγάπη και φροντίδα, το δέντρο του αύριο βγάζει λουλούδια και καρποφορεί… Αυτό το μοναδικό «απόσταγμα ζωής» είναι δροσιά κι ανάσα για μας τους σημερινούς. Μα κι «ανισαμνιά» για τις επόμενες γενιές!». 

Να μερικοί από τους τίτλους των άρθρων που θα βρει ο αναγνώστης στο βιβλίο: Ταβάρι Μεσοτόπου. Ξετυλίγοντας το κουβάρι της ιστορίας… Γιαλοκάβουρας, Ταβάρια, Γιαλός, Σκάλα Μεσοτόπου, Ταβάρι, Του Ταβάρ΄, στα παιδικά μου χρόνια(δεκαετία ’60) Αφηγείται ο Γρηγόρης Κων. Πιπίνης, Χωραφούδια, καφενείο «η Μέλισσα», Γιώργος Χριστοδούλου, ο τελευταίος καφετζής, Μεσοτοπίτικη Αποκριά: κουδουνάτοι και σισίτια…, Το καμπαναριό του χωριού έχει την δική του ιστορία…, Συνεταιρισμός Περιβολάρηδων Μεσοτόπου, Η διακίνηση της ντομάτας τη δεκαετία του 1950, Σάμος και Μεσότοπος σε κοινά ανταμώματα!, Ο ξακουστός Ρούκουνας κι οι Μεσοτοπίτες αμανετζήδες…, κά