Μελετώντας την κοινωνία του νησιού του Πάσχα, ο κορυφαίος κοινωνιολόγος Τζάρεντ Ντάιμοντ στο βιβλίο του «Κατάρρευση» ( εκδόσεις Κάτοπτρο) φτάνει σε ένα εκπληκτικό συμπέρασμα. Το μικρό νησί αυτό που κάποτε φιλοξενούσε έναν ακμαίο πολιτισμό και που ήταν κατάφυτο με πυκνό δάσος, τελικά ερημώθηκε, δεν έμεινε ούτε ένας άνθρωπος, ούτε ένα δέντρο, μόνο κάτι πέτρινα αγάλματα πελώριων προσώπων που κοιτούν τον ωκεανό, ούτε λίγο ούτε πολύ γιατί οι τοπικοί άρχοντες δεν μπορούσαν να τα βρουν μεταξύ τους. Ακούγεται κάπως ακραίο, αλλά το συμπέρασμά του αξίζει να το κοιτάξουμε από πιο κοντά και να εξετάσουμε τις όποιες αναλογίες μπορούν να σκιαγραφηθούν στο δικό μας νησί, τη δική μας πατρίδα.

Η ιστορία του νησιού του Πάσχα περιβάλλεται από την άχλη του μυστηρίου. Μέχρι πρότινος τα περίφημα αγάλματα του νησιού του Πάσχα αποτελούσαν άλυτο αίνιγμα, συνέδεσαν την ύπαρξή τους με υποθέσεις περί εξωγήινων πολιτισμών και έπλεκαν γύρω από την παράξενη όψη τους, ατέλειωτες συζητήσεις και ατέλειωτα κείμενα του φανταστικού. Δυστυχώς ή ευτυχώς, τα μοναχικά αγάλματα δεν είναι τίποτα άλλο από αναθήματα σε τοπικές θεότητες. Η κοινωνία του νησιού του Πάσχα λειτουργούσε μέσα από τη δράση πολέμαρχων που συγκέντρωναν γύρω τους φατρίες. Υπήρχαν ισχυροί πολέμαρχοι που κατά καιρούς κατάφερναν να ενώσουν όλες τις φατρίες του νησιού κατατροπώνοντας τους εχθρούς τους, τον περισσότερο καιρό όμως οι πολέμαρχοι ήταν ανταγωνιστικοί μεταξύ τους είτε μέσω ανοιχτής σύρραξης είτε με έμμεσους διπλωματικούς τρόπους.

Ο κάθε πολέμαρχος τώρα, για να υποδείξει ή να αυξήσει την αίγλη του, έπρεπε να ορθώσει αγάλματα στις τοπικές θεότητες. Το κάθε άγαλμα για να κατασκευαστεί, χρειαζόταν τεράστιο κόπο και σπατάλη, τόσο σε ανθρώπινο δυναμικό όσο και σε ξυλεία. Ανακαλύφθηκε από αρχαιολόγους ο τόπος του λατομείου όπου εξήγαγαν την πέτρα για τα αγάλματα. Η μεταφορά όμως των αγαλμάτων σε μεγάλες αποστάσεις, περιλάμβανε την ανάγκη σε ξύλινους κυλίνδρους, που δεν θα μπορούσαν να βρεθούν με άλλον τρόπο παρά κόβοντας τα υφιστάμενα δέντρα. Εκτός αυτού, για να ορθωθεί το άγαλμα, χρειαζόταν και πάλι ράμπες από ξύλο. Στην αρχαία Αίγυπτο, η ανόρθωση των πυραμίδων περιλάμβανε ένα παρόμοιο τέχνασμα με άμμο. Η άμμος όμως στην Αίγυπτο ήταν άφθονη, στο νησί του Πάσχα τα δέντρα ήταν περιορισμένα. Η υλοτόμηση σε συνδυασμό με τις άφθονες βροχές  των τροπικών και την εκτεταμένη διάβρωση του εδάφους, ερήμωσαν τη χλωρίδα του νησιού. Όταν το χώμα και αυτό παρασύρθηκε στη θάλασσα ή έγινε πολύ φτωχό, οι κάτοικοι δεν μπορούσαν πια να καλλιεργήσουν.

Σε διάστημα 150 περίπου χρόνων, και οι τελευταίοι κάτοικοι έφυγαν από το νησί του Πάσχα με προορισμό διάφορα άλλα νησιωτικά συμπλέγματα βορειότερα. Είχαν καταστρέψει τον πολιτισμό τους με τα ίδια τους τα χέρια. Οι πολέμαρχοι έβλεπαν το κακό να έρχεται, δεν ερημώθηκε το νησί σε μια μέρα. Οι κάτοικοι έβλεπαν επίσης την καταστροφή να πλησιάζει, αλλά θέλοντας να ανήκουν σε κάποια φατρία και προκειμένου να μην δυσαρεστήσουν τον εκάστοτε πολέμαρχο, δεν αντιδρούσαν.

Πολέμαρχοι και κάτοικοι, κανένας δεν έκανε πίσω, σε έναν παράλογο χορό εξοπλισμού και ανταγωνισμών έχασαν ό,τι πολυτιμότερο είχαν: την πατρίδα τους. Έμειναν τα αγάλματα να θυμίζουν σιωπηλά, την ανθρώπινη ανοησία. Είναι πραγματικά συγκλονιστικό το τι συνέβη στο νησί του Πάσχα. Και είναι συγκλονιστικό το τι συμβαίνει στα νησιά μας. Τοπικοί «πολέμαρχοι», άρχοντες αιρετοί, δεν κάνουν ούτε ένα βήμα πίσω. Για την προσωπική τους αίγλη οι μεν, και για την προσωπική τους επιβίωση οι οπαδοί τους, κατακρεουργούν την πατρίδα μας. Στις μέρες μας όμως, θα δικαιωθεί αυτός ο πολιτικός που με σοφία θα κάνει πίσω για να μετριάσει τις έριδες. Αυτός που θα παίξει το παιχνίδι για τον τόπο του και όχι για δικό του όφελος. Ο δρόμος προς κάτι καινούριο περνάει μέσα από την συναίνεση και όχι τη διχογνωμία. Πολίτης είναι εκείνος που θα απαιτήσει συναίνεση και πολιτική υπευθυνότητα από τους αιρετούς. Αυτός που τιμάει και ζυγίζει σοβαρά την ψήφο του και που ορθώνει ξεκάθαρα τη φωνή του κάθε μέρα μετά τις εκλογές. Ένα σκεπτόμενος πολίτης, που δεν ανέχεται συμπεριφορές «πολεμάρχων». Δυστυχώς η ιστορία είναι αμείλικτη. Έχει έρθει, για τούτη τη χώρα, η ώρα της απόδοσης ευθυνών. Βρεθήκαμε όλοι ελλιπείς. Μένει να δούμε αν θα υπερισχύσει για άλλη μια φορά το «εγώ» έναντι του «εμείς». Σε αυτό το ερώτημα, μέσα στην αυτοοργανούμενη πολυπλοκότητα των ημερών μας, κανείς λόγιος και κανείς προφήτης δεν μπορεί να απαντήσει. Και ο πιο απλός άνθρωπος όμως, μπορεί να δει ξεκάθαρα πως ο δρόμος των «πολέμαρχων» δεν οδηγεί πουθενά αλλού παρά στον αφανισμό όλων μας.