Η δημιουργία του Σκαλοχωρίου χάνεται μέσα στο παρελθόν, σκεπασμένη με μύθους. Εδώ και αρκετό καιρό, επεξεργαζόμενος τα στοιχεία που ήρθαν σε γνώση μας από το βιβλίο του Κώστα Καμπουρίδη «Η Λέσβος τον 16ο αιώνα», άρχισε να εμφανίζεται μια εικόνα και να βγαίνουν κάποια συμπεράσματα για το πότε και πώς εμφανίζεται το Σκαλοχώρι στην τοπογραφία. Αυτά που ακολουθούν παρακάτω είναι μια υπόθεση που ακουμπά στα στοιχεία που υπάρχουν.  

Κατ’ αρχάς τα χωριά δε γεννιούνται από τη μια στιγμή στην άλλη. Χρειάζονται χρόνια και προϋποθέσεις που θα κάνουν μια τοποθεσία ελκυστική στον διάσπαρτο γύρω πληθυσμό.  

Η τοποθεσία που είναι σήμερα το Σκαλοχώρι είχε ένα βασικό πλεονέκτημα. Είχε πολλά νερά που υπάρχουν μέχρι και σήμερα. Οι πηγές στο χωριό είναι διάσπαρτες σε όλο το μήκος του ποταμού που το διασχίζει, με σημαντικότερη πηγή αυτήν στο κέντρο του χωριού όπου βρίσκεται ο πλάτανος, ενώ εξίσου σημαντική πηγή είναι τα νερά στον Άγιο Θεράποντα. Ο χώρος του σημερινού χωριού είναι ένα μέρος που συγκέντρωνε αρκετά πλεονεκτήματα από πλευράς κλίματος, προστατευμένο από τους ισχυρούς βορειοανατολικούς ανέμους του χειμώνα αλλά και με καταφανή δροσιά το καλοκαίρι. Η λαγκαδιά και η πυκνή βλάστηση το έκρυβαν σημαντικά από τη θάλασσα που λυμαίνονταν οι πειρατές. Η λαγκαδιά αυτή είναι διάσπαρτη από ίχνη νερόμυλων, σημαντικό στοιχείο για την οικονομία μιας περιοχής. Η ύπαρξη τέλος στη γύρω αγροτική περιοχή δεκάδων οικιστικών λειψάνων φανερώνει μια ενδιαφέρουσα από πλευράς παραγωγής αγροτικών προϊόντων περιοχή. 

Στην ανάγκη δημιουργίας ενός οικισμού συνέτεινε και το γεγονός ότι μετά την κατάληψη του νησιού από τους Τούρκους οι επιθέσεις συμμοριών στην αγροτική ύπαιθρο ήταν συχνό φαινόμενο. Αλλά και η πολιτική του κράτους των Τούρκων ήταν να συγκεντρώνονται οι κάτοικοι σε χωριά για την αποτελεσματικότερη φορολόγηση.  

Βρισκόμαστε στο χίλια πεντακόσια, λίγα χρόνια μετά την κατάληψη της Λέσβου από τους Τούρκους το 1462 μ.Χ. Στα φορολογικά κατάστιχα της απογραφής του 1521 παίρνουμε τις πρώτες πληροφορίες για την περιοχή. Στα φορολογικά κατάστιχα της απογραφής του 1548 στην επαρχία της Ερεσού και ειδικά στην περιοχή μας, εμφανίζονται κατά σειρά τα χωριά, Hidira, Ifterunda, Vatusa, Agra, Mesotopo, Anbola, Malyonda, Paracla ,Aya Todori, Agridia, Prosimo, Pisari κ.α. Εδώ τελειώνει η επαρχία Ερεσού και αρχίζει η επαρχία Καλλονής. Τα χωριά που αναφέρονται στην περιοχή είναι Anamodya, Pedι, Kehrada, Filya κ.α Από όλα τα άλλα τοπωνυμία που αναφέρονται στην περιοχή, κανένα δεν ταιριάζει με ένα γνωστό τοπωνύμιο σήμερα. Ποια ήταν τα Αγρίδια που αναφέρονται ως ο δεύτερος μεγαλύτερος σε πληθυσμό οικισμός μετά την Ερεσό στην επαρχία της Ερεσού με καταγεγραμμένες 547 χριστιανικές εστίες και μια μουσουλμανική; 

Τα Αγρίδια είναι μια σημαντική φορολογικά περιοχή όπως φαίνεται από τους φόρους που πληρώνει. Είναι αδύνατον όλη η περιφέρεια του σημερινού Σκαλοχωρίου να διέφευγε της σουλτανικής φορολογίας. Στα Αγρίδια, στην απογραφή του 1548, φορολογούνται εκτός των άλλων και 28 νερόμυλοι, 8 ελαιόμυλοι και ένα νταλιάνι (Ιχθυοτροφείο). Ποιο άλλο μέρος στην περιοχή έχει αυτά τα ίχνη; Αναφέρονται και τέσσερα μοναστήρια που κατά πάσα πιθανότητα είναι τα μοναστήρια στο όρος Λίβανος στην Πτερούντα.  

