«Εκεί που φύτρωνε φλισκούνι κι άγρια μέντα
και φύτρωνε της γης το πρώτο της κυκλάμινο
τώρα χωριάτες παζαρεύουν τα τσιμέντα
και τα πουλιά πέφτουν νεκρά στην υψικάμινο…»

Είναι το μοιρολόι του Νίκου Γκάτσου για όλες του κόσμου τις Ελευσίνες. Είναι όμως και ο θρήνος κάθε σκεφτόμενου ανθρώπου, κάθε υπεύθυνου πολίτη για την καταστροφή της σάρκας της Γης. Είναι και ο σπαραγμός της ανθρώπινης κοινωνίας για το φρικαλέο ακρωτηριασμό της Φύσης στο όνομα της δήθεν Ανάπτυξης και της Τεχνολογικής Εξέλιξης. Μιας ανάπτυξης που τα τελευταία 40 χρόνια πήρε ρυθμούς ιλιγγιώδεις και παρέσυρε στη δίνη της την ανθρώπινη λογική, την ορθολογική σκέψη, την προνοητικότητα. Ο «υπερόπτης-άνθρωπος» αγνόησε τη Φύση που τον γέννησε, τον έθρεψε, τον γαλούχησε και τον αναπαρήγαγε και επιχείρησε να την υπερβεί με τα τεχνολογικά του επιτεύγματα. Τώρα όμως εισπράττει, εισπράττουμε όλοι μας, τις συνέπειες του παραλογισμού, τα επακόλουθα της υπερβατικής του αδυναμίας, τα επίχειρα της υπεροψίας του. Τώρα η Φύση τιμωρεί και εκδικείται τον υπερόπτη-άνθρωπο για την απερισκεψία και την αποκοτιά του.
Η εικόνα είναι εφιαλτική. Οι προοπτικές καθόλου ευοίωνες. Θα ξυπνήσει, άραγε, η παγκόσμια κοινότητα μπροστά στον επερχόμενο βέβαιο όλεθρο; Τα σημάδια δεν είναι ενθαρρυντικά. Θα αντιληφθούμε έγκαιρα ότι η Γη δεν μπορεί να θρέψει τα 12 δισεκατομμύρια κατοίκους που με το σημερινό ρυθμό αύξησης του πληθυσμού θα φτάσουμε το 2050; Δεν αισιοδοξώ. Θα συνειδητοποιήσουμε άμεσα, τώρα! πως η συνέχιση της καταστροφής των δασών που από το 1972 ξεπέρασε τα δύο δισεκατομμύρια στρέμματα, θα στερέψει την ατμόσφαιρα από το οξυγόνο για την ανάσα μας; Θα κατανοήσουμε πως η αλόγιστη βιομηχανική ανάπτυξη που δημιούργησε την τρύπα του όζοντος, απειλεί να μετατρέψει τον πλανήτη και τους κατοίκους του σε φλεγόμενο καμίνι όπου κανένα είδος ζωής δεν μπορεί να υπάρξει;

Η μέχρι σήμερα, συχνά προκλητική, αγνόηση αυτών των κρίσιμων και βασικών ερωτημάτων από τους ισχυρούς της Γης, κυρίως τις ανεπτυγμένες βιομηχανικές χώρες, έχει οδηγήσει την παγκόσμια ανθρωπότητα σε απελπιστική κατάσταση.
Οι λίμνες καταστρέφονται είτε γιατί αποξηραίνονται είτε γιατί ρυπαίνονται και δεν μπορούν να συντηρήσουν κανένα είδος ζωής.
Μέσα στα επόμενα 30 χρόνια υπολογίζεται ότι κάθε χρόνο θα εξαφανίζονται 15 - 50.000 είδη ζωής (δηλ. 40 - 140 είδη την ημέρα).
Πόσο έχουμε συνειδητοποιήσει ότι κάθε χρόνο πεθαίνουν 14.000.000 παιδιά κάτω των πέντε χρόνων (40.000 περίπου την ημέρα). Τα 4.000.000 από διάρροιες εξ αιτίας του μολυσμένου νερού και της τροφής. Το 1.000.000 από υποσιτισμό, αφού το περιβάλλον που διαμένουν είναι κορεσμένο από τη ρύπανση και δεν μπορεί να τα θρέψει. Το 1.000.000 από ελονοσία εξ αιτίας της έλλειψης προστασίας του περιβάλλοντος.
Οι πυρηνικές δοκιμές και τα πυρηνικά ατυχήματα, των πολλών Τσέρνομπιλ που έχουν συμβεί και συμβαίνουν χωρίς να αποκαλύπτονται, αποτελούν μία από τις σοβαρότερες απειλές για το περιβάλλον και την ίδια τη ζωή πάνω στη Γη. Η πρόσφατη τραγωδία της Ιαπωνίας που εξελίσσεται τούτες τις μέρες προειδοποιεί για το χάος που θα επακολουθήσει αν η ανθρώπινη Κοινωνία δε συνετιστεί και δε συνεγερθεί άμεσα!



