Νέα δυναμική προσδίδουν στην ευρύτερη περιοχή του Σκαλοχωρίου τα ευρήματα που έρχονται στο φως, από την ανασκαφή στην Αρχαία Άντισσα, στην θέση Οβριόκαστρο, η οποία χρηματοδοτείται από το Πρόγραμμα Δημοσίων Επενδύσεων της Περιφέρειας Βορείου Αιγαίου και διεξάγεται από την Εφορεία Αρχαιοτήτων Λέσβου για πρώτη φορά στην εν λόγω χερσόνησο, στην οποία σώζεται το μεσαιωνικό κάστρο των Αγίων Θεοδώρων, που χρονολογείται από τον 13ο αι. 

Από το 2017 έχει ενταχθεί το έργο στο πρόγραμμα Δημοσίων Επενδύσεων της Περιφέρειας Βορείου Αιγαίου. Η Εφορεία Αρχαιοτήτων Λέσβου έβαλε σαν πρώτο στόχο να απομακρύνει όλα τα καλάμια και τα βρύα που υπάρχουν στην ευρύτερη περιοχή , εργασία που κράτησε τουλάχιστον 2,5 χρόνια.  

Εν συνεχεία αποκαλύφθηκε ένας τεράστιος λιθοσωρός σε όλη την έκταση του ομώνυμου Κάστρου των Αγίων Θεοδώρων, περίπου γύρω στα 50 στρέμματα, στα οποία έγινε φωτογεωμετρική αποτύπωση από το Πανεπιστήμιο Αθηνών για την αποτύπωση του χώρου προτού αρχίσουν οι ανασκαφικές εργασίες. Τοποθετήθηκε κάναβος 5 X 5 με μάρτυρες διαδρόμους και στη συνέχεια η Εφορεία ξεκίνησε να κάνει διάφορες διερευνητικές τομές αφενός για να χρονολογήσει το κάστρο καθώς δεν είναι γνωστή η έρευνα του - δεν έχει πατήσει κάνεις το πόδι του μέσα στο κάστρο για να κάνει έρευνα. «Είμαστε οι πρώτοι ουσιαστικά που μπαίνουμε στο χώρο και αυτό που διαπιστώθηκε από τις πρώτες ανασκαφικές τομές είναι ότι στο Κάστρο των Αγίων Θεοδώρων δεν υπάρχει η οθωμανική οικοδομική επέμβαση, μολονότι τα Κάστροατης Μυτιλήνης και της Μήθυμνας έχουν οθωμανικές επεμβάσεις, εκεί οι Οθωμανοί το κατέστρεψαν περίπου στο 15ο αιώνα και το άφησαν», είπε σε αποκλειστική συνέντευξή του στο «Ε» ο προϊστάμενος της Εφορείας Αρχαιοτήτων, Παύλος Τριανταφυλλίδης, μιλώντας για τις ανασκαφικές εργασίες και τα νέα αρχαιολογικά ευρήματα που ήρθαν στο φώς.  

«Οπότε ό,τι ανασκάπτεται είναι από την υστεροβυζαντινή περίοδο και πρωιμότερα. Στις πρώτες διερευνητικές τομές χρονολογήσαμε το Κάστρο στην ύστερη δεύτερη οικοδομική του φάση στην εποχή των Γατελούζων στον 14ο αιώνα, όπου έχουν εντοπιστεί και καταπληκτικά ευρήματα υστεροβυζαντινά (κεραμική της εποχής εκείνης) που μέχρι σήμερα δεν ήταν γνωστή από την Λέσβο και από όλες τις κοπές νομισμάτων της δυναστείας των Γατελούζων στη Λέσβο, προσφέροντας νέα στοιχεία για την ιστορική & χρονική διάρκεια ζωής του Κάστρου κατά την ύστερη βυζαντινή περίοδο».  

Αυτό που φάνηκε από τις πρώτες διερευνητικές τομές ήταν ότι πέρα από την οικοδομική επέμβαση της ύστερης βυζαντινής περιόδου των Γατελούζων υπάρχει και μία προγενέστερη που χρονολογείται στη Βυζαντινή περίοδο. Αυτό ήταν γνωστό κυρίως από την κεραμική.  

