Πριν από πέντε χρόνια, τον Νοέμβριο του 2015, ο εκλιπών σήμερα Νίκος Παπαδημητρίου, άνοιξε την καρδιά του στον Παναγιώτη Σκορδά και στο «Ε», παραχωρώντας αποκλειστική για τα λεσβιακά μέσα- και όχι μόνο- συνέντευξη.

Αυτή τη συνέντευξη αναδημοσιεύουμε σαν ένα μικρό αφιέρωμα, στον άνθρωπο εκείνο που δημιούργησε Μουσείο, στα, ξεχασμένα από άλλους, Χύδηρα, που βοήθησε δεκάδες ανθρώπους μέσα από το Ίδρυμα «Νικόλαος Γ. Παπαδημητρίου», να σπουδάσουν, που με έργα εκδήλωσε την αγάπη του για την γενέτειρά του, κρατώντας σφιχτά τις ρίζες του.

Η συνέντευξη εκείνη είχε τίτλο « Όπου δεν υπάρχει πολιτισμός, βασιλεύει η φτώχεια», βασισμένο στα λόγια ψυχής του Νίκου Παπαδημητρίου.

Ας γνωρίσουμε  - όσο μας επιτρέπεται- μέσα από τα δικά του λόγια, όσοι δεν προλάβαμε, εκείνον τον ξεχωριστό άνθρωπο.  

Η συνέντευξη

Ο κ. Νίκος Παπαδημητρίου δεν μιλάει εύκολα. Είναι άνθρωπος των έργων, της πράξης. Tόσο με το «Ψηφιακό Μουσείο Γεώργιος Ιακωβίδης» το πρώτο ψηφιακό μουσείο τέχνης στην Ελλάδα που δημιούργησε πριν από 10 χρόνια περίπου σ’ ένα ορεινό χωριό της Λέσβου, τα Χύδηρα, όσο και με το Ίδρυμα «Νικόλαος Γ. Παπαδημητρίου», κοινωφελές ίδρυμα μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα, που ίδρυσε το 1991 και δραστηριοποιείται στους τομείς της επιστημονικής γνώσης, του περιβάλλοντος και του πολιτισμού, στέκεται έμπρακτα κοντά στη γενέτειρά του, εκφράζει την αγάπη του για τη μαθητιώσα νεολαία, την πίστη του στην αριστεία, την πεποίθησή του στην αξίες της τέχνης και του πολιτισμού.

Η συζήτηση που ακολουθεί, θα πρέπει να διαβαστεί και να προσεχθεί. Ο στοχαστικός και μετρημένος λόγος ενός ανθρώπου με μεγάλη εμπειρία και προσφορά, έχει πολλούς αποδέκτες.

Αγαπητέ κύριε Παπαδημητρίου, πέρασαν κιόλας οκτώ χρόνια από την ίδρυση και τη λειτουργία του μοναδικού στο είδος του, ψηφιακού Μουσείου Ιακωβίδη στα Χύδηρα. Κάντε έναν πρώτο απολογισμό. Δικαιώθηκαν οι προσδοκίες σας;

«Πράγματι, αυτό το πρωτοποριακό ψηφιακό μουσείο που δημιουργήθηκε στο όνομα του Γεώργιου Ιακωβίδη, καταξιωμένου Έλληνα ζωγράφου, δικαίωσε τις προσδοκίες μας και απέδειξε ότι πρωτοβουλίες και αποφάσεις που έχουν μελετηθεί σωστά, αποδίδουν. Η πρωτοτυπία του, είναι ότι μπορεί να παρουσιάζει πιστά τη ζωή και ολόκληρο το έργο του ζωγράφου, χωρίς να διαθέτει πρωτότυπα έργα, άλλωστε και τα συμβατικά μουσεία εκθέτουν μερικούς μόνο από τους πρωτότυπους πίνακες ενός ζωγράφου. Είναι το πρώτο εξ ολοκλήρου ψηφιακό μουσείο τέχνης στην Ελλάδα, ίσως και στο εξωτερικό.

