Στο Α΄ Μέρος του άρθρου αυτού παρατηρήσαμε πως σύμφωνα με τον Σοφοκλή τρεις αρετές πρέπει να κοσμούν έναν άξιο του ονόματός του ηγέτη, η φιλοπατρία, η παρρησία και η ευβουλία, η ικανότητα λήψης ορθών αποφάσεων. Όταν, όμως, αναζητούμε τον «αληθινό ηγέτη», πρέπει να λάβουμε υπόψη και όσα λέει ο Θουκυδίδης για τον Περικλή, τον καλύτερο πολιτικό ηγέτη που αναγνώρισε, τίμησε και τιμά ακόμη και σήμερα η ιστορία. Λέει, λοιπόν, ο Θουκυδίδης ανάμεσα σε άλλα πως ο Περικλής, σε αντίθεση με τους πολιτικούς που τον διαδέχτηκαν «επειδή ασκούσε μεγάλη επιρροή που πήγαζε και από το αξίωμά του και από την ισχυρή του διάνοια, και ήταν κατά γενική παραδοχή εντελώς αδιάφθορος από χρήματα, εξουσίαζε τον λαό με τη συγκατάθεσή του και δεν παρασυρόταν πιο πολύ απ’ αυτόν, αλλά ο ίδιος τον κατηύθυνε, γιατί δεν μιλούσε, για να τον κολακέψει στην προσπάθειά του να αποκτήσει δύναμη με αθέμιτα μέσα, αλλά μπορούσε να του αντισταθεί, ακόμα κι αν προκαλούσε την οργή του, επειδή κρατούσε τη δύναμη αξιοκρατικά …» (Θουκ. ΙΙ.65).

Κι εμείς, οι πολίτες, καθώς προχωρούμε προς τις εκλογές καλούμαστε να κρίνουμε, να αξιολογήσουμε και να επιλέξουμε ανάμεσα στους αρχηγούς των κομμάτων αυτόν που θεωρούμε «καταλληλότερο» να μας κυβερνήσει, πράγμα που δεν είναι καθόλου εύκολο. Και πρέπει να είμαστε ιδιαίτερα προσεκτικοί, γιατί τα κόμματα στη χώρα μας είναι «προεδροκεντρικά». Σε κάθε θέμα επιβάλλεται με κάποιο τρόπο η άποψη του αρχηγού με αποτέλεσμα πολλές φορές οι πολίτες να διερωτώνται αν αυτή είναι η γνήσια μορφή της δημοκρατίας.

Όταν τον 4^ο π.Χ. αι. είχε αρχίσει η παρακμή και ο ξεπεσμός της αθηναϊκής δημοκρατίας -ανάλογα συμπτώματα εμφανίζει, δυστυχώς, και η σύγχρονη δημοκρατία- οι κορυφαίοι τότε διανοούμενοι, όπως ο Ισοκράτης, ο Πλάτων και ο Αριστοτέλης, διατύπωσαν την άποψή τους και διερεύνησαν τρόπους βελτίωσης της κατάστασης. Ο Ισοκράτης πιστεύει πως, για να ευδοκιμήσει ένα πολίτευμα, όποιο και αν είναι αυτό, χρειάζεται καλή διοίκηση, που υπάρχει, όταν τους πιο ικανούς από τους πολίτες «επί τα αρχάς καθιστάσιν και τα άλλας πράξεις». Δίνει δηλαδή ο Ισοκράτης μεγάλη σημασία στο ήθος εκείνων που αναλαμβάνουν την εξουσία. Ουσιαστικά ο Ισοκράτης λέει πως δεν ενδιαφέρει η μορφή του πολιτεύματος, αν και αυτός αποστρεφόταν την τυραννία, αλλά το καλό ή κακό περιεχόμενο της εφαρμοζόμενης πολιτικής. Ο Ισοκράτης τόνιζε πως με οποιοδήποτε πολίτευμα μπορούν οι πολίτες να ζήσουν καλά, «αν βγάζουν άρχοντες και τοποθετούν σε όλες τις θέσεις τους πιο ικανούς και όσους μέλλουν να φροντίσουν για τα δημόσια πράγματα με τον πιο άριστο και δίκαιο τρόπο. Αν όμως σε οποιοδήποτε πολίτευμα χρησιμοποιούνται οι πιο θρασείς και οι πιο πονηροί, που δεν φροντίζουν για το συμφέρον της πόλης, αλλά μόνο για το πώς θα ικανοποιήσουν την πλεονεξία τους, τότε θα γίνουν όμοιοι με αυτούς και οι πολίτες» (Παναθην. 132-133).

