Άναρχη δόμηση, θέρετρα αμφιβόλου αισθητικής, ανεξέλεγκτη τουριστική ανάπτυξη, αυθαίρετα, δάση που έχουν κτισθεί, τοπία που έχουν υποστεί μεγάλες αλλοιώσεις και οι Κυκλάδες με τη Χαλκιδική να είναι οι μεγάλες χαμένες πανελλαδικά. Κάπως έτσι περιγράφονται τα περισσότερα από τα 134 τοπία από όλη την Ελλάδα που εξετάστηκαν στην έρευνα «Greekscapes - Αεροφωτογραφικός άτλαντας ελληνικών τοπίων», η οποία διήρκεσε δύο χρόνια (2008 - 2010) και υλοποιήθηκε στο Εργαστήριο Εφαρμοσμένης και Ανθρώπινης Γεωγραφίας, Τμήμα Γεωγραφίας, Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο (Γιώργος Μελισσουργός, Αργυρώ Μουγγολιά, Δέσποινα Γκιρτή, Αντιγόνη Φάκα με επικεφαλής τον καθηγητή κ. Κώστα Χατζημιχάλη). Η έρευνα ανατέθηκε από το Κοινωφελές Ίδρυμα Ι.Σ. Λάτση.

Η χρονική υστέρηση στη θεσμοθέτηση μέτρων πολιτικής, η έλλειψη πολιτικής βούλησης, ο συμβιβασμός με τα μικρά και μεγάλα συμφέροντα και τα συχνά αλληλοσυγκρουόμενα προτεινόμενα μέτρα έχουν οδηγήσει σε ουσιαστικά αδιέξοδα τη συνολικότερη ανάπτυξη των μεγαλύτερων τουριστικών προορισμών της χώρας, με δυσμενέστερες επιπτώσεις την υποβάθμιση του φυσικού περιβάλλοντος, την αυθαίρετη δόμηση, την αισθητική ρύπανση και τη συνολικότερη απαξίωση της ποιότητας του προσφερόμενου τουριστικού προϊόντος.

Τα παραδείγματα
Να πώς καταγράφει η έρευνα τα κακά παραδείγματα:
Ρόδος
H έντονη τουριστικοποίηση, με εμπορικές κυρίως δραστηριότητες σε βάρος της κατοικίας, αλλά κυρίως η μετατροπή της μεσαιωνικής πόλης σε κέντρο νυκτερινής διασκέδασης, δημιουργούν σήμερα σημαντικά προβλήματα, ενώ συγχρόνως η εφαρμογή της αρχαιολογικής νομοθεσίας έσωσε το ιστορικό κτιστό κέλυφος. Η συνεχής μείωση τα τελευταία χρόνια των κατοίκων δείχνει την αναγκαιότητα λήψης άμεσων μέτρων ενίσχυσης των κατοίκων και προστασίας της μεσαιωνικής πόλης. Οι κυκλοφοριακές ρυθμίσεις από το 1989 ανακουφίζουν από την άμετρη αύξηση χρήσης των οχημάτων, ιδιαίτερα τη θερινή περίοδο, ενώ τα έργα των υπόγειων δικτύων και των οδοστρωμάτων που ξεκίνησαν το 1994 αποτελούν σοβαρή υποδομή για τη ζωή της πόλης.