Ο επισκέπτης του δεν είναι μόνο θεατής, συμμετέχει ο ίδιος στην πληροφόρηση του, χρησιμοποιώντας τις οθόνες προβολής και τα άλλα ηλεκτρονικά τεχνάσματα γύρω του. Έως σήμερα, μας έχουν επισκεφθεί περισσότεροι από 15.000 επισκέπτες. Και η πρωτοπορία συνεχίζεται. Το μικρό μουσείο μιλάει σήμερα εννέα γλώσσες: Κινέζικα, Ρωσικά, Τούρκικα, και βέβαια Αγγλικά, Γαλλικά, Γερμανικά, Ισπανικά, Ολλανδικά και Ελληνικά… Φαντάζεστε την ευχάριστη έκπληξη του μακρινού Κινέζου, του Ρώσου, ακόμα και του γείτονα Τούρκου επισκέπτη να απολαμβάνει με το σύστημα Ακουστικής Ξενάγησης, μια ιδιωτική ξενάγηση στη γλώσσα του στα μακρινά Χύδηρα... Άλλη πρωτοτυπία είναι ότι είναι ανοιχτό οποιαδήποτε ώρα της ημέρας. Στους δύσκολους καιρούς που περνά η χώρα μας, πολλά μουσεία έχουν περιορίσει το ωράριο τους και άλλα έχουν κλείσει. Εμείς διατηρούμε το ωράριο του, και διαθέτουμε έναν αριθμό τηλεφώνου τον οποίο καλεί ο επισκέπτης και εξυπηρετείται αν το βρει κλειστό».

Η κοινωνία του νησιού, η εκπαίδευση, η τοπική αυτοδιοίκηση, εκτίμησαν και αγκάλιασαν την προσπάθειά σας; Κατάλαβαν την αξία του Μουσείου;

«Αν η κοινωνία του νησιού έχει καταλάβει την αξία του Μουσείου, δεν μπορώ να πω. Λογικά, θα έπρεπε να την έχει αντιληφθεί, να την έχει εκτιμήσει και υποστηρίξει. Έχω ακούσει πολλούς Λέσβιους να με συγχαίρουν για το εγχείρημα, αλλά έχω ακούσει και πολλές δικαιολογίες για τις δυσκολίες που βρίσκουν τα σχολεία να επισκεφθούν το Μουσείο. Δεν τις δέχομαι.

Μπορεί να είναι δύσκολο, αλλά τρόποι υπάρχουν αν υπάρχει ενδιαφέρον. Και δεν είναι το όφελος του Μουσείου που υπερασπίζομαι, γιατί δεν έχει κανένα οικονομικό όφελος από την επισκεψιμότητα των παιδιών. Το κέρδος είναι να το γνωρίσουν τα παιδιά και οι νέοι μας, οι γενιές αυτές που θα αναλάβουν να εξελίξουν το παρόν αυτού του τόπου και χρειάζονται την παιδεία. Για τα παιδιά του νηπιαγωγείου υπάρχει ειδικός χώρος και υλικά για να ζωγραφίσουν ελεύθερα κάτι εμπνευσμένο από την επαφή τους με έργα του Ιακωβίδη. Τα έργα αυτά κρίνονται από το γνωστό Λέσβιο ζωγράφο Δημήτρη Καραπιπέρη και τα καλύτερα βραβεύονται. Όμως, για να μην αδικώ και τους εκπαιδευτικούς εκείνους, και δεν είναι λίγοι, που πίστεψαν στη σημασία αυτού του Μουσείου και μετέδωσαν τον ενθουσιασμό τους στα παιδιά, τους ευχαριστώ και πάλι με την ευκαιρία αυτής της συνέντευξης».

Κι άλλα μουσεία σαν του Ιακωβίδη.