Στο ίδιο μήκος κύματος κινείται και ο Πλάτων. Απογοητευμένος και αυτός από την πολιτική κατάσταση που επικρατούσε στην Αθήνα την εποχή του αποδίδει μεγάλη σημασία στη φιλοσοφημένη διαλεχτή ανθρώπινη οντότητα. Έτσι, τοποθετεί στην κορυφή της πυραμίδας της «ιδανικής πολιτείας» που συνθέτει τους άρχοντες τους οποίους κοσμεί με την αρετή της «σοφίας». Δεν θα ευτυχήσουν, λέει, οι πόλεις, αν δε βασιλεύσουν οι φιλόσοφοι ή αν δεν φιλοσοφήσουν οι βασιλείς, δηλαδή οι άρχοντες. Ορίζει μάλιστα στον Μενέξενό του την αρετή της «σοφίας» λέγοντας πως «πάσα επιστήμη χωριζομένη δικαιοσύνης και της άλλης αρετής πανουργία , ου σοφία φαίνεται» (ΧΙΧ, 247, Α), που σημαίνει πως οι άρχοντες σε μια δημοκρατική πολιτεία πρέπει να διακρίνονται για τη σοφία τους, για το πνεύμα δικαιοσύνης και την υπόλοιπη αρετή, δηλαδή την ευσέβεια, τη σωφροσύνη, την ανδρεία. Ο Πλάτων εκφράζει την απογοήτευσή του, γιατί τέτοιοι πολιτικοί ηγέτες δεν υπάρχουν στην εποχή του, δηλαδή ηγέτες που να έχουν γίνει ένα με την αρετή, να είναι πρότυπο αρετής, τα έργα τους να συμφωνούν με τα λόγια τους, να έχουν δηλαδή συνέπεια λόγων και έργων, και όχι άλλα να λένε και άλλα να κάνουν (Πολιτ. ΣΤ 498 e). Αλήθεια, τα ίδια δε βλέπουμε να συμβαίνουν και σήμερα σε πολύ μεγάλο βαθμό προς απογοήτευση των πολιτών;

Θα μπορούσε να πει κανείς πως τόσο ο Ισοκράτης όσο και ο Πλάτων έχουν αριστοκρατικά φρονήματα και δεν μπορούμε να στηριχθούμε σε όσα λένε. Είναι αλήθεια αυτό. Κι εμείς συνηθίσαμε να μην βλέπουμε την ορθότητα ή μη αυτών που λέγονται, αλλά την πηγή από την οποία εκπορεύονται. Και αυτό δεν είναι σωστό. Γιατί σημασία δεν έχει ποιος λέει κάτι, αλλά αν αυτό που λέει είναι σωστό ή όχι. Και πρέπει να γνωρίζουμε πως οι «μεγάλοι άνδρες» πολλές φορές λένε και «μεγάλες ανοησίες»

Η ουσία είναι μία: Εμείς οι πολίτες καλούμαστε να επιλέξουμε αυτούς που θα καθορίσουν τις τύχες τις δικές μας και των παιδιών μας και αυτοί πρέπει να είναι ενάρετοι. Αν η επιλογή μας δεν γίνει με αυτό το κριτήριο, τότε θα είμαστε άξιοι της μοίρας μας. Όπως είχε πει πάλι ο Πλάτων «αιτία ελομένου, Θεός αναίτιος», δηλαδή για τις επιλογές μας ευθυνόμαστε απόλυτα εμείς οι ίδιοι και κανένας άλλος.