Η ζωή των ατόμων κυλά με μια κοινή, πανανθρώπινη απώθηση. Απώθηση που αφορά τον εξοστρακισμό του αναπόφευκτου θανάτου στο χώρο του ασυνείδητου. Μια αυταπάτη «αθανασίας» κυριαρχεί στη συνείδηση και ο καθένας θεωρεί τον εαυτό του αιώνιο και απρόσβλητο. Το πολύ να κάνει στιγμιαίες σκέψεις που εκφράζονται απρόσφορα με μια φευγαλέα ρήση «όλοι θα πεθάνουμε», χωρίς αυτή η παραδοχή να περιέχει αγωνία και φόβο.
Σ’ αυτή την αίσθηση διαφυγής από το αναπόφευκτο, οφείλονται πολλές επικίνδυνες συμπεριφορές για την υγεία και εκλογίκευση που εμποδίζουν την πρόληψη.
Εδώ σ’ αυτή την επικίνδυνη απώθηση βρίσκεται η αιτία της άρνησης, διακοπής του καπνίσματος και της παχυσαρκίας, ενώ ο καθένας ξέρει ότι η στάση του στην επιμονή αυτών των συνηθειών είναι λανθασμένη και οδηγεί σε τραγικές συνέπειες. Σε πολλούς ανθρώπους η ζωή τους χωρίζεται βίαια και απρόσμενα σε δύο περιόδους. Στην πρώτη δε διαφαίνεται κίνδυνος, η υγεία τους είναι καλή και τίποτα δεν τους ανησυχεί. Η συμφορά ενός ανίατου και θανατηφόρου νοσήματος, όπως π.χ. ο καρκίνος, τις περισσότερες φορές είναι ένα εξ ακοής «επώδυνο» κοινωνικό κουτσομπολιό. Κάποιος προσβλήθηκε από κάτι. Αυτό είναι συνήθως τραυματικό για κείνους που τον αγαπούν, ωστόσο αποτελεί «κάποιου άλλου πρόβλημα», που δε θα συμβεί σ’ αυτούς. Έτσι κανένας παραδειγματισμός δεν προκύπτει, η χρόνια αναπνευστική ανεπάρκεια, η καρδιοπάθεια, ο καρκίνος του πνεύμονα διατρέχουν τη συνείδησή μας χωρίς να σταματούν και να προκαλούν στις συνήθειες και τον τρόπο ζωής μας καμμιά μεταβολή.
Έρχεται, όμως, συχνά στη ζωή η διαπίστωση ενός δικού μας ανίατου και πιθανώς θανατηφόρου νοσήματος να συνταράξει την ύπαρξή μας. Είναι η στιγμή που βλέπει κανείς στη γνωστική συσκευασία της ζωής του την «ημερομηνία λήξεως». Συνειδητοποιεί συρρικνώνοντας συνήθως το χρόνο ότι από δω και πέρα όλα είναι άσκοπα, χωρίς νόημα και πως ήδη έχει μπει σε μια λίστα αναμονής καρτερώντας τη λήξη της ζωής του ή ακόμα μια πιο επώδυνη μοίρα, εκείνη της αναπηρίας.
Αυτό το συγκλονιστικό για την ψυχή μας βίωμα ακολουθεί μια γνωστική εσωτερική διαδικασία. Κατ’ αρχάς το άτομο παρουσιάζει άρνηση. «Αυτό δε συμβαίνει σε μένα», είναι η πρώτη γνωστική εντύπωση που έχει το άτομο. Ακολουθεί η επιθετικότητα και ο θυμός συχνά, σε άσχετα πρόσωπα ή πράγματα, η ευερεθιστότητα και ο εκνευρισμός. Στο επόμενο στάδιο έρχεται η αποδοχή. Το άτομο δέχεται, κατανοεί τι του συμβαίνει και νιώθει απελπισμένο, αδικημένο και ανίσχυρο. Σαν υποστηρικτικός μηχανισμός συχνά δημιουργείται μια προβολική διάθεση που εκφράζεται με τη βεβαιότητα ότι «με μάτιασαν, με γλωσσόφαγαν, με ζήλεψαν», πράγμα που αυξάνει την επιθετικότητα.
Στη συνέχεια το πάσχον άτομο καταλαμβάνεται από μελαγχολία. Όλα από δω και μπρος γίνονται άσκοπα, το μέλλον βαρύ και άχρωμο, οι καθημερινές πράξεις χάνουν την έννοια τους, καμμιά διάθεση για δράση δεν υπάρχει και ενίοτε κυριαρχεί ο αυτοκτονικός ιδεασμός, η κάποια βαριά απόπειρα αυτοκτονίας.
Η παρέμβαση του ψυχιάτρου στην πορεία αυτών των εσωτερικών βιωμάτων μπορεί να είναι καταλυτική. Ο ειδικός βοηθά τον άνθρωπο να εκφράσει, να επεξεργαστεί νοητικά, «γνωστικά» όπως λέμε, τις σκέψεις και τα συναισθήματά του, να επιταχύνει ή να αποφύγει τα στάδια της πορείας που περιγράφουμε.
Η επαφή μας με την πραγματικότητα του αναμενόμενου κινδύνου για τη ζωή μπορεί να συνταράξει συθέμελα και να αλλάξει τη νοοτροπία, την προσωπικότητα και τις δράσεις μας.
Υπάρχουν άνθρωποι που ξεπερνώντας την προσδοκία του αναπόφευκτου γίνονται συγκαταβατικοί, καλοσυνάτοι, αντιλαμβάνονται το λάθος της ματαιοδοξίας και ζουν με έναν ανανεωμένο, σοφότερο και αυθεντικό τρόπο ζωής. Άλλοι πάλι βουλιάζουν μέσα στη μελαγχολία και παραμένουν σ’ ένα τραγικό αδιέξοδο παραλύοντας κάθε ελπίδα, κάθε αισιόδοξη σκέψη. Παίρνουν το δρόμο της αρνητικής, γνωσιακής ανάλυσης του εαυτού τους, εγκαταλείποντας ό,τι τους συνδέει με τη ζωή, που στο κάτω-κάτω ούτε έφυγε ακόμα, ή μπορεί και να τους βγάλει νικηφόρους απ’ την περιπέτεια και να ξεπερασθεί.

Ο Γιώργος Κωμαϊτης είναι ψυχίατρος