Τα μουσεία και οι χώροι πολιτισμού ευρύτερα, την περίοδο της κρίσης έχουν δεχτεί μεγάλη πίεση. Είναι ο πολιτισμός και οι τέχνες, πολυτέλεια;

«Θα απαντήσω διαφορετικά. Όπου δεν υπάρχει πολιτισμός, βασιλεύει η φτώχεια. Ο πολιτισμός δεν είναι είδος για να τον κατατάξει κανείς σε αυτά της πολυτέλειας ή της πρώτης ανάγκης. Είναι μια έννοια που χαρακτηρίζει ένα κοινωνικό σύνολο ή άτομο με κριτήρια, τις αξίες ζωής που υπηρετεί, την παιδεία και τις παραδόσεις του, τον τρόπο συμπεριφοράς του, τη σχέση του με τις επιστήμες, τις τέχνες, με ό,τι συμβάλλει στην εξέλιξη του προς το καλύτερο. Όταν ένας πολιτισμός δεν εξελίσσεται, χάνεται. Και εδώ είναι που χρειάζεται εμείς οι Έλληνες, να σταθούμε και να σκεφτούμε σοβαρά.

Πού βρισκόμαστε; Οι αρχαίοι μας πρόγονοι με την παιδεία και το έργο τους, εξέλιξαν τον πολιτισμό τους σε τέτοιο σημείο που μέχρι σήμερα συνεχίζει να αναγνωρίζεται από όλο τον κόσμο και να τιμά τη χώρα μας. Περηφανευόμαστε μεν, αλλά πόσο φροντίζουμε οι ίδιοι να καλλιεργούμε τη σχέση μας με τον πολιτισμό αυτό; Πόσους από τους διάσημους προγόνους μας, παλαιότερους και νεότερους, γνωστούς ανά τον κόσμο, έχουμε τιμήσει έτσι που η μορφή και το έργο τους να παραμένουν στη μνήμη αλλά και στη ζωή του τόπου μας;

Σαν το Μουσείο Ιακωβίδη μπορούν να στηθούν και άλλα μικρά μουσεία, που θα τιμούν επιφανείς Έλληνες στη γενέτειρα τους. Το κόστος δεν είναι μεγάλο, υπάρχουν και σχετικά προγράμματα, αλλά αυτό είναι μια άλλη συζήτηση».

800 υποτροφίες και συνεχίζουμε…

Τόσο με τα βραβεία του Μουσείου για τα καλύτερα πολιτιστικά προγράμματα στην Πρωτοβάθμια και τη Δευτεροβάθμια εκπαίδευση, όσο και με τις υποτροφίες του Ιδρύματος σας στην Τριτοβάθμια Εκπαίδευση, εκφράζετε από τη μια την αγάπη σας για τη μαθητιώσα νεολαία και από την άλλη την πίστη σας στην αριστεία. Ποια θα πρέπει να είναι τα όπλα της νέας γενιάς στην Ελλάδα της κρίσης;

«Παρά τα σημεία των καιρών, επιμένω να πιστεύω ότι η αριστεία πρέπει να διακρίνεται και να επιβραβεύεται ως θεμελιώδης κοινωνική αξία. Με αυτή την πίστη δημιουργήθηκε το “Ίδρυμα Ν. Παπαδημητρίου”, το οποίο δίνει κάθε χρόνο υποτροφίες σε τελειόφοιτους αριστούχους μαθητές Λυκείου, σε συγκεκριμένες περιοχές της Ελλάδας. Η Λέσβος είναι μια από αυτές, με το μεγαλύτερο μάλιστα αριθμό υποτρόφων. Επιβραβεύει επίσης αλλοδαπούς αριστούχους φοιτητές που φοιτούν σε Ανώτατα Εκπαιδευτικά Ιδρύματα με τους ίδιους όρους που ισχύουν και για τους Έλληνες.

Δίνει κάθε χρόνο υποτροφία σε υποψήφιο διδάκτορα του Τμήματος Περιβάλλοντος του Πανεπιστημίου Αιγαίου, στον πρώτο πτυχιούχο σπουδαστή της Ακαδημίας Εμπορικού Ναυτικού Ύδρας και στον πρώτο φοιτητή ή φοιτήτρια της Σχολής Καλών Τεχνών.