Σε ορισμένες τομές που έγιναν διαπιστώθηκε ότι αποκαλύπτονται τμήματα της αρχαίας πολεοδομικής τεχνικής, δηλαδή τμήματα των τειχών όπως δύο πύργων που έχουν εντοπιστεί στο νοτιοανατολικό και νοτιοδυτικό άκρο, που φαίνεται ότι ανάγονται στην εποχή πριν από την εποχή των Γατελούζων δηλαδή πριν το 14ο αιώνα. Ανάμεσα στα Βυζαντινά ευρήματα εντοπίστηκαν τελευταία κατά τους καθαρισμούς 2 βυζαντινά ναΰδρια του 11ου αιώνα μ.Χ. που αποδεικνύουν τη Βυζαντινή φάση του Κάστρου. «Οι μικρές αυτές εκκλησίες είναι πάρα πολύ κοντά και αυτό μάλλον μας βάζει την υπόνοια ότι πρέπει να υπάρχει ένα μοναστηριακό συγκρότημα στην περιοχή αυτή, το οποίο εμείς το γνωρίζουμε από τις φιλολογικές πηγές , κυρίως από πατριαρχικές αποφάσεις του 13ου και 14ου αιώνα που μαρτυρούν ότι στο εσωτερικό του Κάστρου των Αγίων Θεοδώρων υπήρχε το περίφημο Καστρομονάστηρο της Παναγίας της Οδηγήτριας. Βέβαια προς το παρόν δεν έχουμε εντοπίσει το καθαυτό ίδιο μοναστήρι». Ωστόσο στα ήδη αυτά φαίνεται ότι σώζονται και τοιχογραφίες, δηλαδή γραπτός διάκοσμος στο εσωτερικό, μαρτυρούν τη λειτουργία και τη χρήση τους από τον 11ο αιώνα και μετά και αυτό κυρίως το ταυτίσαμε από την αρχιτεκτονική μορφή των μικρών αυτών εκκλησιών που έχουν το περίφημο πλινθοπερίκτιστο σύστημα στο ιερό βήμα κεραμιδιών με τη μορφή του ψαροκόκαλου. Κάνουν δηλαδή διακοσμητικά στοιχεία στις τοιχοποιίες που είναι χαρακτηριστικά της μέσης Βυζαντινής περιόδου.  

«Στην Άντισσα διαπιστώνεται η καθαρή Βυζαντινή φάση που μέχρι σήμερα δεν γνωρίζαμε από κανένα άλλο κάστρο και αυτό είναι πολύ σημαντικό γιατί είναι ελάχιστα τα Βυζαντινά μνημεία - μιλάω για τα καθαυτά Βυζαντινά μνημεία -που υπάρχουν στη Λέσβο. Αυτή τη στιγμή είναι μόνο ο Άγιος Στέφανος στο Μανταμάδο και η Παναγία η Τουρλωτή στη Θέρμη», είπε μεταξύ άλλων ο κ. Τριανταφυλλίδης.  

Η φετινή έρευνα έχει σαν στόχο να αποκαλύπτονται σε έκταση πλέον κτίρια, επειδή οι διερευνητικές τομές δεν αποκαλύπτουν τη σημασία για το εύρος των αρχαιοτήτων που υπάρχουν στην περιοχή.

Ακόμη όπως μπαίνει κάποιος σήμερα στο κάστρο, από την πύλη δεξιά πέρα από το Καθολικό ναΰδριο, εντοπίστηκε ένα τεράστιο κτίριο υστεροβυζαντινό που φαίνεται να είναι ένα σημαντικό διοικητικό κέντρο του Κάστρου, τουλάχιστον πάνω από 500 τετραγωνικά μέτρα. Έχει αποκαλυφθεί μία κεντρική αίθουσα με κίονες περιμετρικά και διάφορα βοηθητικά κτίρια.  

Η περσινή έρευνα έφερε στο φως ένα Καθολικό παρεκκλήσιο στην είσοδο του Κάστρου όπως ανεβαίνεις δεξιά. Εκεί αποκαλύφθηκε μια μαρμάρινη κεφαλή αγάλματος της θεάς Υγείας του 3ου π.Χ αιώνα. Και ένα σιδερένιο σφενδοβόλο όπλο του 14ου μ.Χ αιώνα το οποίο και φαίνεται ότι είχε χρησιμοποιηθεί για την άμυνα του βυζαντινού κάστρου των Αγίων Θεοδώρων, που ταυτίζεται με την αρχαία 'Αντισσα. Τα δυο αυτά ευρήματα «βρέθηκαν το ένα δίπλα στο άλλο, ανατολικά της κεντρικής πύλης του νότιου επιθαλάσσιου τείχους, κοντά στη λίθινη σκάλα του περιδρόμου των μεσαιωνικών τειχών». Σύμφωνα δε με την αρχαιολογική υπηρεσία «αναμίχτηκαν κατά την πτώση των τειχών του μεσαιωνικού κάστρου το 1462, όταν αυτό πολιορκήθηκε, κατελήφθη και καταστράφηκε από τους Οθωμανούς». 