Οι αναφορές αυτές όμως δεν έχουν τελειωμό. Να ευαισθητοποιήσουμε και να ευαισθητοποιήθουμε επιχειρούμε. Γιατί πρέπει να αντιληφθούμε ότι το πρόβλημα δεν είναι μόνον η μη αντιστρεπτή διασπάθιση των αναντικατάστατων πόρων και μέσων· είναι και η ανθρωπομορφική καταστροφή των ανθρωπίνων όντων που μετατρέπονται σε παραγωγικά και καταναλωτικά ζώα, σε αποχαυνωμένους ζάπερ· είναι και η καταστροφή του ζωτικού τους περιβάλλοντος. Οι πόλεις, επί παραδείγματι, υπέροχο δημιούργημα της νεολιθικής εποχής, καταστρέφονται με τους ίδιους ρυθμούς που καταστρέφονται τα δάση του Αμαζονίου. Αποσυντίθενται σε γκέτο, πλούσια προάστια και συνοικίες γραφείων που νεκρώνουν μετά τις 8 το βράδυ. Δεν πρόκειται, λοιπόν, όπως σημειώνει ο Κορνήλιος Καστοριάδης, για μια βουκολική υπεράσπιση της «φύσεως», αλλά για έναν αγώνα που έχει ως στόχο τη διάσωση του ανθρώπου και του φυσικού του περιβάλλοντος. Η παγκοσμιότητα του προβλήματος και η έκτασή του δεν επιτρέπει εφησυχασμό, αδράνεια, πολύ περισσότερο αδιαφορία. Τούτο θα σημάνει και συνενοχή.
Γιατί εν τέλει το πρόβλημα εκτός από επιστημονικό, κοινωνικό ή οικονομικό είναι βαθύτατα πολιτικό.
Ποιος αμφιβάλλει ότι η «νέα τάξη» πραγμάτων θα βασιστεί πάνω στις ρυθμίσεις των προβλημάτων αυτών που είναι συμφέρουσες για τους ισχυρούς της Γης και των εκλεκτών τους;
Ο αγώνας, λοιπόν, για μια περιβαλλοντική πολιτική που στόχο θα έχει το σεβασμό της ανθρώπινης και κάθε άλλης ζωής και την προστασία του φυσικού περιβάλλοντος είναι και πολιτικός και ιδεολογικός, αλλά και εθνικός. Να γιατί η ατομική ευθύνη και η συλλογική δράση είναι χρέος όλων μας. Δεν αντιτίθεμαι ασφαλώς στη βιομηχανική ανάπτυξη, ούτε στην τεχνολογική εξέλιξη.