Το αρνητικό παράδειγμα της Μυκόνου
Η τρίτη περίοδος (1990 - σήμερα) χαρακτηρίζεται από την επέλαση του real estate, τη συστηματική μετατροπή του άνυδρου και γυμνού τοπίου σε πυκνοδομημένο αστικό ιστό δεύτερης κατοικίας. Χιλιάδες βίλες, μεμονωμένες ή σε συγκροτήματα με πισίνες και άκομψη ψευτο-κυκλαδίτικη αρχιτεκτονική κυριαρχούν μαζί με πυκνό δίκτυο δρόμων. Η τεράστια αύξηση των οικοδομών (τουριστικά καταλύματα και παραθεριστικές κατοικίες) επεκτείνεται πλέον και εκτός του παραλιακού άξονα. Οι οικοδομές απαιτούν μεγάλα νέα δίκτυα υποδομών (αεροδρόμιο, οδικό δίκτυο, περιφερειακός δρόμος, νέα λιμάνια, δίκτυα ύδρευσης και αποχέτευσης και εγκαταστάσεις βιολογικού καθαρισμού κ.ά.), τα οποία διακρίνονται για την απροθυμία ένταξής τους στο τοπίο.
Παρά το γεγονός ότι πολλοί φορείς (υπουργεία, ΕΟΤ κ.τ.λ.), επιφορτισμένοι με το σχεδιασμό, θεσμοθέτησαν παρεμβάσεις ήδη από τη δεκαετία του ‘50 με στόχο τη διαχείριση της τουριστικής ανάπτυξης, η Μύκονος αποτελεί ένα από τα κλασσικά και παράλληλα αρνητικά παραδείγματα τουριστικής περιοχής με άναρχη ανάπτυξη και άρνηση οποιουδήποτε ελέγχου από την τοπική κοινωνία και τα οικοδομικά συμφέροντα. Στην αυγή του 20ού αιώνα η Μύκονος αποτελεί πλέον ένα από τα παραδείγματα - στον παγκόσμιο χώρο - «μετα-βιομηχανικής» τουριστικής ανάπτυξης με έντονα συμπτώματα κορεσμού και υποβάθμισης του συνόλου των πόρων (πολιτιστικών, περιβαλλοντικών, κοινωνικών, παραγωγικών) που συναποτελούν τοπικά το «τουριστικό προϊόν».

Αντίπαρος
Αυτό που αντικρίζει σήμερα ο επισκέπτης είναι η ταχύτατη μετατροπή του τοπίου σε ένα πυκνό και κακής αισθητικής θέρετρο, τυπικό δείγμα της οικοπεδοποίησης και ανοικοδόμησης των τουριστικών ακτών. Τριώροφες κατοικίες που έχουν μετατραπεί σε ενοικιαζόμενα δωμάτια και μεγάλα συγκροτήματα αντικαθιστούν τις «νησιωτικές» μονώροφες κατοικίες της αρχικής φιλοδοξίας του οικισμού των χρυσοχόων. Η αξιοποίηση των ασαφών πολεοδομικών διατάξεων, οι αλληλοεπικαλύψεις της νομοθεσίας, η παντελής έλλειψη ελέγχου από τις πολεοδομικές αρχές και η σιωπηρή συναίνεση των τοπικών αρχών, συγκροτούν το πλέγμα των κοινωνικών διαδικασιών παραγωγής του τοπίου, γνωστών σε όλα τα νησιά των Κυκλάδων.

Άλλαξε ριζικά το παραλιακό μέτωπο της Νάξου
Η σημερινή ζωή της πόλης εξαρτάται κυρίως από τον τουρισμό και τις οικοδομές και δευτερευόντως από το εμπόριο κηπευτικών και κτηνοτροφικών προϊόντων και μαρμάρου. Με περίπου 11.000 μόνιμους κατοίκους (2005) και διπλάσιους επισκέπτες, οι πυκνότητες το καλοκαίρι είναι πολύ υψηλές, ιδίως στις νέες τουριστικές περιοχές όπως του Άι-Γιώργη. Η τουριστική επέλαση έχει αυξήσει κατακόρυφα τα τοπικά εισοδήματα, έχει αλλάξει ριζικά το παραλιακό μέτωπο, έχει ωθήσει σε επάλληλες επεκτάσεις της πόλης και έχει δημιουργήσει μεγάλες πιέσεις στις αξίες γης και ακινήτων. Πρόσφατα, με απόφαση του ΣτΕ, η πόλη γλύτωσε από μία τεράστια και αλόγιστη επέκταση του υπάρχοντος λιμανιού, ενώ εκκρεμούν άλλες προσφυγές για πολεοδομικές παρανομίες στην Περιφέρεια της πόλης.
Στη δεκαετία 1995 - 2005 η τουριστική ανάπτυξη εισχώρησε στο εσωτερικό του οικισμού, μετατρέποντας βίαια τις παραδοσιακές χρήσεις της κατοικίας και των καθημερινών εξυπηρετήσεων σε χρήσεις υπερ-τοπικές, εστίασης, διασκέδασης και εμπορίου. Στους μικρούς πεζόδρομους στριμώχνονται πεζοί, τραπέζια και κινητές προθήκες. Τα προβλήματα επιδεινώνονται τις βραδινές ώρες, όταν η Χώρα γίνεται πόλος διασκέδασης για όλο το νησί, αναπαράγοντας άλυτα προβλήματα κυκλοφορίας και στάθμευσης. Το μεσαιωνικό τοπίο έχει μετατραπεί σε σκηνικό για την τουριστική κατανάλωση.