Εξωτερικά πραγματοποιήθηκαν εκτεταμένοι καθαρισμοί κατά τους οποίους αποκαλύφθηκε και ανατολικά και δυτικά το τείχος σε μήκος τουλάχιστον 100 μέτρα από τις δύο πλευρές και σε ύψος 6 με 8 μέτρα. Από την μία πλευρά φαίνεται ότι υπάρχει ένας Βυζαντινός Πύργος. Ακόμη εντοπίσθηκε πεσμένο, τμήμα μαρμάρινου υπέρθυρου, μήκους 3.50 μέτρων που βρέθηκε κοντά στη θεμελίωση της βυζαντινής πύλης του κάστρου των Αγίων Θεοδώρων. Το υπέρθυρο φέρει ανάγλυφα τα οικόσημα της δυναστείας των Γατελούζων, καθώς και των Παλαιολόγων, τα οποία έως σήμερα ήταν γνωστά από αντίστοιχα του μεσαιωνικού κάστρου της Μυτιλήνης και υποδηλώνουν την παράδοση της διακυβέρνησης της Λέσβου, αλλά και των κάστρων της από τους Βυζαντινούς στους Γατελούζους στα 1355 μ.Χ.  

Διαπιστώθηκε ότι αφενός το επιθαλάσσιο Τείχος, αυτό που χωρίζει δηλαδή την τάφρο από το κυρίως κάστρο, αρχίζουν να εντοπίζονται παλαιότερα ευρήματα. Ανάμεσα σε αυτά φαίνονται δομές δηλαδή χτιστές κατασκευές & λιθορριπές που χρονολογούνται στα προϊστορικά χρόνια. «Φαίνεται δε ότι το κάστρο πάτησε πάνω σε ένα προγενέστερο προϊστορικό οικισμό (...) Εμείς διαπιστώσαμε μία φάση ακμής ενός οικισμού προγενέστερου του Κάστρου, που χρονολογείται στην υστεροελλαδική 3α 3β τέλος 14ου αρχές 13ου αιώνα με ντόπια κεραμική και με εισηγμένη μυκηναϊκή κεραμική. Αυτό είναι πάρα πολύ σπουδαίο διότι αποκαλύπτεται ένας προϊστορικός οικισμός που υπάρχει στην περιοχή της Άντισσας, άγνωστος μέχρι σήμερα στην έρευνα του βορειοανατολικού Αιγαίου και ο οποίος φαίνεται να συνδέει το παζλ των αντίστοιχων προϊστορικών θέσεων που υπάρχουν στην ευρύτερη περιοχή της Λέσβου, όπως είναι η Θέρμη για παράδειγμα ή η Γέρα, στην οποία υπάρχει μία άμεση σύνδεση με τον περίφημο Τρωαδικό πολιτισμό και με την Τροία που είναι ακριβώς απέναντι από την Άντισσα, είναι πάρα πολύ κοντά και με τα αντίστοιχα ευρήματα από τη Λήμνο και από το Κουκονήσι από ανασκαφές που κάνει η Ακαδημία Αθηνών. Αυτό σημαίνει ότι υπάρχει μία ευρύτερη περιφέρεια της Τροίας που επηρεάζει ακόμη και τη Λέσβο. Δηλαδή και οι πολιτισμοί προϊστορικοί που υπάρχουν στην ευρύτερη περιφέρεια της Λέσβου φαίνεται να έχουν άμεση σύνδεση, τουλάχιστον το βορειοδυτικό κομμάτι της Λέσβου, που μέχρι σήμερα δεν έχει εντοπίσει παλαιότερα κατάλοιπα πριν από την 1η χιλιετία προ Χριστού να συνδέονται με τον Τρωαδικό πολιτισμό» . 

Η έρευνα όμως δεν σταμάτησε εκεί, η Εφορεία προχώρησε τουλάχιστον σε βάθος δύο μέτρα κάτω από τη θεμελίωση του τείχους και διαπιστώθηκε ότι υπάρχει και άλλος οικισμός παλαιότερος ο οποίος χρονολογείται στη μέση εποχή του χαλκού (στο 17ο με 16ο προ Χριστού )και αυτός ο πολιτισμός φαίνεται πάλι να έχει σχέση με τον Τρωαδικό.  

Όπως αναφέρει ο κ. Τριανταφυλλίδης υπάρχουν χιλιάδες ευρήματα που έχουν εντοπιστεί -και κυρίως είναι η μεσαιωνική κεραμική- που υπάρχει πρόθεση να αποτελέσουν μουσειακή έκθεση στην Κοινότητα Σκαλοχωρίου, σε χώρο που παραχωρήθηκε με την συμβολή του Δήμου Δυτικής Λέσβου. Τα εκθέματα αυτά θα αποκαλύπτουν την πορεία της Λέσβου από τον 17 αι. π.Χ. έως τον 14 αιώνα μ.Χ.. 

Η Μουσειακή Συλλογή και τμήματα του Κάστρου εκτιμάται ότι θα είναι επισκέψιμα σε δύο χρόνια από τώρα, ενώ η ανασκαφή έχει ορίζοντα 10ετίας και θα φέρνει στο φως κάθε φορά και νέα ευρήματα που θα αποκαλύπτουν την ιστορία της Λέσβου.