Πιστεύω, όμως, πως έχει φτάσει η ώρα (αν δεν την έχουμε υπερβεί κιόλας) που πρέπει να συνομολογήσουμε, ως άτομα και ως κοινωνία, πως:
1. Αντιλαμβανόμαστε την οριακή κρισιμότητα των πολυδιάστατων περιβαλλοντικών προβλημάτων που αντιμετωπίζει το κοινό μας σπίτι, ο πλανήτης Γη σήμερα.
2. Συνειδητοποιήσουμε ότι πέρα από τις τεράστιες ευθύνες των κυβερνήσεων, των πολιτικοϊδεολογικών και κοινωνικών συστημάτων και των συναφών μοντέλων παραγωγής, ανάπτυξης και κατανάλωσης, υπάρχουν και συγκεκριμένες μεγάλες δικές μας ευθύνες ως παθητικών, ανενεργών ή λιγότερο ενεργών πολιτών, που ανέχονται, ακολουθούν και στηρίζουν επιλογές, στάσεις και συμπεριφορές με προφανείς δυσμενείς επιπτώσεις στο φυσικό και πολιτισμικό μας περιβάλλον.
3. Δεσμευόμαστε ως χρήστες ή καταναλωτές να μην εξυπηρετούμε τα παιχνίδια της ασύδοτης πια ελεύθερης αγοράς, που υπερπαράγει καταστρέφοντας τη Φύση και διασπαθίζοντας και εξαντλώντας τα φυσικά διαθέσιμα του πλανήτη μας, την ώρα που η πείνα, οι ασθένειες, οι οικονομικές και κοινωνικές ανισότητες, η ερημοποίηση, περιθωριοποίηση και η μόλυνση του φυσικού και πολιτισμικού περιβάλλοντος επεκτείνονται όχι μόνο στο Νότο, αλλά και στα γκέτο του Βορρά.
4. Δεσμευόμαστε ως άνθρωποι να προσπαθήσουμε ώστε να μη συμβάλλουμε με τις αδυναμίες μας, με τις κληρονομημένες στάσεις και τις βιασμένες συμπεριφορές μας, στην εξαφάνιση της κοινωνικής αλληλεγγύης, στην υποβάθμιση της ποιότητας της ζωής.
5. Γνωρίζουμε ότι μια τέτοια προσπάθεια στις μέρες μας και δύσκολη είναι, και ανέφικτη για πολλούς από εμάς, αλλά και προορισμένη να αποτύχει για τους συμβιβασμένους ρεαλιστές.



«Οι απλές, παλιές πανανθρώπινες αξίες της Ειρήνης, της Ομορφιάς, του Έρωτα, της Κοινωνικής Αλληλεγγύης, της Αρμονίας Φύσης και Ανθρώπων και της Χαράς της Δημιουργίας μάς φθάνουν κι είναι πια καιρός να πάρουν την εκδίκησή τους.» (Ρόκκος)
Η Αριστοτελική «φρόνησις» είναι αυτό που περισσότερο από ποτέ χρειάζεται η σημερινή σύγχρονη, αλλά θεμελιωδώς άφρων κοινωνία, κατά τον Κορνήλιο Καστοριάδη. Για να μην οδηγηθούμε και μεις, όπως οι ήρωες της αρχαίας τραγωδίας, στη συνειδητοποίηση της υπερβολής μέσα στην οποία βρισκόμαστε, αλλά αφού θα έχουμε ήδη καταστραφεί.
Στις 19 Μαΐου 1968 ο παιδίατρος Billy Andrews συνέταξε και ανακοίνωσε τη Διακήρυξη των Δικαιωμάτων του Παιδιού.
Η κατακλείδα της Διακήρυξης αποτελεί, πρέπει να αποτελεί, το διαρκές χρέος όλων μας:
«[…] Έτσι, κατανοώντας πλήρως αυτές τις αλήθειες, ορκιζόμαστε στην τιμή μας και σε ό,τι θεωρούμε ιερό, να καταβάλλουμε κάθε προσπάθεια ώστε να δημιουργήσουμε έναν καλύτερο κόσμο για αυτούς που θα μας διαδεχθούν ώστε να αποζημιώσουμε τους προγόνους μας για το δώρο τους, τη δική μας ζωή».
Οφείλουμε τον αγώνα αυτόν στις γενιές που προϋπήρξαν και σ’ αυτές κυρίως που θα μας ακολουθήσουν, για να τους παραδώσουμε ένα φυσικό περιβάλλον όχι σαν και αυτό που εμείς διαμορφώσαμε, αλλά σαν και αυτό που μας παρέδωσαν οι πρόγονοί μας. «Γιατί», όπως γράφει ένας Πέρσης ποιητής, «τη γη δεν τη κληρονομήσαμε. Τη δανειστήκαμε από τα παιδιά μας.»

* Ο δρ. Φραγκλίνος Παπαδέλλης είναι επίκουρος καθηγητής Παιδιατρικής, διευθυντής στο Γ.Ν.Π. Πεντέλης, τέως βουλευτής και υφυπουργός.