Οι υποτροφίες αυτές διαφέρουν από τις συμβατικές που εξαντλούνται στη χρηματική ανταμοιβή μιας επίδοσης. Το Ίδρυμα συνεχίζει να παρέχει ηθικά και υλικά κίνητρα, ενθαρρύνοντας και επιβραβεύοντας εκείνους που παραμένουν άριστοι σε όλη τη διάρκεια των σπουδών τους. Έχουμε δώσει μέχρι σήμερα 800 υποτροφίες σε νέους που ήδη σταδιοδρομούν με επιτυχία στην Ελλάδα και το εξωτερικό. Συγκεκριμένα στη Λέσβο, έχουν δοθεί 600 υποτροφίες σε 300 αριστούχους νέους και νέες. Όλοι οι υπότροφοι αποτελούν αυτόματα μέλη του Συλλόγου Υποτρόφων του Ιδρύματος.

Ο Σύλλογος διοικείται από αιρετό πενταμελές Συμβούλιο και αναπτύσσει δικό του πρόγραμμα κοινωφελών δραστηριοτήτων σε θέματα εκπαίδευσης, περιβάλλοντος και πολιτισμού. Θέλω να ελπίζω ότι το Ίδρυμα και το έργο του θα συνεχιστεί στο μέλλον από τον Σύλλογο των Υποτρόφων του, που θα υποστηρίζει από γενιά σε γενιά τη δια βίου μάθηση, τον πειραματισμό και την καινοτομία, τους στόχους και το όραμα, την προσφορά στο κοινωνικό σύνολο».

Για το Αρχαίο Θέατρο Μυτιλήνης

Οι υπότροφοί σας, είχαν ξεκινήσει μια μεγάλη καμπάνια για το Αρχαίο Θέατρο Μυτιλήνης. Είχε κάποιο αποτέλεσμα αυτή η πρωτοβουλία;

«Δεν ξέρω αν υπάρχουν και άλλες κινητοποιήσεις νέων στο νησί με ανάλογους πολιτιστικούς στόχους. Το θέμα ξεκίνησε όταν σε μια συζήτηση διαπιστώθηκε ότι πολλοί υπότροφοι της Λέσβου δεν γνώριζαν καν ότι υπάρχει αρχαίο θέατρο στη Μυτιλήνη. Έγινε η σχετική έρευνα και αποφασίστηκε να ξεκινήσουν μια καμπάνια υπέρ της ανάδειξης του σημαντικού αυτού θεάτρου.

Οι ίδιοι οι υπότροφοι εμφανίστηκαν σε εκπομπές του ραδιοφώνου, στην τηλεόραση, στον Τύπο και τελικά με τη συμπαράσταση του Δήμου Μυτιλήνης και τη θερμή υποστήριξη του ειδικού στην προστασία αρχαίων θεάτρων Σωματείου “Διάζωμα”, τα κατάφεραν. Τώρα, μέσω μιας προγραμματικής σύμβασης που υπεγράφη από το Δήμο και το Υπουργείο Πολιτισμού, περιμένουμε να εγκριθεί η σχετική μελέτη που έχει προταθεί εδώ και καιρό. Από την Αρχαιολογική Εφορεία Μυτιλήνης, ο Δρ. Γιάννης Κουρτζέλης, που παρακολουθεί στενά το θέμα, θα έχει σύντομα νέα. Με την ευκαιρία, θυμίζω, ότι πριν τρία χρόνια ανοίχτηκαν και στις τέσσερις τράπεζες της Λέσβου οι “κουμπαράδες” για το Αρχαίο Θέατρο.

Μέχρι στιγμής, τα αποτελέσματα δεν είναι ενθαρρυντικά. Πιστεύω, πάντως, ότι δεν υπάρχει Λέσβιος που δεν θα ήθελε να προχωρήσει αυτό το έργο. Στην ιστοσελίδα “Διάζωμα” μπορεί κανείς να ενημερωθεί για την κίνηση των τραπεζικών λογαριασμών».