Γράφει ο κος Καμπουριδης στο βιβλίο του «Η Λέσβος τον 16ο αιώνα»: «Η ιδία η ονομασία παραπέμπει στην λέξη αγρίδια που είναι κατάλοιπο ορολογίας από την βυζαντινή εποχή και δηλώνει την οικιστική ενότητα που σχηματίστηκε από χωρικούς που μετέφεραν την κατοικία τους μακριά από το πόλισμα». Ένα άλλο στοιχείο είναι ότι στα Αγρίδια δεν αναφέρονται συνοικίες (mahalle) όπως συναντούμε σε άλλα μεγάλα χωριά. Τα παραπάνω μας οδηγούν στο ασφαλές συμπέρασμα ότι η περιοχή του Σκαλοχωρίου αναφερόταν στα οθωμανικά κατάστιχα με το όνομα Αγρίδια ως φορολογική οντότητα. Η αναφορά της τοπωνυμίας Αγρίδια εμφανίζεται και σε αλλά μέρη όπως π.χ στην Ίμβρο, στη Χαλκιδική, στην Κρήτη.  

Για την επομένη απογραφή του 1581 με την ιδία πάνω κάτω φορολογική εικόνα γράφει στο βιβλίο του ο Κώστας Καμπουρίδης « Το 1581 ο οικισμός καταγράφεται ως ‘’χωριό Αγρίδια, άλλο όνομα, Κεραμέας’’(Karye-I Agridya nam-I digger Colmekci), αλλαγή που δείχνει μετακίνηση του αρχικού οικισμού Αγρίδια στην νέα θέση. Η λέξη Colmekci ή comlekci στα Τούρκικα σημαίνει τον κεραμέα, αυτόν που φτιάχνει πήλινα αγγεία και η λέξη τσουκάλι, από την οποία προέρχεται η παλιά ονομασία Τσουκαλοχώρι, σημαίνει ακριβώς το στρογγυλό πήλινο σκεύος. Επομένως ο οικισμός Agridya είναι το Τσουκαλοχώρι που μετονομάστηκε σε Σκαλοχώρι». Ο λόγος αλλαγής του ονόματος από Αγριδια σε Colmekci το πιθανότερο είναι να οφείλεται στην ανάπτυξη στη σημερινή θέση του Σκαλοχωρίου εκείνον τον καιρό ενός οικισμού κυρίαρχου στη γύρω περιοχή. Τον ονόμασαν comlekci -comlek koy λόγω της ύπαρξης μεγάλων εκτάσεων αργιλοχωμάτων που χρησίμευαν για την κατασκευή πήλινων. Την ονομασία αυτή χρησιμοποιούσαν από κει και πέρα οι Τούρκοι για το χωριό και είναι γνωστή στις μέρες μας από αφηγήσεις και αναφορές από περιηγητές. Είναι λογικό να συμπεράνουμε πως στα 1581 μ.Χ. έχει δημιουργηθεί ένας οικισμός που μπορεί να οριστεί ως κέντρο της ευρύτερης περιοχής. Αυτά τα παραπάνω δηλώνουν πως τα προηγούμενα χρόνια 1540-1580 είναι τα χρόνια δημιουργίας του οικισμού. Πιθανότατα στο σημείο αυτό προϋπήρχε μικρός αγροτικός οικισμός με παραπλήσια ονομασία. Οικιστικά ευρήματα πάντως παλαιότερης εποχής δεν έχουν εντοπιστεί μέχρι τώρα.  

Σε συζήτηση που προκάλεσα κατά την παρουσίαση του βιβλίου του Κώστα Καμπουρίδη για την ονομασία του Σκαλοχωρίου, σε αυτά τα συμπεράσματα πάνω κάτω συμφώνησαν και οι ομιλητές, ο ίδιος ο συγγραφέας του βιβλίου, ο Δρ Στρατής Αναγνώστου μελετητής της ιστορίας του Νησιού, ο Δρ Μάκης Αξιώτης συγγραφέας και ερευνητής της τοπικής ιστορίας, η ταπεινότητά μου αλλά και άλλοι παρευρισκόμενοι. 

Κλείνοντας δύο σημειώσεις:  

*Είναι ενδιαφέρον πως στην απογραφή του 1548 μ.Χ. εμφανίζεται μόνο μια μουσουλμανική εστία (Αμπτουλλάχ , πρόσφατα εξισλαμισθείς).  

*Το ιχθυοτροφείο (dalyan) νταλιάνι που συναντάμε στην απογραφή και άλλα δύο στους Αγίους Θεοδώρους δεν έχουν καμία σχέση με τη σημερινή εικόνα που έχουμε για τα ιχθυοτροφεία. Νταλιάνι υπάρχουν και σήμερα σε διάφορα μέρη της Ελλάδας. Το νταλιάνι αποτελεί ουσιαστικά έναν πλαισιωμένο θαλάσσιο αβαθή χώρο που αποτελείται από δίχτυα και πάσσαλους. Τα δίχτυα είναι τοποθετημένα κατά τέτοιο τρόπο ώστε να εγκλωβίζονται τα ψαριά μέσα σε αυτό.