Ναύπλιο
Η παλαιά πόλη σήμερα καλύπτεται νομοθετικά με μία σειρά διαταγμάτων προστασίας. Αρκετές παρεμβάσεις ανάπλασης έχουν πραγματοποιηθεί στο δημόσιο χώρο και ιστορικά κτήρια έχουν αποκατασταθεί για να στεγάσουν νέες χρήσεις. Εν τούτοις, συχνά παρατηρούνται ανεπιτυχείς εργασίες «αποκατάστασης» και αλλαγές χρήσης «διατηρητέων» κτηρίων που αλλοιώνουν τα χαρακτηριστικά τους.
Παράλληλα, στην παλιά πόλη παρατηρείται υπερσυγκέντρωση δραστηριοτήτων αναψυχής και τουριστικού εμπορίου που δημιουργούν κυκλοφοριακή ένταση, φορτίζουν υπερβολικά το δημόσιο χώρο και απομακρύνουν τους μόνιμους κατοίκους. Κι αυτό, τη στιγμή που η ευρύτερη πόλη διαθέτει σημαντικά πολιτιστικά στοιχεία και περιοχές ιδιαίτερου φυσικού κάλλους, που θα μπορούσαν να αποτελέσουν πόλο έλξης και αναψυχής τόσο των κατοίκων όσο και των επισκεπτών και χώρο απορρόφησης των πιέσεων που δέχεται η παλαιά πόλη.

Κασσάνδρα Χαλκιδικής
Η έρευνα αποκαλύπτει διαφοροποιημένα πρότυπα παραθεριστικής κατοικίας στις εκτός σχεδίου περιοχές. Στην άνω δυτική ακτή και σε Ποτίδαια - Νέα Φώκαια κυριαρχεί η αυθόρμητη (και συχνά αυθαίρετη) δόμηση των χαμηλότερων εισοδηματικά κοινωνικών ομάδων. Στη ΒΔ Σιθωνία κυριαρχούν οι βίλες στα δύο ή τέσσερα στρέμματα, πρότυπο που επίσης αφορά, αν και σε μικρότερο βαθμό, και την Κασσάνδρα. Στην τελευταία κυριαρχούν τα ιδιόκτητα και ενοικιαζόμενα σπίτια/διαμερίσματα οργανωμένης δόμησης (κατασκευασμένα από οικοδομικές επιχειρήσεις της Θεσσαλονίκης με το σύστημα της αντιπαροχής), ενώ σημαντικό είναι και το ποσοστό των προ του 1977 πολυκατοικιών εκτός σχεδίου (κυρίως πέριξ της Χανιώτης). Τις διαφοροποιήσεις αυτές εξηγούν, εκτός από την εγγύτητα με τη Θεσσαλονίκη, το μέγεθος και η διαθεσιμότητα γεωργικής προς οικιστική εκμετάλλευση γης, αλλά και η σχετική διαμόρφωση των τιμών γης.
Συνέπεια της διάχυσης της δόμησης είναι η εξάντληση της χωρητικότητας των οικιστικών εκτάσεων ήδη από τις αρχές της δεκαετίας του 1990 σε πολλούς από τους δήμους της περιοχής. Συγχρόνως, οι δημόσιες υποδομές, ακόμη κι εκείνες που αποτελούν αναγκαία προϋπόθεση για αυτό το είδος της χωρικής ανάπτυξης όπως τα δίκτυα υδροδότησης, αποχέτευσης και μεταφορών, είναι ελλιπείς. Συστατικό στοιχείο αυτού του προτύπου ανάπτυξης είναι η εξάντληση των φυσικών διαθέσιμων πόρων από τις ανθρωπογενείς παρεμβάσεις, αλλά και από φυσικές καταστροφές, όπως οι πυρκαγιές και οι επακόλουθες πλημμύρες.

Αυτή η διεύθυνση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου προστατεύεται από τους αυτοματισμούς αποστολέων ανεπιθύμητων μηνυμάτων. Χρειάζεται να ενεργοποιήσετε τη JavaScript για να μπορέσετε να τη δείτε.

* ΑΡΘΡΟ ΣΤΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑΣ ΜΕ ΤΗΝ ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ ΚΕΡΔΟΣ