Συνεχίζοντας προς τα βόρεια, το επόμενο οικιστικό κέντρο, με μια ενδιαφέρουσα γύρω περιοχή, είναι τα Πάμφιλα. Το χωριό που παρ’ όλες τις τουρκικές κρήνες, το 1548 αναφέρεται μόνο με μια οθωμανική οικογένεια και 89 χριστιανικές. Το πράγμα δεν αλλάζει το 1672 - ’73, αφού σε Οθωμανούς ανήκουν μόνο πέντε λιόδεντρα και σε χριστιανούς 780.

... με τη μνημειακή αυλόπορτα

Μεγάλη ελαιοφόρος περιφέρεια και αρκετά ιδιωτικά ελαιοτριβεία στο παρελθόν. Στην είσοδο συναντάμε τα Σχολεία. Δεξιά το νέα Γυμνάσιο και Λύκειο και απέναντί τους το Δημοτικό, ένα ωραιότατο κτήριο, δωρεά του Βοστάνη, με σκουρόχρωμες κολώνες της αυλόπορτας, από τον ιγνιβρίτη της περιοχής, και ένα υπέροχο νεοκλασσικό πρόστυλο. Επάνω στο δρόμο αραδιάζονται καφενεία και μαγαζιά, αν και τώρα με την παράκαμψη η κίνηση είναι πια λιγοστή.

Το Κατσακούλειο

Εκεί στο στενό δεξιά, προς το κέντρο, σώζεται και η μια τουρκική βρύση, με παλιό χαζινέ, του 1807. Διηγούνται την ιστορία με το Χασάν Πασά, που του προσέφεραν νερό και του είπαν ότι αυτό που έπιναν οι ίδιοι, από τα πηγάδια, ήταν γεμάτο βδέλλες. Και έτσι, αυτός έφερε νερό στο χωριό, σε δύο βρύσες. Η μία στην αγορά, δεν υπάρχει πια (του 1780).

Το χωριό το 2001 είχε 1.247 κατοίκους, ενώ το 1928 καταγράφονται 2.198.

 ... με τα κιονόκρανα

Το 1894, το Αρρένων και το Σχολαρχείο βρίσκονται κοντά στο παρεκκλήσι της Μεταμόρφωσης του Σωτήρος (ο κενός χώρος δίπλα στο Χριστό) και ήταν ξύλινο. Μετά, στα λεγόμενα κελιά της Αγίας Βαρβάρας, στο ωραίο αυτό κτήριο, στεγάστηκε το σχολείο και το τουρκικό δικαστήριο. Υπήρχε και αστυνομία (καρακόλι) στο χωριό, χωρίς Τούρκους κατοίκους. Το 1911, ο Κατσακούλης χαρίζει το Διδακτήριο (τώρα παιδικός σταθμός) με την ωραία νεοκλασσική είσοδο.

Αετώματα σπιτιών

Πριν από λίγα χρόνια στο χωριό υπήρχε το Εθιμικό Δίκαιο του «Μπιτερμέ», κατά το οποίο όλοι οι κάτοικοι νοίκιαζαν τη χορτονομή και τα χρήματα πήγαιναν στη διάνοιξη νέων δρόμων ή στη συντήρηση των παλιών. Το 1904, ο Τάξης, θεωρεί τα «Πάμφυλα ως μία εκ των καλλίστων και πλουσιότερων κωμοπόλεων της νήσου».