Για τους Λέσβιους εκτός της Λέσβου

Οι μαθητές της Λέσβου διακρίνονται στις πανελλαδικές εξετάσεις και πολλοί είναι αυτοί που φεύγουν για σπουδές εκτός νησιού. Ελάχιστοι όμως επιστρέφουν, αφού η τοπική οικονομία αδυνατεί να καλύψει αυτό το επιστημονικό δυναμικό. Τι μέλλον έχει όμως, ένας τόπος που χάνει το πιο μορφωμένο κομμάτι του;

«Ας είμαστε αισιόδοξοι. Μπορεί αυτή η απώλεια που τόσο μας πονάει σήμερα, να αποδειχθεί κέρδος. Πολλοί και από τους Λέσβιους υποτρόφους μας, συνέχισαν σπουδές στο εξωτερικό και ήδη σταδιοδρομούν εκεί γιατί δεν έβρισκαν δουλειά στην Ελλάδα. Δεν τους θεωρώ χαμένους για τον τόπο, ούτε πιστεύω ότι χάνουν οι ίδιοι την ταυτότητα τους εκεί.

Αντίθετα, με τις ευκαιρίες που συναντούν στη χώρα που επέλεξαν, επεκτείνουν τις γνώσεις τους, αποκτούν νέες εμπειρίες και προχωρούν. Το θετικό της εποχής είναι ότι με την εξέλιξη των τηλεπικοινωνιών, οι αποστάσεις εκμηδενίστηκαν. Η πληροφορία αγνοεί πλέον τοπικά ή χρονικά όρια, η επαφή με τα παιδιά μας που λείπουν, είναι άμεση. Πιστεύω ότι τα παιδιά αυτά που συνεχίζουν να διακρίνονται και εκτός Ελλάδας, είναι οι καλύτεροι πρεσβευτές της χώρας μας και νοιάζονται το ίδιο γι’ αυτήν όσο κι εμείς εδώ».

Να θυμηθούμε τις αξίες μας

Με τη μεγάλη κοινωνική αλλά και επιχειρηματική εμπειρία που έχετε, πώς βλέπετε την κρίση που διέρχεται η χώρα μας και τι χρειάζεται για να βγούμε από αυτή;

«Πώς θα βγούμε από την κρίση; Δύσκολη ερώτηση. Οι καταστάσεις σήμερα είναι τόσο απρόβλεπτες, που η δική μου κοινωνική και επιχειρηματική εμπειρία, αν και πολύχρονη, δεν επαρκεί για να απαντήσω.

Η κρίση είναι παγκόσμια, όπως καλά το ξέρουμε, αλλά στον τόπο μας έχει πια βαθύνει απελπιστικά. Μπορεί να φανεί γραφικό και ίσως ακατόρθωτο, πιστεύω όμως ότι αν τουλάχιστον ξαναθυμηθούμε ως λαός, τις αξίες ζωής που είχαμε έως πρόσφατα, αλλά έχουμε ξεχάσει ή χάσει… Αν θυμηθούμε τι σημαίνει εντιμότητα, αξιοπρέπεια, μόρφωση, αυτοπεποίθηση, πειθαρχία αλτρουισμός, δικαιοσύνη, ισότητα… Ίσως κάτι να αλλάξει προς το καλύτερο.

Σήμερα, η λατρεία του χρήματος την οποία τιμήσαμε με τόσο πάθος, έχει προδώσει τους περισσότερους ανάμεσα μας και δεν υπάρχει τίποτα στη θέση της. Μήπως ήρθε η ώρα να αναθεωρήσουμε τη στάση μας απέναντι στη ζωή για να ξαναβρούμε το κέντρο ισορροπίας μας, επιβεβαιώνοντας το αρχαίο ρητό “ουδέν κακόν αμιγές καλού”; Το κακό έχει και τα καλά του».